Τα χαρέμια από χριστιανές σκλάβες. Τι ήταν το «Σουλτανάτο των Γυναικών»

Μέχρι τον 15ο αιώνα, οι Σουλτάνοι συνήθιζαν να παντρεύονται Ευρωπαίες πριγκίπισσες για να συνάπτουν συμμαχίες. Σύντομα τα πράγματα άλλαξαν και επικράτησε ένα νέο σύστημα. …

Οι παλλακίδες ήταν στην πλειονότητά τους χριστιανές. Το Κοράνι απαγόρευε στους μουσουλμάνους να έχουν για σκλάβους τους άλλους μουσουλμάνους, έτσι οι σουλτάνοι «στελέχωναν» τα χαρέμια τους με κοπέλες ποικίλων εθνωτικών, γλωσσικών και θρησκευτικών χαρακτηριστικών. Αιχμάλωτες από όλα τα μήκη και πλάτη της αυτοκρατορίας επιλέγονταν με βασικό κριτήριο την ομορφιά τους και οδηγούνταν στην Κωνσταντινούπολη….

Στο χαρέμι τις αναλάμβαναν οι ευνούχοι. Πέρα από την υποχρέωση να ικανοποιούν τις επιθυμίες του Σουλτάνου, απολάμβαναν ορισμένα προνόμια. Τους παρεχόταν μόρφωση υψηλού επιπέδου: διδάσκονταν γραφή, ανάγνωση, κέντημα, άρπα και τραγούδι. Οι πιο προικισμένες τύγχαναν της εύνοιας του Σουλτάνου. Οι υπόλοιπες κατέληγαν να εκτελούν χρέη υπηρετικού προσωπικού. Και ενώ τα χαρέμια και οι ευνοούμενες παλλακίδες ήταν έννοιες που υπήρχαν από τις απαρχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, περί τα μέσα του 15ου αιώνα, πήραν νέα διάσταση….

Το Σουλτανάτο των Γυναικών Σταδιακά, η επιρροή που ασκούσαν οι παλλακίδες στον Σουλτάνο ολοένα και αυξανόταν. Ταυτόχρονα αυξήθηκαν και οι αντιπαλότητες μέσα στο χαρέμι. Οι κοπέλες ανταγωνίζονταν για το ποια θα λάβει τη θέση της εκλεκτής του Σουλτάνου. Ο ρόλος της «ευνοούμενης» -ή στα τουρκικά «χασεκί»- μετατράπηκε σε θεσμό. Στο παρελθόν, ο Σουλτάνος αποκτούσε γιους από πολλές γυναίκες και όταν ερχόταν η ώρα να εγκαταλείψει τον θρόνο, τα παιδιά αλληλοσκοτώνονταν μεταξύ τους για να τον διαδεχθεί ο πιο ισχυρός. Όπως εξηγεί στην «Μηχανή του Χρόνου» ο ιστορικός Μάριος Χατζόπουλος, ο Σουλτάνος όριζε τον κάθε πρίγκηπα ως διοικητή σε μία επαρχία. Αν ήθελε να δείξει εύνοια σε κάποιον, τον τοποθετούσε σε μια επαρχία που ήταν κοντά στην πρωτεύουσα, ώστε να έχει το εδαφικό προβάδισμα. Όταν ο Σουλτάνος πέθαινε, όλοι οι υποψήφιοι διάδοχοι έσπευδαν στην Κωνσταντινούπολη με τον στρατό που είχαν συγκροτήσει, προκειμένου να διεκδικήσουν τον θρόνο. Ακολουθούσε μία μικρή εμφύλια σύρραξη, από την οποία έβγαινε νικητής εκείνος που θα κατάφερνε να εξοντώσει όλα τα αδέρφια του. «Ο πιο αδίστακτος, ο πιο γρήγορος και ο πιο ρωμαλέος γινόταν ο επόμενος Σουλτάνος», αναφέρει ο κ. Χατζόπουλος. Από τα τέλη του 15ου αιώνα, και μετά από μια πολυαίμακτη διαδοχή που σόκαρε την οθωμανική κοινωνία, το σύστημα σταδιακά άλλαξε. Νόμιμος διάδοχος του θρόνου θεωρούταν πλέον μόνο ο πρωτότοκος γιος του Σουλτάνου. Το γεγονός αυτό ενέτεινε τις αντιπαλότητες εντός του χαρεμιού. Όπως εξηγεί η διδάκτωρ ιστορίας Αναστασία Κουτούλα, «οι ισχυρές ευνοούμενες του χαρεμιού φρόντιζαν να καταστρέφουν και τη διανοητική ικανότητα κάποιων παιδιών αντιζήλων τους. Μπορεί να τους έδιναν ναρκωτικά, να τους είχαν συνέχεια κλεισμένους στο χαρέμι, δηλαδή να τους άφηναν επί τούτου να διασκεδάζουν, να κοιμούνται, να καπνίζουν και να μη μαθαίνουν τίποτα στην πραγματικότητα»….

Σε πιο ακραίες περιπτώσεις τους εξόντωναν με την μόνη σίγουρη μέθοδο: τη δολοφονία. Παράλληλα, όλες πάλευαν με θεμιτά και αθέμιτα μέσα για να γίνουν χασεκί.

Το «Σουλτανάτο των Γυναικών»

Την αρχή του λεγόμενου «σουλτανάτου των γυναικών» σήμανε ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, ο οποίος ερωτεύτηκε παράφορα τη Χουρέμ και αποφάσισε να την κάνει νόμιμη σύζυγό του. Αυτό σήμαινε ότι ο πρωτότοκος γιος της ήταν ο μοναδικός νόμιμος διεκδικητής του θρόνου. Μάλιστα, όταν τελικά διαδεχόταν τον πατέρα του, η μέχρι τότε Χασεκί σουλτάνα θα έπαιρνε τον τίτλο της Βαλιδέ. Η Βαλιδέ Σουλτάνα, ως σουλτανομήτωρ, ήταν η πιο ισχυρή γυναίκα στο παλάτι….

Επόμενο ήταν, κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, ο ανταγωνισμός μεταξύ των παλλακίδων να κορυφωθεί. Η Χασεκί και η Βαλιδέ δεν είχαν μόνο ανώτερο βιοτικό επίπεδο και εξουσία πάνω στις παλλακίδες και τους ευνούχους του χαρεμιού. Ασκούσαν καθοριστική επιρροή στις αποφάσεις του Σουλτάνου και κατ’ επέκταση κινούσαν τα νήματα από ασήμαντα διοικητικά θέματα μέχρι κρατικές υποθέσεις τεράστιας σημασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Χουρέμ, η οποία έπεισε τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, να εκτελέσει τον Μεγάλο Βεζίρη, Ιμπράημ Πασά, που ήταν ανταγωνιστής της.

Η Βαλιδέ Σουλτάνα

Η Βαλιδέ Σουλτάνα έφτασε να θεωρείται ως η δεύτερη σημαντικότερη θέση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τον σουλτάνο. Έφερε τον τίτλο της «μητέρας πάντων των πιστών», είχε δικά της διαμερίσματα στο παλάτι και ενίοτε επισκίαζε τον γιο της στην άσκηση της εξουσίας. Ιδιαίτερα όταν οι σουλτάνοι ήταν ανήλικοι ή χωρίς ηγετικές ικανότητες και πολιτική οξυδέρκεια, οι μητέρες τους αναλάμβαναν τα ηνία. Δεν περιορίζονταν δηλαδή στην άσκηση επιρροής παρασκηνιακά, αλλά οι αποφάσεις και οι διαταγές τους είχαν κύρος και άμεση ισχύ. Η συγγραφέας Λιάνα Μυστακίδου, που έχει εντρυφήσει στην οθωμανική ιστορία, επισημαίνει την χαρακτηριστική περίπτωση της ελληνικής καταγωγής Κιοσέμ. «Την πήραν 6-7 ετών οι πειρατές και την πήγαν στο χαρέμι ως λάφυρο στο σουλτάνο. Είχε τρομερές ικανότητες και ήταν πανέξυπνη, γι’ αυτό την πρόσεξε η μεγάλη Βαλιδέ Σουλτάνα μέσα στο χαρέμι. Την ξεχώρισε και την προετοίμασε καταλλήλως για να γίνει η σύζυγος του γιου της, Αχμέτ Α’. Ο Αχμέτ ήταν λίγο καλλιτέχνης και δεν τον ενδιέφεραν τα θέματα της αυτοκρατορίας….

Τελικά η Κιοσέμ ανέλαβε το ρόλο του σουλτάνου. Εκείνη διοικούσε. Στην εποχή της, οι ίντριγκες, οι δολοπλοκίες, οι δωροδοκίες, το ρουσφέτι ήταν στην ημερήσια διάταξη. Για χάρη της αυτοκρατορίας, δολοφόνησε τα δύο της παιδιά και έναν εγγονό, καθώς τους θεωρούσε ακατάλληλους να διοικήσουν την αυτοκρατορία». Η Νουρμπανού από την Πάρο Άλλη περίπτωση άξια αναφοράς είναι αυτή της Νουρμπανού. Ενετικής καταγωγής και γεννημένη στην Πάρο, κατάφερε να κερδίσει την εύνοια του Σελίμ Β’ και να γίνει γυναίκα του. Όταν ο Σελίμ πέθανε, η Νουρμπανού κράτησε κρυφό τον θάνατό του και έκρυψε το πτώμα του σε ένα ψυγείο, μέχρι ο 28χρονος γιος της, Μουράτ, να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη από την Μανίσα στην Μαγνησία της Μ. Ασίας, όπου ήταν κυβερνήτης. Δώδεκα μέρες μετά, χρίστηκε Βαλιδέ Σουλτάν. Πολύ γρήγορα η Νουρμπανού έγινε ο κύριος σύμβουλος του γιου της στην εξουσία. Ασκούσε καθοριστική επιρροή στις αποφάσεις του, ενώ ήλεγχε και την προσωπική του ζωή. Συγκεκριμένα, δεν ενέκρινε τη σχέση του με την παλλακίδα Σαφιγιέ. Κατηγόρησε μάλιστα την κοπέλα ότι είχε κάνει μάγια για να αποτρέψει τον Μουράτ να έχει άλλες παλλακίδες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη φυλάκιση και τον βασανισμό των υπαλλήλων της Σαφιγιέ. Η Νουρμπανού κατόρθωσε να αναλάβει επίσημα την αντιβασιλεία και να τη διατηρήσει για μια 9ετία. Αποτέλεσε την πρώτη Βαλιδέ Σουλτάνα που συγκυβέρνησε με τον Σουλτάνο. Η περίοδος του «σουλτανάτου των γυναικών» διήρκεσε για περίπου 150 χρόνια, από τον 16ο έως και τα τέλη του 17ου αιώνα. Η απόληξη αυτής της εποχής, κατά την οποία οι γυναίκες του χαρεμιού είχαν εμμέσως τον έλεγχο της αυτοκρατορίας, ήρθε οργανικά. Ήταν φανερό ότι οι Σουλτάνοι ζούσαν απορροφημένοι στις απολαύσεις και τα δράματα του χαρεμιού. Οι στρατιωτικές επιτυχίες της αυτοκρατορίας είχαν μειωθεί αισθητά, αφού σουλτάνος δε γινόταν ο ικανότερος, αλλά ο πρωτότοκος. Μια σειρά Σουλτάνων έδειχναν ανίκανοι να κυβερνήσουν. Σταδιακά, η εξουσία μετατοπίστηκε από τον Σουλτάνο στους αξιωματούχους του παλατιού, οι οποίοι είχαν κατάλληλη εκπαίδευση. Οι Βαλιδέ Σουλτάν έπαψαν να έχουν τόση εξουσία σε καίρια ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής και αντ’ αυτού συμμετείχαν κυρίως σε φιλανθρωπικά έργα εντός της αυτοκρατορίας όπως η κατασκευή τζαμιών, σχολείων και νοσοκομείων….