Καλὸς καὶ κακὸς Παράδεισος

(Τὸ θεο-Λογικὸ νόημα τῆς εὐχῆς πρὸς Κεκοιμημένους καὶ Πενθοῦντες καὶ ὁ διάλογος μας μὲ τὸν καθηγητὴ ΕΚΠΑ τῆς Ψυχολογίας τῆς Θρησκείας κ. Σπυρίδωνα Τσιτσίγκο)

Οἱ Χριστιανοὶ (κλῆρος λαϊκοὶ καὶ μοναχοί) ἔχουν τὸ ἔθος (δηλαδὴ τὴν καλὴ συνήθεια) νὰ εὔχονται μετ΄ἀλλήλων καὶ δεὶ πρὸς τοὺς πενθοῦντες «Καλὸ Παράδεισο»!… Ποὺ θεο-λογικὰ σημαίνει, ἀφοῦ πρόκειται ἀμιγῶς γιὰ λακωνίζουσα εὐχῆ, «εἴθε μὲ τὸ καλὸ στὸν Παράδεισο!».
Πρόκειται γιὰ ἐκκλησιαστικὸ ἔθος ἤ ἐκκλησιαστικὸ ἔθιμο, τὸ ὁποῖο «εἶναι δευτερεύουσα πηγὴ Κανονικοῦ Δικαίου», κατὰ τὸν Κανονολόγο Παναγιώτη Μπούμη («Κανονικὸν Δίκαιον», ἐκδόσεις: ΓΡΗΓΟΡΗ σελ.44-45). Τὸ ἐν λόγῳ εὐχητικὸ ἔθιμο ἤ ἔθος πρὸς πενθοῦντας φαίνεται νὰ ἔχει διαμαρφωθεῖ καὶ νὰ ἐπικρατήσει ἰδιαίτερα μέσα στὶς μοναστικὲς κοινότητες καὶ τὶς ἐκκλησιαστικὲς ἐνορίες κατὰ τὸ πέρας τῆς νεκρώσιμης ἀκολουθίας. Ὑπάρχει δηλαδὴ ὁλόχρονη πρακτικὴ καὶ λεκτικὴ ἐφαρμογὴ ἀπὸ μέρους τοῦ Κλήρου, τῶν Μοναχῶν καὶ Λαϊκῶν ἴσως ἐδῶ καὶ αἰῶνες.
Τὸ ἐν λόγῳ εὐχετικὸ ἔθιμο (κατὰ τὴν γνώμη μας) «καλὸ Παράδεισο» δὲν προσκρούει σὲ δόγμα πίστεως, δὲν ἀντίκειται τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν ἱερῶν Κανόνων, ἀλλὰ οὔτε βρίσκεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ὀρθόδοξη καθολικὴ δογματικὴ διδασκαλία καὶ τὴν συμφωνία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.
Άλλὰ μάλλον, τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας ἐμμέσως πλὴν σαφῶς ὁμολογεῖ μετ΄ ἀλλήλων θεο-λογικὰ καὶ ὀντο-λογικὰ -κατὰ τὰς Γραφάς- τὴν ὕπαρξη Παραδείσου (ἀλλὰ καὶ (ἐξ)ὑπονοεῖ πολὺ σοφὰ καὶ λακωνικὰ τὴν ὕπαρξη καὶ τῆς Κολάσεως).
Οἱ ἐπόμενες εὐχὲς π.χ.: «Καλὴ Μετεμψύχωση» ἤ «καλὴ Μετενσάρκωση» ἤ «καλὴ Καύση» ἤ «καλὴ Βαλχάλα» ἤ «καλὰ Ἠλύσια πεδία» ἤ «καλὰ Τάρταρα» ἤ «καλὸν Ἇδη», «καλὰ Μωαμεθανούγεννα» ἤ «καλὰ Βουδδούγεννα», «καλὸ Ῥαμαζάνι», «καλὸ Σαμπᾶχ», θὰ προσέκρουαν ἀναντίρρητα καὶ σαφῶς -θεολογικῶς- σὲ δόγματα πίστεως.
Κάπου στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ἀναφέρεται ὁ ὅρος «πονηρὸς ἄγγελος». Μερικοὶ «γνωστικοί» νομίζουν ὅτι εἶναι ἀντίφαση ἐπὶ τοῖς ὅροις, καθότι θεωροῦν ὅτι ὑφίστανται μοναχὰ ἀγαθοὶ καὶ καλοὶ ἄγγελοι. Καὶ ὅμως ὁ «πονηρὸς ἄγγελος», σημαίνει, ὅτι δὲν εἶναι ἀγαθὴ ὀντότητα, ἀλλὰ ὅτι εἶναι σαφέστατα δαίμων. Ὅπως ἀκριβῶς ὑφίστανται -κατὰ τὰς Γραφάς- πονηροὶ ἄγγελοι, «ἄγγελος σατᾶν», ὑφίσταται καὶ «κακὸς Παράδεισος» ἤ καὶ «κακὴ Φώτιση» ἤ καὶ «κακὰ Στέφανα», ἤ καὶ «κακὴ Ἀποκριά»!…
Συνεπῶς: Ἡ εὐχὴ «Καλὸ Παράδεισο» εἶναι καθιερωμένη ὡς ἔθος σὲ ὅλες σχεδὸν τοῖς χριστιανικὲς μοναστικὲς κοινότητες καὶ ὀρθόδοξες Τοπικές Ἐκκλησίες τῆς Οἰκουμένης. Ἡ ἐν λόγῳ εὐχὴ, ἐντὸς τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας καὶ τῆς θεολογίας της, δὲν εἶναι γενικόλογη, δὲν εἶναι παράλογη, δὲν εἶναι ἀνοησία, οὔτε ἀόριστη, ἀλλὰ οὔτε κἄν ἀσαφῆς.
Συνεπῶς, ποῦ ἔγκειται τὸ πρόβλημα μερικῶν τῷ ὄντι ἀδαών καὶ προβληματίζονται ἄστοχα;
Τὴν εὐχὴ «καλὸ Παράδεισο» τὴν θεωροῦν ἀνοησία οἱ ἄθεοι καὶ οἱ ἀδιάφοροι σὲ ζητήματα πίστεως. Τὸ περίεργο σήμερον εἶναι, ὅτι: καὶ μερικοὶ «γνωστικοὶ καλαμαρᾶδες» (τουτέστιν: ξερόλες καὶ ξεροκέφαλοι ψυχικοὶ παντογνῶστες, ποὺ ἐνῶ διυλίζουν τὸν κώνωπα καταπίνουν ἀμάσητη τὴν κάμηλο) καθηγητὲς ΜΑΛΙΣΤΑ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῶν Ἀθηνῶν ἤ καὶ ἀλλοῦ, καθῶς καὶ κληρικοὶ τοῦ ἴδιου κλίματος καὶ συναφιοῦ, ἄρχισαν νὰ θεωροῦν τὴν λαϊκὴ εὐσέβεια καὶ τὰ ἐκλησιαστικὰ ἤθη καὶ ἔθιμα τῶν ἀπλῶν πιστῶν, ὡς ἀδαημοσύνη, ἤ ἀνοησία καὶ χωριάτικες βλακείες, ἤ βλάχικο τρόπο σκέψης, ἤ ἀθεολόγητη σκέψη ὑπὸ τινῶν ἀδαῶν καὶ ἀπλῶν πιστῶν.
Ἐρωτοῦν, οἱ ταλαίπωροι «γνωστικοὶ καλαμαρᾶδες» καὶ τρανοὶ καθηγητᾶδες, ἄν ὅντως ὑφίσταται ἐν τέλει καὶ «κακὸς Παράδεισος» καὶ εὔχονται (ὑπονοοῦν: ἀνοήτως) οἱ ἀδαεῖς Χριστιανοὶ «καλὸ Παράδεισο»;
Ὑφίσταται καὶ «κακὸς Παράδεισος» κ. Σπυρίδωνα Τσιτσίγκε!
Ἡ Κόλαση, δὲν εἶναι ὁ κακὸς παράδεισος τῶν κολασμένων ὀντοτήτων;
Ὁ ἐπὶ γῆς παράδεισος τῶν ναρκωτικῶν! Ὁ παράδεισος τοῦ πανσεξουαλισμοῦ ἤ τοῦ ἠθικισμοῦ. Ὁ παράδεισος τοῦ Μετανθρωπισμοῦ! Ὁ παράδεισος τοῦ Συγκρητισμοῦ, τῆς Πανθρησκείας καὶ τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ἀλλὰ καὶ τῶν «ετερόδοξων Ἐκκλησιῶν»! Ὁ παράδεισος τῶν ὑπερήφανων ΛΟΑΤΙ!! Ὁ παράδεισος τῶν τοκογλύφων Τραπεζιτῶν. Ὁ παράδεισος τῶν ἀπλήστων Πολιτικών. Ὁ παράδεισος τῆς ὀργανωμένης Μαφίας. Ὁ παράδεισος, χωρὶς Θεόν! Ὁ παράδεισος, χωρὶς τὸν Πλησίον.
Ὅλα αὐτὰ, δὲν εἶναι ἕνας κακὸς καὶ ἐπίπλαστος παράδεισος;
Μήπως, ἆραγε, ἄν ἤθελαν πραγματικὰ νὰ εἶναι τίμιοι καὶ λογικὰ συνεπεῖς μὲ τὶς ἐξυπνοβλακείες τους θὰ ἔπρεπε στὸ ἴδιο ἀκριβῶς «λογικό» μοτίβο τους νὰ ἀποροῦν ἐξίσου καὶ γιὰ τὶς ἐπόμενες ἐθιμικὲς εὐχὲς;
Π.χ.: «Καλὴ Παναγιά» ἤ «καλὴ Σαρακοστή» ἤ «καλὴ Φώτιση» ἤ «καλὸ Στάδιο» ἤ «καλὴ Μετάνοια» ἤ «καλὰ Χριστούγεννα» ἤ «καλὴ Ἀνάσταση» ἤ «καλὰ Στέφανα» ἤ «καλὴ Ἀποκριά», ἤ «καλὸ Τριώδιο», ἤ «καλὸ Ῥαμαζάνι» ποὺ εὔχονται μερικοὶ ἀνόητοι ἐπίσκοποι ἐκ τῆς Δράμας, τῆς Πόλης κ.ὅ.κ.
Ὑπάρχει καλὴ Φώτιση (ποὺ ἐκπηγάζει ἀπὸ τὸ Φῶς τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ), ἀλλὰ ὑπάρχει (πῶς δὲν ὑπάρχει κ.Σ.Τσιτσίγκε;) καὶ ἡ κακὴ φώτιση (ποὺ ἐκπηγάζει ἀπὸ τὸ ψευδοφῶς τοῦ Άντιχρίστου). [Δεῖτε τὸ ἄρθρο τοῦ ὁμοτίμου καθηγητοῦ ΑΠΘ πατρὸς Θεοδώρου Ζήση, «Καλὴ καὶ κακὴ Φώτιση»].
Ὑπάρχει καλὸς Παράδεισος (ποὺ ἐκπηγάζει ἀπὸ τὴν ἄκτιστη Δόξα καὶ τὸ Φῶς τῆς Τρισηλίου Θεότητος), ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ ὁ «κακὸς Παράδεισος», ἡ Κόλαση καὶ ὄχι μόνο, δηλαδὴ καὶ μία ἐπίγεια κόλαση (ποὺ ἐκπηγάζει ἀπὸ τὸ ἀντίχριστο μετανθρωπιστικὸ σκότος τῆς Νέας Τάξης Πραγμάτων μὲ τὰ ὑγειονομικὰ μέτρα καὶ τὰ ἄθεα Κρατικὰ διατάγματα ἤ τοὺς ἀντίχριστους νόμους).
Ἄρα συνεπῶς: Ὅσοι κρίνουν μὲ ἀμιγῶς λογικὰ κριτήρια τὴν εὐχὴ «καλὸς Παράδεισος», δὲν κατανοοῦν καρδιακῶς τὸ θεολογικὸ νόημά της. Προσπαθοῦν ἀπέλπιδα νὰ τὸ κατανοήσουν λογικὰ ἤ διανοητικὰ καὶ χάνουν τὸ ὅλο καρδιακὸ θεολογικὸ νόημα τῆς λακωνικῆς εὐχῆς.
Ἐπιπροσθέτως: ἀποδεικνύεται καὶ ἡ γκάφα ὁλκῆς τους, ὅταν προσεγγίζουν κριτικὰ ἤ λογικὰ τὶς εὐχὲς γιὰ νὰ τὶς ἀποδείξουν (οἱ ἐπιστήμονες τῆς πλάκας) ἄκουσον-ἄκουσον, ὡς ἀ-νόητες!, ἐνῶ οὑσιαστικὰ δὲν πρόκειται γιὰ λογικὲς (σύμφωνα με την ἀριστοτελικὴ λογικὴ ἥ τὴν μαθηματικοποιημένη ἀναλυτικὴ λογικὴ τοῦ Φρέγκε) προτάσεις, ἀλλὰ γιὰ θεο-Λογικὲς (ἐκ τοῦ Θεοῦ Λόγου) προτάσεις, θεολογικὲς καὶ καρδιακὲς εὐχές.
Ἐξάλλου ὡς γνωστὸν: οἱ προηγούμενες εὐχὲς -κατὰ τὴν λογικὴ τῆς Ἀναλυτικῆς Φιλοσοφίας- εἶναι καθαρὲς ἀ-νοησίες (δηλαδὴ δηλώσεις χωρὶς κανένα λογικὸ νόημα). Υφίσταται κανένα λογικὸ νόημα στὴν εὐχὴ «Χριστὸς Ἀνέστη»; Ὑπάρχει κάποιος μαθηματικὸς ἤ φιλοσοφικὸς τρόπος νὰ ἀποδειχθεῖ λογικὰ ἡ ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ἤ καὶ τῶν ἀνθρώπων; Υπάρχει κάποια ἐπιστημονικὴ ἤ λογικὴ μέθοδος ἀπόδειξης τῆς εὐχῆς «καλὴ Μετάνοια» ἤ «καλή Φώτιση»;
Οἱ γνωστικοὶ καλαμαρᾶδες, ὄμως, σύγχυσαν τὴν ἀναλυτικὴ φιλοσοφικὴ καὶ λογικὴ κριτικὴ σκέψη τους μὲ τὴν καθαρῆ θεο-Λογικὴ σκέψη (καὶ ὅχι στεῖρο συναισθηματισμό) τῶν λακωνικῶν θεολογικών εὐχῶν τῆς λαϊκῆς εὐσέβειας.
Ἀκολουθεῖ γραπτῶς (ἀλλὰ καὶ φωτογραφικῶς) ὁ μόλις πρόσφατος γραπτὸς διάλογός μας, μεταξύ τοῦ ὑποφαινόμενου Στοχαστοῦ καὶ τοῦ Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ κ. Σπυρίδωνα Τσιτσίγκου (καθηγητής τοῦ ἐπιστητοῦ ἡ Ψυχολογία τῆς Θρησκείας) γιὰ τὸ ἐν λόγῳ ζήτημα ποὺ μόλις πραγματευτήκαμε καὶ καταγράψαμε ἐπισταμένως.

Τοῦ Παναγιώτη Νούνη
[email protected]
Ἐλεύθερου Στοχαστοῦ – Ἐκπαιδευτικοῦ & Ἀναπληρωτοῦ καθηγητοῦ τῆς Μέσης Έκπαίδευσης τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας τῆς Κύπρου – Συμβούλου ψυχικῆς ὑγείας.
8 Φεβρουαρίου 2023
Ἐπικοινωνία:
GR 0030-69 830 74 743
CY 00357-96 89 77 11
————————————–

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ κ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΤΣΙΤΣΙΓΚΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΝΗ
Ὁ ἐπόμενος διάλογος ἔχει διενεργηθεῖ δημόσια στὸ προσωπικὸ προφίλ (Facebook) τοῦ καθηγητοῦ ΕΚΠΑ κ. Σ. Τ.
Spyros Tsitsigkos: Θα ήθελα, αγαπητοί, να επισημάνω ένα λογικό λάθος, που πολλοί ευσεβείς και αγαθοί συνάνθρωποί μας συχνά – πυκνά κάνουν με τη μετάσταση κάποιου συνανθρώπου μας: «καλό παράδεισο». Μα, υπάρχει και κακός παράδεισος; Εξάλλου, «᾽Εὰν ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος».
Παναγιώτης Νούνης: Δόξα τω Θεώ, που κάνουμε τέτοια λογικά ατοπήματα! Τουλάχιστον, θεολογικά είναι ορθό! Η καλή Παναγία, δεν είναι λογικό σφάλμα; Υπάρχει άραγε και κακή Παναγιά; Η καλή ανοσία; Το καλό βόλι; Καλή ελευθερία; Καλά στέφανα; Μπορεί κατά την λογική να φαίνονται ως προτάσεις χωρίς λογικό νόημα, αλλά έχουν το νόημά τους κ. Καθηγητά, αφού πρόκειται αμιγώς για ευχές!! Και οι ευχές των ανθρώπων έχουν να κάνουν με την πίστη τους και τα συναισθήματα τους. Άρα συνεπώς, δεν κρίνονται λογικά οι ευχές. Και πρόκειται μάλιστα για λακωνικές ευχές, αφού το λακωνίζειν, εστί φιλοσοφείν!
Spyros Tsitsigkos: Επιμένω ότι προέρχονται από ημιμαθείς ή αγράμματους θεολογικά νόες: πίστη, αλλά κατ’ επίγνωσιν αρμόζει στα λογικά πρόβατα. Και ας μη θελουμε να κάνουμε την έλλειψή μας αρετή.
Παναγιώτης Νούνης: Επιμένω, στην θεο-λογικότατη γνώμη του Αποστόλου Παύλου: ότι η γνώσις φυσιεί! Και η προσέγγιση ευχών με την κοινή ή φιλοσοφική λογική, εκτός του ότι η πράξη είναι αστεία, μου θυμίζετε επιπροσθέτως τον Επίσκοπο εκείνο της ιστορίας που πήγε να διορθώσει τον αγράμματο άγιο γέροντα που προσευχόταν Κύριε Ιησού Χριστέ ΜΗ με ελεήσεις. Να μιά από τα ίδια και εσείς κ. Καθηγητά! Βέβαια, αν ζούσε ο Βίττγκενστάιν, κορυφαίος Λογικός και πιστός της Ανάστασης, θα σας έλεγε, ότι πρόκειται για γκάφα ολκής να κρίνετε τις ευχές ως λογικά άτοπες.
Spyros Tsitsigkos: Και το «καλή Παναγιά» τι είναι; Στέκει θεο-λογικά; Δόξα τω Θεώ που υπάρχουν αγράμματοι, αλλά ευσεβείς; Εγώ θα ήθελα και εγγράμματους και ευσεβείς ταυτόχρονα.
Παναγιώτης Νούνης: Δόξα τω Θεώ που στην Εκκλησία χωράνε όλα τα είδη ανθρώπων κ. Καθηγητά! Και αγράμματοι άγιοι και μορφωμένοι… Ελπίζω να χωράνε και στην καρδιά μας…
Spyros Tsitsigkos: Οι ευχές στην Ορθοδοξία δεν πρέπει να είναι ούτε φυσιοκρατικές, ούτε συναισθηματικές, αλλά λογικές (εκ του Θ. Λόγου) προς-ευχές.
Παναγιώτης Νούνης: Επιτρέψτε όμως, να προσεύχονται και να εύχονται α-νοήτως οι αγράμματοι θεολογικά νόες έχοντες στην καρδιά τους τον Λόγο.
Spyros Tsitsigkos: Δε αντιλέγω, αλλά οι δυνατοί θα πρέπει να βαστάζουνε τους αδύνατους, με σκοπό την πνευματική αύξηση.
Παναγιώτης Νούνης: Ναι, αλλά με διάκριση! Δυνατός (κατά φαντασία) και μορφωμένος ήταν και ο Επίσκοπος, που πήγε να διορθώσει τον αγράμματο Γέροντα! Ο καλός Παράδεισος, είναι μια καλή παρηγοριά και μια ελπίδα για την άλλη Ζωή. Δεν μπορούμε να στερούμε την ελπίδα… Δεν ξέρει ο αγράμματος ευσεβής, ότι δεν υφίσταται κακός Παράδεισος; Έτσι νομίζετε ότι υπονοεί η ευχή, αλλά κάνετε λάθος. Κανείς σώφρων και λογικός άνθρωπος δεν υπονοεί ότι υφίσταται κακός Παράδεισος. Βέβαια, ένας ‘καλός Παράδεισος’ αγαπητέ κ. Καθηγητά, χωρίς τον Θεάνθρωπο Χριστόν μας, θα ήτο προτιμότερη, μια ‘κακή Κόλαση’ μαζί με τον Χριστόν μου, θα σας έλεγε ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς. Μην υποτιμάτε παρακαλώ την λαϊκή ευσέβεια των αγραμμάτων και αδαών στα θεολογικά πράγματα.
Spyros Tsitsigkos: Γιατί είπα ότι τους το απαγόρευσα; Απλώς επισημαίνω. Και αν συνεχίσει έτσι η χριστιανική μας εκπαίδευση, θα συγχωρούμε και άλλα τερατουργήματα.
Παναγιώτης Νούνης: Ίσως… Τα καλά Στέφανα; Το καλό βόλι; Καλή ελευθερία; Καλό αντάμωμα; Καλός πολίτης;
Spyros Tsitsigkos: Ό,τι πείτε, αγαπητέ. Άρα, δεν χρειάζεται η Θεολογία; Θα πορευόμαστε με βάση τη λαϊκή ευσέβεια και τη λαϊκή θρησκευτικότητα; Τότε δεν χρειάζεται το παιδί να μάθει και Γραμματική. Ας μιλά όπως θέλει. Ο Θεός ακούει και μορφωμένους και αγράμματους, αλλά σκοπός της Θεολογίας είναι να αποκαθάρει σε κάθε εποχή τους πνευματικούς ιούς. Αν οι μεγάλοι και μορφωμένοι Πατέρες του 4ου και 5ου μ.Χ. αιώνα δεν αποκάθαραν το δόγμα, τι θα γινόταν; Άγιος και ο Μ. Αντώνιος, Άγιος και ο Μ. Αυανάσιος, αλλά ποιος απ’ τους δυο διατύπωσε με μαθηματική ακρίβεια και φιλοσοφικά λεπτότατες έννοιες το δόγμα; Δεν θέλω να διαστρεβλώνεις τα λόγια μου, νομίζοντας ότι αποδοκιμάζω τους αγράμματους θεολογικά. Απλώς, μάθε ότι στη λίστα των Χαρισμάτων την προφητεία, δηλ. την αντίστοιχη τότε διδασκαλία, ο απ. Παύλος τη θέτει πάνω από τα υπόλοιπα.
Παναγιώτης Νούνης: Επισημάνσεις ενδιαφέρουσες μεν αλλά ανούσιες δε… Δείτε λίγο εκείνο το συνοδικό αποφασισθέν, πλήν άτιμο τερατούργημα περί ‘ετερόδοξων Εκκλησιών’ που μας επισημαίνει πολύ καλά την αντίφαση εν τις όροις λόγου χάριν ‘παρθενεύουσα πόρνη’ και έπειτα διορθώνουμε και το ωραίο γλωσσικό ‘τερατούργημα’ ‘καλόν Παράδεισο’ που στην ουσία ευχόμαστε θεο-λογικά ‘με το καλό στον Παράδεισο’.
Spyros Tsitsigkos: Αγαπητέ μου, μπερδεύεις το θεολογικό παράδοξο (που υφίσταται σε όλα τα δόγματα) με τη βλάχικη άγνοια. Άλλο κοσμική χαρά και άλλο κατά Χριστόν.
Παναγιώτης Νούνης: Δεν πειράζει… πολλά θεολογικά παράδοξα έχουν γίνει ιδιαίτερα στην Εκκλησία της Ελλάδος με την π.χ. αναγνώριση κακοκέφαλου των σχισματικών της Ουκρανίας, αλλά μήτε μιλιά μήτε ακρόαση εσείς.
Παναγιώτης Νούνης: Εντάξει κ. Καθηγητά ειρήνη ημίν…. Χρειάζεται και η ακαδημαϊκή Θεολογία αλλά και η Χαρισματική. Βγάζετε αυθαίρετα συμπεράσματα. Αποκάθαρε τότε τους πνευματικούς ιούς από τα εγχειρίδια πλανεμένων και κακόδοξων ακαδημαϊκών συναδέλφων σου και έπειτα αποκάθαρε γλωσσολογικά και τους ιούς της Γλώσσας των αδαών ευσεβών. Κινδυνεύει η πίστη σου παιδάκι μου με την ευχή των ευσεβών καλό Παράδεισο; Δεν γνωρίζω από ὑψηλές θεολογίες κ. Καθηγητά, ξέρω να φυτεύω μοναχά σπόρους.
Spyros Tsitsigkos: Εγώ, αγαπητέ μου, στα μαθήματα και στα συγγράμματά μου ασκώ κριτική σε οτιδήποτε θεωρώ εσφαλμένο στο επιστημονικό μου πεδίο (Ψυχολογία της Θρησκείας). Στο δε σύγγραμμά μου «Θρησκεία και Επιστήμη» ασκώ κριτική και σε πολύ υψηλά ιστάμενους των θύραθεν επιστημών. Μπορείς να μου αντιπαραθέσεις έναν εν ενεργεία καθηγητή θεολογίας ή επίσκοπο που να έχει κάνει το ίδιο;
Παναγιώτης Νούνης: Ναί αμέ αγαπητέ μου αδελφέ, γνωρίζω 2 καθηγητές! Τον Ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ π. Θεόδωρο Ζήση και τον κ. Δημήτρη Τσελεγγίδη. Καλό Τριώδειο! Υφίσταται και κακό; Καλή Μετάνοια! Υφίσταται και κακή μετάνοια; Καλή Σαρακοστή! Υπάρχει και κακή; Γι αυτό κ. Καθηγητά νομίζω χρειάζεται διάκριση για τα λογικά σφάλματα της λαϊκής ευσέβειας.
Παναγιώτης Νούνης: Αντε και καλή ανέλιξη στις βαθμίδες, υπάρχει και κακή;