«δεν έστερξα… συνέτρεξαν»

Είναι ορισμένα βιβλία που τα διαβάζει κανείς γιατί πρέπει. Άλλα που τα διαβάζει απλά για να φτάσει ίσαμε το τέλος τους. Άλλα που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον. Και πολύ λίγα που διαβάζεις την μια πρόταση και θες να την ξαναδιαβάσεις προτού πας στην επόμενη, που σύντομα ανακαλύπτεις ότι έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ένα τέτοιο βιβλίο που δεν χορταίνεις και που επιστρέφεις συχνά είναι και το βιβλίο του τέως Νομάρχη Ρεθύμνης Αθανασίου Χαμπίπη που φέρει τον τίτλο «δεν έστερξα… συνέτρεξαν» και με υπότιτλο «Μια μαρτυρία της μισής γενιάς του ’60». Πρόκειται για ένα βιβλίο που εκδόθηκε στην Αθήνα τον Ιούλιο του 2021 για λογαριασμό των εκδόσεων «ΤΕΧΝΗ ΛΟΓΟΣ» και προλογίζεται από την Σία Αναγνωστοπούλου. Το βιβλίο περιέχει δώδεκα εικονογραφήσεις κειμένου και δύο πρωτότυπες χαλκογραφίες του σπουδαίου εικαστικού Αριστείδη Πατσόγλου. 

Στέργω: δέχομαι, συνενώ. Συντρέχω: συνεργώ, παρέχω συνδρομή.

Σε όλη την έκταση του κειμένου ο αφηγητής τονίζει ιδιαίτερα την αλληλεγγύη που είχαν οι άνθρωποι της γενιάς του, της γενιάς του 1960 μεταξύ τους. Που είχε «η μισή γενιά του» όπως την αποκαλεί. 

Ο Θάνος Χαμπίπης υπηρέτησε ως Νομάρχης σε περιοχές μία εκ των οποίων ήταν και το Ρέθυμνο, περιοχή που αγάπησε. Το σπίτι που απέκτησε αργότερα στον Μαρουλά είναι καρπός αυτής της αγάπης, μιας και όπως μου έχει δηλώσει τον Μαρουλά πια τον βλέπει ως το «χωριό του», αν και η καταγωγή της οικογένειας είναι από την μαρτυρική και γνήσια Ήπειρο.

Σ’ ένα κόσμο που ξεχνά και σ΄ έναν κόσμο που δεν αντιλαμβάνεται πόσο τρομερό είναι να ξεχνά, έρχεται το μικρό μα πολύτιμο για την ιστορική μνήμη αυτό βιβλίο του Θάνου Χαμπίπη να μας θυμίσει. Απλά, χωρίς υπερβολές. Γιατί καμιά φορά η ζωή από μόνη της είναι μια υπερβολή που δύσκολα κατανοείται.

Και η πιο μικρή συζήτηση με τον Θάνο Χαμπίπη είχε μια διάσταση φιλοσοφική, μια διάσταση σοφίας ζωής. Πίσω από τα γυαλιά του σπουδαίου νομικού διέκρινες φανερά τον άνθρωπο.

Θα ήταν τα πρώτα χρόνια του Θάνου στο χωριό, όταν μας είχε κάνει δώρο μια στοίβα βιβλία. Ίσως του έπιαναν τον χώρο. Ίσως να το έκανε με σκοπό. Το είχα εκμυστηρευτεί κάποτε στην σύζυγό του, πόσο υπέροχο μου είχε φανεί αυτή η δωρεά στα μάτια ενός δεκάχρονου. Κάποια ακόμα τα έχω στην βιβλιοθήκη μου, όπως εκείνο τον τόμο της επετηρίδας των Θρακικών Μελετών για την ελληνικότητα της εν λόγω περιοχής. Δε ξέρω πόσο μέτρησαν εκείνα τα βιβλία για την αγάπη μου στη μάθηση και το χαρτί. Αλλά σίγουρα επηρέασαν πολύ την αντίληψή μου για το τι σπουδαίο μπορεί να φέρει ένα μικρό πράγμα, που λέγεται βιβλίο.

Θα μου επιτρέψει ο κ. Θάνος σε ορισμένα σημεία του βιβλίου που τα θεωρώ ως τα πλέον σημαντικά, να αποτολμήσω μια παράλληλη ποιητική εν πολλοίς μεταγραφή όσων αντιλήφθηκα ότι θέλει να πει στον αναγνώστη, και παράλληλα να τον ευχαριστήσω για το δώρο αυτό που με πολύ χαρά έλαβα από τον ταχυδρόμο. Τις επόμενες μέρες θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα η παρουσίαση του βιβλίου. Καλό είναι όσοι ενδιαφέρονται για μια αυθεντική μαρτυρία ιστορικών γεγονότων που αφορούν την πατρίδα, ιδιαίτερα για τα γεγονότα του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, τον κυπριακό αγώνα και την χούντα των συνταγματαρχών, να το αναζητήσουν στα βιβλιοπωλεία.

Να ’χεις δροσιά στη θωριά, αετόπουλο, σπορά του μυλωνά του Νασ’ Χαμπίπη. (σ. 21)

Η τελευταία πράξη ενός κομμουνιστή πριν γίνει κομμάτια από συμμαχικές βόμβες που ξερνά ένα μεταλλικό θηρίο είναι να πάρει θέση βολής και να κάνει τον σταυρό του, Άι-Γιώργη βοήθα, εισιτήριο για την αιωνιότητα. Διδαχή για το είναι του ελληνισμού. Ματωμένο δασκάλεμα για τον μικρό Θάνο. (σ.24)

Κι αν τα χρόνια και το ύψος μου είναι λειψά. Θα στηθώ στις μύτες των ποδιών μου να σκοτωθώ σαν άντρας για την λευτεριά. (σ. 29)

Στις 510 μέρες της πλήρους απομόνωσης μοναδική συντροφιά οι αριθμοί και οι γερμανοί της κατοχής, δολοφόνοι της αθωότητας. Η αμνησία των μεγάλων, η χαριστική βολή. (σ 31)

Δίστομο. Λιβαδειά. Ένας γερμανός πετά το μωρό επαναλαμβανόμενα στον αέρα και οι άλλοι το πυροβολούν. Πρακτικά δίκης Νυρεμβέργης. Κάποιες φορές η ποίηση αδυνατεί να κρύψει την γύμνια μας. Κάποιες φορές δε θέλει να την κρύψει. (σ. 32)

Ζητιάνεψα μια μπουκιά φαί κι έσπασες τα εφτάχρονα δοντάκια μου γερμανέ. Πόσο ίδιος μένεις μέσα στον χρόνο. Πόσο αθώος μένω μέσα στον χρόνο. (σ. 32)

Πηδούσαμε μέσα από τα βιβλία στους δρόμους να σωθούμε από την πείνα… Γιατί ο δρόμος πάντα στέργει, πάντα υπομένει, πάντα ξαγρυπνά. (σ. 33)

Ο άγιος Δάσκαλος που σου δείχνει και τον δεξό και τον ζερβό τον δρόμο, που σου μαθαίνει να μην έχει στεγανά η σκέψη σου, που σου διδάσκει την ανθρωπιά μέσα από τη γνώση. (σ. 37)

Όταν από πρωθυπουργικά χείλη ακούς να χαρακτηρίζονται αναρχοκομουνιστές όσοι συμπαραστέκονται στον Κυπριακό λαό, τότε καταλαβαίνεις το χάσμα μεταξύ λαού και εξουσίας. Αγεφύρωτο και αδυσώπητο. (σ. 39)

1954, υποχρεωτική μαθητική παρέλαση, ο λαός ήταν κόκκινος

2021, προαιρετική μαθητική παρέλαση, ο λαός έχει καταλάβει το πλιάτσικο της εξουσίας (σ. 39)

Αναστάπλο, Τραχανατζής, ποιος τους ξέρει, ποιος θυμάται; Κρύος ιδρώτας η άγνοιά μας. Και θαλασσοδερνόμαστε στο πηχτό σκοτάδι. (σ. 44-45)

Αμφίστομα αντιρρητικός. Βαρύ φορτίο ο καλός δάσκαλος. Βαγγέλης Λιάρος, Χρήστος Ρεκλείτης. Μυστική διδαχή. (σ. 48 και σ. 54-55)

Αμφίστομα αντιρρητικέ Θάνο Χαμπίπη σ’ ευχαριστούμε για την πολύτιμη μαρτυρία σου.

Φιλικά,

Δρ. Ηλίας Νικ. Κοπανάκης

Μαρουλάς Ρεθύμνου, 2 Οκτωβρίου 2021