Καλώς ήρθατε στο σουλτανάτο του Ερντογάν –H Τουρκία ζει το “σύνδρομο της Στοκχόλμης”-Ποια είναι η νέα κυβερνητική ιδεολογία
Του Μάνου Χατζηγιάννη …
Το σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο όμηροι εκφράζουν συμπάθεια και συμπόνοια για τους απαγωγείς τους και τους περικλείουν με άκρως θετικά συναισθήματα, μερικές φορές σε σημείο που να τους υπερασπίζονται και να ταυτίζονται μαζί τους.
Τίποτα δεν θα μπορούσε να εξηγήσει καλύτερα τη χαρά των Τούρκων απέναντι στην εκλογική νίκη του προέδρου τους στις 24 Ιουνίου από το “σύνδρομο της Στοκχόλμης”.
Ο Ισλαμιστής ισχυρός άνδρας της Τουρκίας, Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κέρδισε το 52,5% της εθνικής ψήφου στις προεδρικές εκλογές στις 24 Ιουνίου. Αυτό σηματοδοτεί μια μικρή άνοδο από το 51,8% που κέρδισε στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου 2014. Περισσότερα από 25 εκατομμύρια Τούρκοι ψήφισαν ΝΑΙ στην προεδρία του Ερντογάν. Ο πλησιέστερος αντίπαλος, σοσιαλδημοκράτης Muharrem Ince, κέρδισε λιγότερες από 16 εκατομμύρια ψήφους, ή σχεδόν το 31% του εκλογικού σώματος.
Ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης παραδέχθηκε ότι οι εκλογές ήταν δίκαιες. Δεν έχουν υπάρξει αναφορές για απάτη και δολιοφθορά από διεθνείς παρατηρητές, τουλάχιστον μέχρι στιγμής.
Παρά την ήττα, ο Ince ήταν ένας από τους πολλούς νικητές της εκλογικής μάχης του 2018. Για πρώτη φορά από το 1977 ένας σοσιαλδημοκρατης πολιτικός κέρδισε περισσότερο από το 30% των ψήφων στην Τουρκία.
Παρά την σαφή νίκη του Ερντογάν, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) τα πήγε χειρότερα από ό, τι αναμενόταν: κέρδισε το 42,4% των ψήφων στις κοινοβουλευτικές εκλογές, οκτώ ποσοστιαίες μονάδες κάτω από το 49,5% που είχε συγκεντρώσει στον προηγούμενο κοινοβουλευτικό αγώνα τον Νοέμβριο του 2015.
Αυτή η πτώση στέρησε το AKP από το να κερδίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αντ ‘αυτού, οι δεξιόστροφοι εταίροι του ΑΚΡ, το Εθνικιστικό κόμμα MHP, κέρδισαν απροσδόκητα 49 έδρες, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των εδρών που ελέγχονταν από το κυβερνητικό μπλοκ σε 344, μια άνετη πλειοψηφία δηλαδή.
Η συμμαχία ΑΚΡ-ΜΗΡ σηματοδοτεί την επίσημη γέννηση της νέας κυβερνητικής ιδεολογίας της Τουρκίας: Μια ομάδα ισλαμιστών και εθνικιστών που αντιπροσωπεύουν παραδοσιακά τον αγροτικό πληθυσμό της Τουρκίας με το χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Ο Ερντογάν μπορεί να μην είναι πολύ χαρούμενος που θα έπρεπε να μοιραστεί την εξουσία με ένα κόμμα που ήταν τελευταίο σε συμμαχία συνασπισμού το 2002, αλλά με το δικό του ΑΚΡ χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία θα πρέπει να κρατήσει τους εθνικιστές σε ενεργή εταιρική σχέση. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να τους δώσει θέσεις υψηλού προφίλ όπως του αντιπροέδρου ή και υπουργικές θέσεις.
Μετά τα αποτελέσματα των εκλογών στις 24 Ιουνίου, η Τουρκία θα οδηγηθεί με μαθηματικη΄ακρίβεια περαιτέρω σε αυταρχική πολιτική με αυτήν την ανάμειξη του ισλαμισμού και του εθνικισμού που αναδύεται ως νέα κρατική ιδεολογία. Η ήδη βαθιά πόλωση στην τουρκική κοινωνία πιθανότατα θα γίνει βαθύτερη. Υπάρχουν ήδη σχετικά σημάδια. Σε μια ομιλία το βράδυ της νίκης της 24ης Ιουνίου, ο υπουργός Εξωτερικών του Ερντογάν, Μέβλουτ Τσαουσόγλου, δήλωσε ότι οι χαμένοι των εκλογών ήταν οι «τρομοκράτες». Σε αυτή την πολιτικά διαχωριστική, παθητική λογική, το 47,5% των Τούρκων είναι τρομοκράτες, δηλαδή περίπου 38,5 εκατομμύρια πολίτες.
Η εθνική χαρά για την επανεκλογή ενός ανθρώπου που είναι γνωστός στον υπόλοιπο κόσμο για την αυταρχική, μερικές φορές δεσποτική του κυριαρχία, δεν προκαλεί έκπληξη σε μια χώρα όπου η μέση εκπαίδευση είναι μόλις 6,5 χρόνια. Μόλις τον Απρίλιο του 2017, οι Τούρκοι είχαν ήδη εγκαταλείψει τα υπόλοιπα κομμάτια της δημοκρατίας τους όταν ψήφισαν υπέρ των συνταγματικών τροποποιήσεων που έκαναν τον κ. Erdoğan απόλυτο επικεφαλής του κράτους, επικεφαλής της κυβέρνησης και επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος ταυτόχρονα. Οι τροπολογίες έδωσαν στον πρόεδρο σχεδόν ανεξέλεγκτες εξουσίες
Στην έκθεσή της για την “Ελευθερία στον κόσμο 2018”, η Freedom House κατηγοριοποιεί την Τουρκία ως χώρα που δεν είναι “ελεύθερη” λόγω “ενός βαθιά λανθασμένου συνταγματικού δημοψηφίσματος που συγκέντρωσε την εξουσία στην προεδρία, την μαζική αντικατάσταση των εκλεγμένων δημάρχων με κυβερνητικούς διορισμούς, με αυθαίρετες διώξεις των ακτιβιστών δικαιωμάτων και άλλων αντιληπτών εχθρών του κράτους και συνεχιζόμενες εκκαθαρίσεις των κρατικών υπαλλήλων. Και όλα αυτά έχουν οδηγήσει τους πολίτες να διστάζουν να εκφράσουν τις απόψεις τους για ευαίσθητα θέματα “.
Η Τουρκία βρίσκεται επίσης στην κορυφή της σχετικής λίστας χωρών, όπου η δημοκρατία έχει μειωθεί την τελευταία δεκαετία.
Η Τουρκία του Ερντογάν βέβαια άρχισε να θυμίζει δικτατορία ακόμη και πριν οι Τούρκοι του παράσχουν την δύναμη που ήθελε στο δημοψήφισμα του Απριλίου του 2017.
Η τουρκική κάλπη, λοιπόν, δεν αποδείχθηκε…γκαστρωμένη, όπως λέει η παροιμία, και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα είναι ο πρόεδρος της Τουρκίας μέχρι το 2022 …εκτός απροόπτου. Κρίνοντας από τη διανομή των ψήφων, ο Ερντογάν διατήρησε τις βάσεις εξουσίας του, αν και η Τουρκία εξακολουθεί να διαιρείται μεταξύ των υποστηρικτών του και των αντιπάλων του.
Αν δεν υπάρξουν εξαιρετικές και απρόβλεπτες εξελίξεις, η Τουρκία θα μετατραπεί σε αυτοκρατορικό κράτος υπό την κυριαρχία ενός προέδρου που δεν αναγνωρίζει κανένα όριο στην πολιτική εξουσία.
Η εξουσία του βάσει των συνταγματικών τροποποιήσεων που ενέκρινε το πρόσφατο δημοψήφισμα και την οποία εξουσία θα μπορούσε να εφαρμόσει τούδε και στο εξής θα του παρέχει πρωτοφανή επιρροή: Θα μπορούσε δηλαδή να διορίσει μια κυβέρνηση (η θέση του πρωθυπουργού θα καταργηθεί), να διαλύσει το κοινοβούλιο χωρίς σχεδόν κανένα περιορισμό, να επέμβει στην πολιτική της κεντρικής τράπεζας και να επιλέξει τους βουλευτές από το κόμμα του, αφού για πρώτη φορά ο πρόεδρος μπορεί επίσης να είναι μέλος του κόμματος και σίγουρα επικεφαλής αυτού, ένας ρόλος που του δίνει απεριόριστες εξουσίες για να διαχειριστεί την κοινοβουλευτική του ομάδα.
Ο Ερντογάν θα αποκτήσει σχεδόν πλήρη ασυλία από κάθε είδους πιθανή δίωξη και σύμφωνα με το τροποποιημένο σύνταγμα θα είναι σχεδόν αδύνατο να τον κατηγορήσει κανείς για οποιονδήποτε λόγο.
Η προαναφερθείσα “νίκη” του Muharrem Ince τον καθιστά πάντως έναν σοβαρό ανταγωνιστή για το 2022. Η στήριξη σε αυτόν και μάλιστα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να υποδηλώνει ότι το εκλογικό σώμα δεν δέχεται πλέον το σαρωτικό προφιλ του Ερντογάν.
Αν ο Ince κατορθώσει να αποκαταστήσει την εικόνα του κόμματός του και καταφέρει να πείσει το κοινό και ειδικά τη νεότερη γενιά ότι δεν είναι κόμμα παλαιών ελίτ, αν επιτρέψει νέο αίμα να ενταχθεί σε αυτό και ίσως αν δημιουργήσει συμμαχίες με άλλα μικρά κόμματα των οποίων οι εκστρατείες αυτή τη φορά έφθειραν την εκλογική υποστήριξη του κόμματός του, θα μπορούσε ακόμη και να καταφέρει να κερδίσει τον έλεγχο του κοινοβουλίου σε τέσσερα χρόνια.
Ο Ερντογάν είχε βάσιμους λόγους να προωθήσει με γοργούς ρυθμούς τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, και ο πιο επίγων λόγος ήταν η επιθυμία του να αιφνιδιάσει τους αντιπάλους του και να μην τους δώσει χρόνο για να προετοιμαστούν γι ‘αυτές. Πιστεύει ότι η οικονομική κρίση θα μπορούσε να τον υπονομεύσει αν δεν είχε επανεκλεγεί σύντομα και θέλησε επίσης να επωφεληθεί από τη δημόσια υποστήριξη της συμμετοχής της Τουρκίας στη Συρία, παρά την κριτική της εισβολής που εξέφρασαν ορισμένοι πολιτικοί. Εκ του αποτελέσματος οι υποθέσεις του αποδείχτηκαν ορθές, τουλάχιστον όσον αφορά τις τρέχουσες εκλογές.
Ταυτόχρονα, αυτές οι εκλογές έφεραν στο προσκήνιο ορισμένες πολιτικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια νέα τάση. Η μία είναι η εμφάνιση του κόμματος με επικεφαλής την Μέραλ Ακσένερ, ο οποία αποσχίστηκε από τους κόλπους του Εθνικιστικού Κινήματος, συμμάχου του Ερντογάν. Η Aksener είναι εθνικιστρια ηγέτιδα που επιδιώκει να απελάσει τους 4 εκατομμύρια Συριούς πρόσφυγες στην Τουρκία, αλλά αντιτίθεται στο προεδρικό-αυταρχικό καθεστώς που ο Ερντογάν σχεδιάζει .
Η Aksener, που ως προεδρική υποψήφια κέρδισε μόνο το 7,5% των ψήφων, συμφώνησε να στηρίξει τον αντίπαλό της, Ince, αν πετύχαινε να πάει σε έναν δεύτερο γύρο ψηφοφορίας για πρόεδρο. Αυτή η συμμαχία θα μπορούσε επίσης να δείξει ότι η τουρκική πολιτική παράδοση της αδιάκριτης αντιπαλότητας που χαρακτήριζε τα πολιτικά κόμματα, πριν από την ανάδυση του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, θα μπορούσε να αλλάξει και να καταστήσει δυνατή την πάλη ενάντια στο πολιτικό μονοπώλιο του κόμματος του Ενρτογάν στο εγγύς μέλλον.
Εξίσου σημαντικό και ενδιαφέρον είναι πως το Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα, υπό την ηγεσία του Σελαχτάντ Ντεμιρτάς, αν και ο ίδιος από τη φυλακή, κέρδισε το 7,7% των ψήφων και το κόμμα του πέρασε το εκλογικό όριο παρά τη μεγάλη δυσαρέσκεια του Ερντογάν.
Αυτό το κόμμα υπήρξε ήδη προσφιλές στις προηγούμενες εκλογές, όχι μόνο μεταξύ της κουρδικής μειονότητας αλλά και μεταξύ φιλελεύθερων, νέων και κοσμικών Τούρκων. Κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής εκστρατείας, ο Ince πήγε μάλιστα να επισκεφθεί στη φυλακή τον Demirtas για να επιδείξει την επιθυμία του να ενώσει τις δυνάμεις του με τους Κούρδους. Σε μια χώρα όπου ο πρόεδρος κατόρθωσε να ταυτοποιεί τους Κούρδους ως τρομοκρατικό πληθυσμό και να ορίζει όποιον τους υποστηρίζει ως προδότη, ήταν μια θαρραλέα κίνηση ενός ηγέτη της αντιπολίτευσης.
Τέλος με δεδομένα τα αποτελέσματα της τουρκικής κάλπης είναι πολύ πιθανόν να αποδείξουν την εξουσία και την…. ποιότητα της τουρκικής δημοκρατίας, και να “εμπλουτιστούν” με έναν νέο γύρο διώξεων πολιτικών αντιπάλων. Ο Ερντογάν, για τον οποίο η ανοχή και η υπομονή δεν ήταν ποτέ ισχυρά σημεία, θα αρχίσει τώρα να οικοδομεί τη νέα τουρκική Δημοκρατία με τη δική του εικόνα, το δικό του “σουλτανάτο”….
