Χελιδόνι, ο τελάλης της Άνοιξης και οι μύθοι του.

Από την αυγή της ιστορίας, ο άνθρωπος έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τα πουλιά, πολλά από τα οποία επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Άλλα όμως έχουν εξαφανιστεί και άλλα κοντεύουν να εξαφανιστούν εξαιτίας των δραστηριοτήτων του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού. Από τα παλιά χρόνια ο άνθρωπος σκότωνε τα πουλιά για την τροφή του, έπαιρνε τα αυγά τους, τα εξημέρωνε μαγεμένος από την ομορφιά και το κελάηδημα τους, ενώ παράλληλα τους απέδιδε μαγικές ικανότητες, τα χρησιμοποιούσε ως θρησκευτικά σύμβολα κ.ά.
Ένα από αυτά τα πουλιά, που όταν το βλέπουμε καταλαβαίνουμε ότι ο καιρός αλλάζει και η φύση ξυπνάει, δεν είναι άλλο από το όμορφο χελιδόνι. Κανένα άλλο πουλί δεν αγαπήθηκε τόσο πολύ, και δεν τραγουδήθηκε όσο το χελιδόνι. Ο λαός πιστεύει ότι τα χελιδόνια, μαζί με τον κούκο, φέρνουν την άνοιξη.
Από τα παλιά χρόνια οι άνθρωποι μόλις έβλεπαν το πρώτο χελιδόνι έβγαζαν τον «μάρτη» από το χέρι τους και το κρεμούσαν στο δέντρο για να το βρει το χελιδόνι και να φτιάξει τη φωλιά του.
Την ημέρα αυτή, παρέες παιδιών κρατούν μια ξύλινη κατασκευή, στολισμένη με πολύχρωμες φούντες, όπου υπάρχει ένα ομοίωμα χελιδονιού, το οποίο κινείται περιστροφικά, και γυρνούν σε όλα τα σπίτια του χωριού. Σε κάθε σπίτι λένε το τραγουδάκι της χελιδόνας, το χελιδόνισμα. Όταν το τραγουδούν, κινούν το ξύλινο ομοίωμα. Οι νοικοκυρές τα αμείβουν με αυγά, ξεραμένα σύκα κ.τ.λ.
Το τραγούδι “Ήρθε, ήρθε χελιδόνα…” συνεχίζει βυζαντινές και αρχαίες ελληνικές παραδόσεις. Μάλιστα, έχει διασωθεί σε γραπτά κείμενα το αρχαιοελληνικό χελιδόνισμα : “Ήλθε, ήλθε χελιδών, καλάς ώρας άγουσα, καλούς ενιαυτούς…”
Σημαντικές είναι ακόμα ορισμένες καταγραφές χελιδονισμάτων που υπάρχουν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπως στην Αγία Τριάδα Καρδίτσας:
«…Μάρτης μας ήρθι, καλώς μας ήρθι./Π’λιά είν’ κι λαλείτι./Τη θάλασσα επέρασα, το βασιλιά χαιρέτισα./-Καλημέρα βασιλιά./-Καλώς τη χελιδόνα./-Τι γυρεύεις χελιδόνα;/-Γυρεύου αυγά σαράκουστα/και σκουλιά πιντήκουστα./Για να δέσουμι το Μάρτη, να πάμι αγάλια-αγάλια/σαν τη χελιδόνα/ απ’ τον Ιορδάνη ποταμό./Λέει, λέει κι λαλεί/και το θεό παρακαλεί./-Μέσα Μάρτ’ς, όξου τα ψύλια…»
Παρακάτω έχουμε το χελιδόνισμα που λέγονταν στις Σαράντα Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης:
«Ήρθε, ήρθε χελιδόνα
ήρθε κι άλλη μελιδόνα
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε.
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
και Φλεβάρη φοβερέ
κι αν χιονίσεις κι αν κακίσης
πάλιν άνοιξιν θα ανθίσης.
Θάλασσαν επέρασα
και στεριάν δεν ξέχασα,
κύματα κι αν έσχισα
έσπειρα, κονόμησα,
έφυγα κι αφήκα σύκα
και σταυρόν και θημωνίτσα
κι ήρθα τώρα κι ηύρα φύτρα
κι ηύρα χόρτα, σπαρτά βλίστρα,
βλίστρα, βλίστρα, φύτρα, φύτρα».
Το παραπάνω τραγούδι επιβεβαιώνει πως το χελιδόνι είναι αποδημητικό πουλί και φεύγοντας το φθινόπωρο από τη χώρα μας για την αραπιά, αφήνει στην αγροτική ύπαιθρο σύκα και σταφύλια και με τον ανοιξιάτικο γυρισμό του βρίσκει τα φυτά φυτρωμένα.
Επιστρέφει στην παλιά κατοικία του από την Αφρική κι απ’ τις θερμές χώρες. Το μεγάλο αυτό ταξίδι το κάνει σε δυο μέρες, επειδή στο γρήγορο πέταγμά του το βοηθά το σώμα του, που αποτελείται από σκελετό ελαφρό, οι μεγάλες φτερούγες του κι η ψαλιδωτή ουρά του. Μ’ αυτά τα όπλα της πτήσης, αλλάζει διεύθυνση ή ανεβοκατεβαίνει με θαυμαστή ευκολία.
Το χελιδόνι επιστρέφει στον ίδιο τόπο, απ’ όπου αποδήμησε. Πολλοί έδεσαν στον λαιμό ή στο πόδι του πουλιού κλωστή και διαπίστωσαν πως την επόμενη άνοιξη γύρισε στην παλιά φωλιά του.