Τα μπάνια του λαού αφορμή για κόντρα Αθήνας – Πειραιά

Βρισκόμαστε λίγο μετά τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους… Ο Πειραιάς, μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ήταν σχεδόν ακατοίκητος. Το 1833 είχε μόνον τέσσερις οικογένειες και συνολικά 31 κατοίκους. Μεγαλώνει με πυρετώδεις ρυθμούς και μέσα σε 5 χρόνια έχουν κτιστεί περισσότερες από 1.000 οικοδομές… Έτσι, όταν ακόμη σχεδιαζόταν η πόλη, προβλεπόταν η δημιουργία υποδομών για θαλάσσια λουτρά στον λιμένα της Ζέας, το γνωστό μας Πασαλιμάνι, το οποίο τότε αποκαλούνταν Μουνιχία.
Πρωτοκαθεδρία Πειραιά
Eκεί στο Πασαλιμάνι, ταυτόχρονα σχεδόν με την ίδρυση του Δήμου Πειραιά, δημιουργήθηκε και η πρώτη ελληνική πλαζ, την εκμετάλλευση της οποίας ανέλαβαν ιδιώτες. Το πρόγραμμα αξιοποίησης περιελάμβανε από καθαρισμό του πυθμένα της θάλασσας, για να σταματήσουν οι δυσάρεστες οσμές, μέχρι τη διάνοιξη δρόμων και την ανέγερση παραπηγμάτων.
Με την πρώτη ελληνική πλαζ στο Πασαλιμάνι, ο Πειραιάς απέκτησε την πρωτοκαθεδρία, με τον κόσμο να συνωστίζεται εκεί για πολλά χρόνια και τη διατήρησε κυρίως για μια περίπου εικοσαετία, λόγω των δυνατοτήτων που προσέφεραν τα μέσα συγκοινωνίας της εποχής στην περιοχή.
Από την πρώτη στιγμή που καθιερώθηκαν τα θαλάσσια λουτρά προέκυψαν μεγάλα προβλήματα, τα οποία κλήθηκε να λύσει ο αστυνόμος του Πειραιά Γ. Πάγκαλος, ο οποίος το 1839 εξέδωσε αστυνομική εγκύκλιο «διά την μετοχήν των λουτρών εις τον ωραίον λιμένα της Μουνυχίας χωριστά και εις τα δύο φύλα των ανθρώπων».
Η Αθήνα στον ανταγωνισμό
Παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια, η Αθήνα έχει αρχίσει και οργανώνεται ως η πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους, και βεβαίως στις αρχές της δεκαετίας του 1850 ο Δήμος Αθηναίων αποφάσιζε να αποκτήσει κι εκείνος τα δικά του λουτρά στο παραλιακό μέτωπο, επιλέγοντας το Φάληρο, περιοχή που περιλαμβανόταν στα διοικητικά του όρια. Ήδη το Φάληρο ήταν η περιοχή όπου απολάμβανε τα μπάνια της η τότε Βασίλισσα Αμαλία, οπότε η πλαζ αυτή διέθετε κάτι από την αίγλη του Παλατιού.
Στις αρχές Ιουνίου του 1853, πριν από 160 χρόνια, ο πολυπράγμων Αλέξανδρος Ραγκαβής πρότεινε την ανέγερση λουτρών «χάριν των λουομένων εις το Φάληρον». Ακολουθώντας το παράδειγμα του Πειραιά, ο Δήμος Αθηναίων έφτιαξε μερικά ξύλινα παραπήγματα, τα οποία ετοιμαζόταν να μισθώσει σε «εργολάβο». Αλλά ένας δυνατός αέρας παρέσυρε τα παραπήγματα.
Τελικά, οι εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν δύο χρόνια αργότερα, και από το 1855 ο Δήμος Αθηναίων είχε αποκτήσει τα πολυπόθητα παραπήγματα, αλλά όχι και την απαιτούμενη πελατεία, και κάπου εκεί αρχίζει και ο ανταγωνισμός των δύο πόλεων για το ποια παραλία και ποια λουτρά θα προσελκύσουν τον περισσότερο κόσμο, τo Φάληρο ή το Πασαλιμάνι;
Μεγάλη κόντρα
Στις αρχές της δεκαετίας του 1860 η διαμάχη για τα λουτρά έχει ανάψει για τα καλά. Δικαιολογημένα ο Δήμος Πειραιά αντιδρούσε στη δημιουργία νέων θαλάσσιων λουτρών στο Φάληρο, αφού θα είχε μεγάλη απώλεια στα έσοδά του. Όμως τα πράγματα προχωρούσαν και έτσι στον χορό του ανταγωνισμού μπαίνουν και οι ενοικιαστές των θαλάσσιων λουτρών του Τουρκολίμανου, οι αδελφοί Σουσάνα, που κάνουν ό,τι μπορούν για να διατηρήσουν την πελατεία τους και να προσελκύσουν ακόμη περισσότερες οικογένειες.
Άρχισαν να δίνουν και κίνητρα στον κόσμο για να πάει για μπάνια… Έτσι ειδοποιούσαν το κοινό πως σε καφενείο της πλατείας Τερψιθέας «θέλει παιανίσει η μουσική τής, εις τον λιμένα Πειραιώς, ελλιμενισμένης Γαλλικής ναυαρχίδος». Όσοι λοιπόν προτιμούσαν για την εξοχή τους τη Μουνιχία θα απολάμβαναν και πρωτόγνωρες διασκεδάσεις που προσέφερε η Μουσική της Ναυαρχίδας, αλλά και η Μουσική του Ελληνικού Πυροβολικού κάθε Κυριακή.
Την ίδια ώρα, τα Λουτρά του Φαλήρου ετοίμαζαν την αντεπίθεσή τους. Καθιέρωναν νέα καθημερινά δρομολόγια ιππολεωφορείων για την εξυπηρέτηση του κοινού που ήθελε να πάει για το μπάνιο του στο Φάληρο. Έφτασαν στο σημείο μάλιστα να κάνουν και δύο δρομολόγια την ημέρα, ένα στις 05:30 το πρωί, με αναχώρηση από την πλατεία Μοναστηρακίου, και ένα απογευματινό (17:30), με αναχώρηση από την οδό Σταδίου.
Η Αθήνα κάνει ματ
Αλλά η ζωή πήρε τη δική της πορεία και έτσι, με την παρέμβαση ενός ξένου επιχειρηματία το 1868, γίνεται η κίνηση ματ για την Αθήνα και το Φάληρο. Ο Άγγλος κεφαλαιούχος Εδουάρδος Πίκερινγκ κατορθώνει να αποκτήσει από την ελληνική κυβέρνηση ένα σημαντικό προνόμιο.
Με ειδικό νόμο αναλάμβανε να ολοκληρώσει την κατασκευή τού «απ’ Αθηνών εις Πειραιά» σιδηροδρόμου αλλά και να κατασκευάσει θαλάσσια λουτρά στον Όρμο του Φαλήρου και να τα συνδέσει με τον σιδηρόδρομο.
Έτσι λοιπόν, ο νόμος αυτός του 1868 καθιστούσε τα θαλάσσια λουτρά του Φαλήρου «εξάρτημα» τού σιδηροδρόμου! Ήταν μία από τις πρώτες νομοθετικές ρυθμίσεις για την παραθεριστική αξιοποίηση του θαλάσσιου μετώπου του Σαρωνικού.
Όταν το Πασαλιμάνι έχανε την αίγλη του, αφού δεχόταν τα λύματα του αναπτυσσόμενου Πειραιά, στην άλλη πλευρά γεννιούνταν τα περίφημα Φάληρα (Νέο και Παλαιό), που και αυτά τα είδαμε μεταπολεμικά σε μεγάλη παρακμή. Έμελλε να πρωταγωνιστήσουν στα «μπάνια του λαού» περίπου για μια 80ετία πριν ακολουθήσουν την τύχη του Πασαλιμανιού, πριν δηλαδή γίνουν θύματα των συμφερόντων, της στρεβλής ανάπτυξης, της εγκατάλειψης καθώς και των μπαζωμάτων – ένα άθλημα που οι νεοέλληνες ανακάλυψαν για να κατασκευάζουν παραλίες, οικόπεδα ή αγροκτήματα και φυσικά… υπεραξίες και πάμπλουτους ιδιοκτήτες!
Οι πληροφορίες και οι φωτογραφίες προέρχονται από κείμενα του ιστορικού ερευνητή και δημοσιογράφου Λευτέρη Σκιαδά, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά.

Πηγή: topontiki.gr