Ομιλία στην εκδήλωση μνήμης για τον Ηλία Ανωμεριανάκη

Μαρουλάς Ρεθύμνου , 7 Μαΐου 2022

Φίλες και φίλοι, χρόνια πολλά, Χριστός Ανέστη!

Τον Μάη του 1944, 3 χρόνια μετά την επική μάχη της Κρήτης και 78 χρόνια από σήμερα, γράφτηκε για τον Μαρουλά και όλη την κρητική αντίσταση μια από τις πολλές χρυσές σελίδες πατριωτισμού που έχει να επιδείξει το νησί μας στους αγώνες του Έθνους.

Τρεις ατρόμητοι άνδρες της περιοχής ανατολικά του Ρεθύμνου, ο πρόεδρος, ήδη από το 1940, της κοινότητας Μαρουλά Ηλίας Ανωμεριανάκης ή Ανωμεριανός, ο Αναστάσης Βαβαδάκης ή Βαβάς από την Λούτρα Ρεθύμνου και ο γαμπρός του Ηλία Ανωμεριανάκη, Νικόλαος Καλογεράκης κάτοικος Περιβολίων Ρεθύμνου και σύζυγος της αδερφής του Ηλία, Άρτεμις, θα επιχειρήσουν να εκτελέσουν τον αρχιπροδότη Αλεξομανώλη. Η επιχείρηση θα γίνει κατόπιν σχετικής εντολής του αρχηγείου της αντίστασης στην περιοχή Αραβάνες του Ψηλορείτη. Το μήνυμα του αρχηγείου θα το μεταφέρει ο έφηβος Ζαχαράκης στον Βαβά. Ο αρχιπροδότης του Κατωμεριού, Μανώλης Αλεξάκης ή Αλεξομανώλης, που ήταν από τους λίγους που έφτασε στο έσχατο σημείο ξεδιάντροπα να κυκλοφορεί με την γερμανική στρατιωτική στολή, όπως και οι δυο γιοι του, διέμενε στο Ξηρό Χωριό.

Στις 6 του Μάη του 1944, ο Ανωμεριανός με τον Βαβά, πήγαν στη θέση Σκάφες, στην περιοχή Αλμπάνι Μετόχι στα Μυσσίρια Ρεθύμνου, κοντά στο δημόσιο δρόμο, από όπου συνήθως περνούσε ο προδότης και του έστησαν ενέδρα. Κρύφτηκαν στον κούμο ενός ακατοίκητου σπιτιού και τον περίμεναν. Ο Νίκος Καλογεράκης, κοντά στο σημείο της ενέδρας είχε χωράφι και είχε αναλάβει να επιβλέπει τις κινήσεις στην περιοχή. Ο Αλεξομανώλης, καθημερινά τις πρωινές ώρες, ήταν στα γραφεία της Γκεστάπο στο Ρέθυμνο και κατά τις 3-4 μετά το μεσημέρι έβγαινε από την πόλη.

Οι δύο άνδρες του ΕΛΑΣ ήταν πάνοπλοι, αλλά η προσπάθειά τους δεν είχε αίσιο τέλος καθώς το εγχείρημα προδόθηκε ή τουλάχιστον την ημέρα της επιχείρησης υπέπεσε στην αντίληψη πληροφοριοδότη το γεγονός ότι, οι δύο άνδρες αν και κινήθηκαν στην περιοχή πρωινή ώρα, δεν εθεάθησαν να επιστρέφουν πίσω στα χωριά τους. Για τον λόγο αυτόν, στη συνηθισμένη του έξοδο για το Ξηρό Χωριό ο Αλεξομανώλης, συνοδεύτηκε από αυτοκίνητα γεμάτα με πάνοπλους Γερμανούς στρατιώτες. Σε μικρή απόσταση από το σημείο της ενέδρας ο προδότης κατέβηκε από το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε και προχώρησε πεζός. Ξοπίσω του κι από κοντά οι Γερμανοί. Το γεγονός ακριβώς αυτό φαίνεται να ενισχύει την άποψη ότι ο πληροφοριοδότης είχε ενημερώσει τον προδότη Αλεξομανώλη για την ακριβή θέση που είχαν ταμπουρωθεί τα μέλη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Ο Νίκος Καλογεράκης το αντιλήφθηκε και έτρεξε να ειδοποιήσει τον Αναστάση και τον Ηλία, αλλά δε πρόφτασε. Όταν πια έφτασε και μετέφερε το μήνυμα είχαν περικυκλωθεί. Προσπάθησαν ν’ αντιδράσουν και ν’ αμυνθούν. Η μάχη άνιση. Οι Γερμανοί σκότωσαν επί τόπου τον Ηλία Ανωμεριανάκη, ενώ τους άλλους δύο, τους συνέλαβαν και τους οδήγησαν στις φυλακές της Φορτέτζας όπου τους εκτέλεσαν μετά από λίγες ώρες.

Οι γερμανοί εν τω μεταξύ, αμέσως μετά το θάνατο του τριαντατριάχρονου Ηλία Ανωμεριανάκη φόρτωσαν το νεκρό του σώμα σ’ ένα μικρό κάρο και το οδήγησαν στο χωριό. Το απόγευμα της 6ης Μαΐου του 1944 κόσμος πολύς συρρέει στον Μαρουλά, στο σπίτι του προέδρου στο κέντρο του χωριού. Πρόκειται για το σπίτι ακριβώς πίσω από το μνημείο, ενώ ο χώρος και το κτίσμα της «Μυλόπετρας» ήταν το ελαιοτριβείο (φάμπρικα) της οικογένειας Ανωμεριανάκη. Η οικογένεια του, κλαίει τον δεύτερο νέο άνδρα που χάνει μέσα σε λίγους μήνες. Προ λίγων μηνών είχε εκτελεστεί ο αδερφός του Ηλία, Κυριάκος.

Πράγματι, δεν ήταν μόνο ο Ηλίας που κληρονόμησε τις πατριωτικές παρακαταθήκες των προγόνων του. Ήταν και τα δυο του αδέρφια, ο Κυριάκος που σκοτώθηκε μέσα στα χρόνια του μεγάλου πολέμου και ο Νικολής που συνελήφθη το 1944 και φυλακίστηκε στις φυλακές της Θεσσαλονίκης «διά λόγους αντιθέσεώς του προς την εθνικοσοσιαλιστικήν κοσμοθεωρίαν (κοινώς φασισμό) και εστερήθη της προσωπικής του ελευθερίας» (όπως αναφέρει το σχετικό κρατικό έγγραφο), ενώ στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε θυγατρικά του φρικαλέου Νταχάου ναζιστικά στρατόπεδα στην πόλη Μόναχο της Γερμανίας και ο οποίος ελευθερώθηκε από τις αμερικανικές δυνάμεις που εισήλθαν στην πόλη την άνοιξη του 1945 και επέστεψε στον Μαρουλά.

Αλλά ας γυρίσουμε στον Ηλία. Απαρηγόρητη η έγκυος γυναίκα του Πηνεπόλη, στο δεύτερο παιδί τους (το οποίο δε θα καταφέρει να επιζήσει των δύσκολων συνθηκών του πολέμου, αφού θα πεθάνει λίγων εβδομάδων βρέφος), θρηνεί κρεμασμένη στο πρόχειρο φέρετρο. Μετά από λίγο επικράτησε στον χώρο μικρή αναστάτωση. Ομάδα γερμανών κατέφτασε στο σημείο. Βαθμοφόρος γερμανός διάβασε την ανακοίνωση με την οποία απαγορεύονταν να ψαλλεί η νεκρώσιμος ακολουθία στον πρόεδρο της κοινότητας Μαρουλά. Ο π(ρ)όεδ(ρ)ος του Μα(ρ)ουλά να κηδευτεί άνευ ιε(ρ)έως», όπως είπε ο Ναζί αξιωματικός χαρακτηριστικά.

Οι χωριανοί κατόπιν, αφού αποχώρησαν οι γερμανοί και λίγο πριν τη δύση του ήλιου, έθαψαν τον Ηλία σ’ ένα πρόχειρο μνήμα στο κοιμητήριο του χωριού. Ωστόσο ο ιερέας του χωριού, ο παπά-Μανώλης Πετουσάκης, μαζί με τους συγγενείς του Ηλία και λίγους χωριανούς, έψαλαν τη νεκρώσιμη ακολουθία γύρω στα μεσάνυχτα ή τις πρώτες πρωινές ώρες της επομένης, μιας μέρας σαν σήμερα, στις 7 Μαΐου 1944.

Φίλες και φίλοι,

Άνθρωποι σαν τον Ηλία τον Ανωμεριανό καλό είναι να αποτελούν για εμάς και τα παιδιά μας, πρότυπα μίμησης και ιστορικής διδαχής, ειδικά στην σημερινή εποχή που ο Ελληνισμός βάλλεται πανταχόθεν, έσωθεν και έξωθεν των συνόρων μας.

Ο Ηλίας Ανωμεριανάκης συνέχισε την πατριωτική οικογενειακή του ιστορία, καθώς ο παππούς του Κυριάκος Ανωμεριανάκης, σε ηλικία μόλις 22 ετών, ήταν ένας από τους μόλις 259 Κρήτες πολεμιστές που κλείστηκαν στο μοναστήρι του Αρκαδίου ζητώντας λευτεριά της Κρήτης από τους κατακτητές Τούρκους και ένωση της μεγαλονήσου με την υπόλοιπη Ελλάδα. Ο Κυριάκος ήταν επίσης ένας από τους ελάχιστους επιζώντες του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου στα 1866.

Επιπλέον ο γιος του Κυριακού και πατέρας του τιμώμενου σήμερα Ηλία, ο Στυλιανός Ανωμεριανάκης ή Στελιανάκης πολέμησε γενναία στον Μακεδονικό και στον Ηπειρώτικο Αγώνα, και για αυτές του τις υπηρεσίες στην πατρίδα τιμήθηκε από τον Υπουργό των Στρατιωτικών και πρωθυπουργό της χώρας Ελευθέριο Βενιζέλο, ενώ και ο ίδιος ο Στελιανάκης διετέλεσε πρόεδρος της Κοινότητας Μαρουλά τα έτη 1919-1929.

Προτού κλείσω θέλω να ευχαριστήσω όλους και όλες εσάς που τιμάτε σήμερα με την παρουσία σας τη μνήμη του Ηλία Ανωμεριανάκη που θυσιάστηκε για την πατρίδα και τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, καθώς και τον Γιώργο Σταράκη, ερευνητή – συγγραφέα, που δέχτηκε να πει δυο λόγια σήμερα σε αυτήν την μικρή εκδήλωση μνήμης.

Να πω κλείνοντας ότι ο Γιώργος Σταράκης έχει εκδώσει λίγες μέρες τώρα ένα ακόμα βιβλίο για την κρητική Αντίσταση στον μεγάλο πόλεμο, καρπό πολυετούς έρευνας και προσπάθειας. Όσοι από εσάς ενδιαφέρεστε, έχει φέρει μαζί του κάποια αντίτυπα να τα προμηθευτείτε. Το βιβλίο αποτελεί μια σημαντική μαρτυρία για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκείνη την δύσκολη από όλες τις απόψεις περίοδο της πατρίδας μας.

Φίλες και φίλοι,

Εύχομαι ο φασισμός με όποια μορφή κι αν αυτός εμφανίζεται στις κοινωνίες μας να μη μπορέσει να ξανασηκώσει πουθενά κεφάλι και οι λαοί έχοντας την εμπειρία του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου να τον καταπολεμούν εν τη γενέσει του αυτόν και τα αίτια που τον δημιουργούν. Μεθαύριο 9 Μαΐου, συμπληρώνονται 77 χρόνια από τη νίκη ενάντια στον φασισμό – ναζισμό και τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη που εορτάζεται με λαμπρό τρόπο στη Ρωσία και σε πολλές άλλες χώρες. Η 9η Μαΐου, η Ημέρα της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών, που είναι η μέρα που η Γερμανία συνθηκολόγησε άνευ όρων το 1945 και με τον τρόπο αυτόν τελείωσε οριστικά για την Ευρώπη, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, είναι και πρέπει να παραμείνει ένα ιστορικό ορόσημο, να υπενθυμίζει στους λαούς την αξία της ειρήνης και της δημοκρατίας.

Και πάλι σας ευχαριστώ για την παρουσία σας!

Καλή δύναμη, καλή λευτεριά!