Ο νέος πτωχευτικός κώδικας: Ταφόπλακα στην προστασία της πρώτης κατοικίας fast track διαδικασία φτωχοποίησης των εργαζομένων και επαγγελματιών
Γράφει η Ασημίνα Καούνη και ο Ελευθέριος Κιούκης
Α. Κατά το παρελθόν, στην προσπάθεια να αντιμετωπισθεί το ζήτημα της υπερχρέωσης, είχαν θεσπισθεί διάφορα κανονιστικά πλαίσια, και συγκεκριμένα: Α) Ο ν. 4469/2017 (Α’ 62) που θέσπισε τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών των επιχειρήσεων και επιτηδευματιών. Η δυνατότητα υποβολής αιτήσεων στον εν λόγω νόμο έληξε την 30.4.2020. Β) Ο ν. 3869/2010 (Α’ 130) που θέσπισε τη δυνατότητα δικαστικής ρύθμισης οφειλών φυσικών προσώπων χωρίς πτωχευτική ικανότητα. Η προστασία πρώτης κατοικίας που είχε θεσπισθεί δυνάμει του νόμου αυτού έληξε στις 28.2.2020. Γ) Ο ν. 3588/2007 (Α’ 153) «Πτωχευτικός Κώδικας» Δ) Ο ν. 4605/2019 (Α’ 52) «ΜΕΡΟΣ Ζ Πρόγραμμα Επιδότησης Αποπληρωμής Στεγαστικών και Επιχειρηματικών Δανείων με Υποθήκη σε κύρια κατοικία». Η δυνατότητα υποβολής αιτήσεων στο νόμο αυτό έπαυσε την 31.7.2020. Ε) Ο ν. 4307/2014 (Α’ 246) με τον οποίο θεσπίσθηκε η διαδικασία της ειδικής διαχείρισης.
Στις 20-06-2019 ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η Οδηγία (ΕΕ) 2019/1023, περί πλαισίου για την προληπτική αναδιάρθρωση, την απαλλαγή από τα χρέη και τις ανικανότητες ή την έκπτωση οφειλετών, καθώς και περί μέτρων βελτίωσης των διαδικασιών αυτών, και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 (Οδηγία για την αναδιάρθρωση και την αφερεγγυότητα). Στο άρθρο 1 παρ. 4 αυτής προβλέφθηκε ότι τα κράτη- μέλη μπορούν να ορίσουν διαδικασίες που οδηγούν σε απαλλαγή χρέους που έχει δημιουργηθεί από αφερέγγυους επιχειρηματίες και στα αφερέγγυα φυσικά πρόσωπα που δεν είναι επιχειρηματίες.
Σε συμμόρφωση με τις προβλέψεις της Οδηγίας αυτής, η Ελληνική Βουλή στις 26-10-2020 ψήφισε το νέο Νόμο με τον εύηχο ( …) τίτλο για τη «Ρύθμιση Οφειλών και Παροχή Δεύτερης Ευκαιρίας». Ως αναφέρεται στην ίδια την αιτιολογική έκθεσή του, « Βραχυπρόθεσμα, στόχος της ρύθμισης είναι η ενσωμάτωση όλων των διαδικασιών που αποσκοπούν είτε στην πρόληψη και αποφυγή της αφερεγγυότητας είτε στην αντιμετώπισή της στο πλαίσιο της εναρμόνισης του εθνικού δικαίου με τις διατάξεις της Οδηγίας 1023/2019 και ii) Μακροπρόθεσμα, στόχος της ρύθμισης είναι η ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, καθώς το νέο πλαίσιο θα αποτελέσει ένα ακόμα όπλο στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων «κόκκινων» δανείων και στο δραστικό περιορισμό της δημιουργίας νέων».
Από την ίδια, συνεπώς την αιτιολογική έκθεση του νόμου, αποδεικνύεται ότι θεσπίστηκε προκειμένου για την προάσπιση των πολλάκις επανακεφαλαιοποιηθεισών τραπεζών και των εταιρειών διαχείρισης απαιτήσεων ως προς τη μείωση του προς αυτές ιδιωτικού χρέους των 92 δισ. ευρώ, ενώ ουδεμία καν αναφορά δεν γίνεται καν στη μείωση του ιδιωτικού χρέους των 106 δισ. ευρώ προς τη φορολογική αρχή ή των 36 δισ. Ευρώ οφειλές προς τα Ασφαλιστικά Ταμεία.
Συμπληρωματικώς, αναφέρεται ότι από το καλοκαίρι του 2019 μέχρι το τέλος Μαΐου του 2020, με απευθείας συνεννοήσεις των οφειλετών με τις τράπεζες και τις εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων ρυθμίστηκαν 252.529 δάνεια, ύψους 12,3 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αφορούν στην 1η κατοικία, ήτοι εντός σύντομου χρονικού διαστήματος ρυθμίστηκε με ιδιωτική πρωτοβουλία ήδη το 13,3 του χρέους προς το τραπεζικό σύστημα.
Β. Ως ήταν αναμενόμενο και έχει καταδειχθεί με έντονες επιφυλάξεις, παρατηρήσεις και διαμαρτυρίες από τους κοινωνικούς φορείς κατά την επεξεργασία των έντεκα συνολικώς προσχεδίων του Νέου Πτωχευτικού Κώδικα, από την επισκόπηση των διατάξεών του αποδεικνύεται ότι υπονομεύεται πλέον ξεκάθαρα η ίδια η κοινωνική συνοχή, καθότι ανοίγει πλέον ο δρόμος για την αποξένωση κάθε ιδιωτικής περιουσίας με συνοπτικές υπέρ των πιστωτών ( ήτοι υπέρ των τραπεζών και των εταιρειών διαχείρισης απαιτήσεων )διαδικασίες, με την απεμπόληση βασικών δικαιωμάτων άμυνας των οφειλετών και με την κατάργηση κάθε πλαισίου προστασίας υπέρ αυτών, στο πλαίσιο της υποτιθέμενης « διόρθωσης των αστοχιών, ατελειών και εγγενών αδυναμιών των προγενεστέρων νόμων ρύθμισης των χρεών», ειδικότερα:
-Παρέχεται η δυνατότητα σε πιστωτή, πιστωτές ή στον κ. Εισαγγελέα Πρωτοδικών να αιτηθούν την κήρυξη της πτώχευσης κάθε νομικού αλλά και κάθε φυσικού προσώπου, ανεξάρτητα αν ασκεί εμπορική δραστηριότητα, αν είναι συνταξιούχος, μισθωτός κ.ο.κ. ή όχι. Αρκεί μόνο η συνολική οφειλή να ανέρχεται σε ποσό τουλάχιστον 30.000 ευρώ και το 40% του ληξιπρόθεσμου αυτής να μην εξυπηρετείται για διάστημα τουλάχιστον 6 μηνών, ώστε να κηρυχθεί η παύση των πληρωμών του οφειλέτη. Στο παρελθόν τέτοιου είδους πτώχευση αφορούσε μόνο αυτούς που ασκούσαν οικονομική δραστηριότητα και η παύση πληρωμών όφειλε να αποδειχθεί από τους δανειστές ενώπιον του Δικαστηρίου, καθότι έπρεπε να είναι παύση προς όλους και εξεταζόταν πρωτίστως και κυρίως η πραγματική δυνατότητα αποπληρωμής.
-Πλέον, δεν υφίσταται κανείς σκοπός διατήρησης τόσο της κύριας κατοικίας του οφειλέτη αλλά και των μελλοντικών εισοδημάτων του, αλλά πρωτίστως σκοπείται και απλουστεύονται οι διαδικασίες για την ρευστοποίηση του συνόλου της περιουσίας του οφειλέτη, προκειμένου για την αποπληρωμή μέρους ή του συνόλου των οφειλών του. Άξια ιδιαίτερης μνείας τυγχάνει η διάταξη του επαίσχυντου άρθρου 92 του νέου Νόμου, η οποία ορίζει ότι, εφόσον στην πτωχευτική περιουσία δεν περιλαμβάνεται η κύρια κατοικία του οφειλέτη ή/και άλλα πάγια περιουσιακά του στοιχεία που υπερβαίνουν σε αξία τόσο το ποσό των 100.000 ευρώ όσο και το 10% των συνολικών του υποχρεώσεων, τότε σε αυτήν θα περιλαμβάνονται από την κήρυξη της πτώχευσης μέχρι την απαλλαγή του οφειλέτη και θα υπόκεινται σε κατάσχεση και τα μελλοντικά ετήσια εισοδήματά του. Εξαιρέσεις προβλέπονται για τα μελλοντικά εισοδήματα, εφόσον αυτά δεν υπερβαίνουν είτε τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης του άρθρου 73 παρ 2 Ν 4389/2016 ή το θεσμοθετημένο ακατάσχετο, όπως για τραπεζικές καταθέσεις ( άρθρο 31 ΚΕΔΕ), μισθούς, συντάξεις, (άρθρο 982 ΚΠολΔ) και άλλα περιουσιακά στοιχεία ( π.χ. ΚΠολΔ 953). Σε κάθε περίπτωση, η εξαίρεση αυτή ισχύει για όποια από τις ανωτέρω περιπτώσεις εξασφαλίζει υψηλότερη προστασία για τον πτωχό. Ιδιαίτερη προσοχή στο γεγονός ότι ως περιουσία που αποκτά ο οφειλέτης μετά την κήρυξη της πτώχευσης τεκμαίρεται και εκείνη που θα παράξει αποτελέσματα μετά την κήρυξή της, έστω και αν προέρχεται από έννομη σχέση που υπήρχε πριν τη κήρυξή της ( π.χ. αποζημίωση απόλυσης, εκτέλεση δικαστικής απόφασης κλπ), ακόμη και σε περίπτωση που έχουν κατασχεθεί.
-Τα άρθρα 5 ως 30 του νόμου, που αφορούν στην ρύθμιση των οφειλών προς τους πιστωτές μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας ( σε περίπτωση μείωσης των εσόδων τους ή αύξησης των δαπανών τους σε ποσοστό μεγαλύτερο του 20% και για ρυθμιζόμενη οφειλή ανώτερη των 10.000,00 ευρώ που δεν αφορά σε ποσοστό ανώτερο του 90% έναν πιστωτή), αν και προϋποθέτουν πλέον τη συναίνεση του 50% των πιστωτών, εντούτοις παραπέμπουν στον εν τοις πράγμασι αποτυχημένο Ν 4469/2017, όπου ( κατά δήλωση του Υπ.Οικ.) από τις 63.400 επιχειρήσεις και επαγγελματίες που εισήλθαν στην πλατφόρμα, μόνο 7.300 υπέβαλαν αίτηση και, εξ αυτών, μόλις 2.200 ολοκλήρωσαν επιτυχώς τη διαδικασία ρύθμισης οφειλών. Συνεπώς, αναμένεται εκ νέου η αποτυχία ικανοποιητικής εφαρμογής των ανωτέρω διατάξεων, οι οποίες τέθηκαν, περισσότερο ως « καθρεφτάκι για ιθαγενείς» και λιγότερο ως ειλικρινής προσπάθεια επίτευξης οικειοθελούς συμφωνίας με τους πιστωτές, πολύ περισσότερο από τη στιγμή που πλέον οι πιστωτές ευχερέστερα θα οδηγούν σε πτώχευση το σύνολο των οφειλετών τους! Ενδεικτικώς, δε μπορούν να υποβάλλουν αίτηση για ρύθμιση των χρεών τους όσοι έχουν καταδικαστεί για φοροδιαφυγή, ήτοι για το βασικό αδίκημα για το οποίο επιθυμούν να ρυθμίσουν τις οφειλές τους π.χ. προς το Δημόσιο, μεταξύ άλλων! Σε κάθε περίπτωση, αναφέρεται ότι τα χρέη προς το Δημόσιο και τα Ασφαλιστικά Ταμεία μπορούν να ρυθμιστούν μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας σε μέχρι και 240 μηνιαίες δόσεις με ελάχιστο ποσό καταβολής τα 50 ευρώ. Σε περίπτωση επίτευξης συμφωνίας ρύθμισης, τότε ( κατά το άρθρο 71) για τον υπολογισμό τν ποσών διανομής μεταξύ των πιστωτών θα αφαιρούνται το σύνολο των τόκων των πιστωτών του ιδιωτικού τομέα, το 95% των απαιτήσεων του Δημοσίου από πρόστιμα που έχουν επιβληθεί από τη φορολογική διοίκηση και το 85% των απαιτήσεων του Δημοσίου και των Ασφαλιστικών Ταμείων από τόκους και προσαυξήσεις. Ακόμη και η δυνητική επιδότηση των δόσεων της ρύθμισης στην πράξη καθίσταται ανεφάρμοστη, εξαιτίας των σωρευτικών και ασφυκτικών προϋποθέσεων που προβλέπονται ( άρθρο 28).
-Με το Άρθρο 86 παρ. 4 ο δικαστής αποφασίζει προληπτικά μέτρα προστασίας των πιστωτών πριν την κήρυξη σε πτώχευση και αυτά αίρουν αυτόματα την προστασία της πρώτης κατοικίας του Ν 3869/2010 και του 4605/2019). Αυτό σημαίνει ότι όσοι πρόκειται να κηρυχθούν σε πτώχευση μετά από αίτηση των πιστωτών τους, εύκολα μπορούν να υποστούν άρση της προστασίας της πρώτης κατοικίας τους από τους ενέγγυους πιστωτές τους που έχουν προσημείωση ή υποθήκη, δηλαδή τις τράπεζες επί το πλείστον.
-Ο σύνδικος, που είναι ο διεκπεραιωτής και άρχων της διαδικασίας της πτώχευσης, ορίζεται πλέον από τους ίδιους τους πιστωτές και όχι από τον δικαστή (Άρθρο 137).
-Ομοίως η διαδικασία της εξυγίανσης ( άρθρα 31-64) ορίζεται και εξαρτάται από τους πιστωτές υπό αυστηρότατες προϋποθέσεις, οι οποίες εν τοις πράγμασι αποκλείουν τη διαδικασία αυτή για το μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν οικονομικό πρόβλημα εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους. Ενδεικτικά, αναφέρεται η επιβολή και επικύρωση σχεδίου εξυγίανσης από τους πιστωτές ερήμην του υπερχρεωμένου ( άρθρα 31 και 34) καθώς και η αυτόματη συναίνεση του Δημοσίου και του ΚΕΑΟ για οφειλές μικρότερες των 15 εκατομμυρίων στο πρόγραμμα αναδιάρθρωσης που προτείνουν οι πιστωτές.
– Αναφορικά με το επιχείρημα εκ μέρους της Κυβέρνησης, ότι η απαλλαγή για τον πτωχευμένο οφειλέτη επέρχεται νωρίτερα, ήτοι εντός 36 μηνών από την κήρυξη της πτώχευσης ή ενός έτους, εφόσον περιλαμβάνεται στην πτωχευτική περιουσία η κύρια κατοικία ή/και άλλα πάγια περιουσιακά του στοιχεία αξίας τουλάχιστον 100.000 ευρώ που αντιστοιχούν τουλάχιστον στο 10% της αξίας του χρέους, βρίσκει ισχυρό αντίλογο στο γεγονός της ευχερούς ματαίωσης της απαλλαγής κατόπιν άσκησης προσφυγής (ενδεικτικά, ακόμη και αν εκκρεμεί και μόνο ποινική δίωξη εναντίον του οφειλέτη, οπότε και το Δικαστήριο μπορεί να ορίσει μεγαλύτερη προθεσμία απαλλαγής- άρθρο 193).
– Στο άρθρο 196 ( αλλά και στο 102) ορίζεται ρητά ότι η απαλλαγή του οφειλέτη εκ της πρωτοφειλής ή της εγγύησης δεν επηρεάζει τις απαιτήσεις έναντι των λοιπών συνοφειλετών ή εγγυητών που ενέχονται εκ του νόμου ή δυνάμει δικαιοπραξίας.
– Οι συνέπειες της πτώχευσης, επηρεάζουν και τα δικαιώματα των εργαζομένων, καθότι στην περίπτωση αυτή δεν απαιτείται για το έγκυρο της καταγγελίας των εργασιακών τους συμβάσεων η καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης απόλυσης, η οποία πλέον κατατάσσεται απλώς και μόνο ως πτωχευτική απαίτηση ( άρθρο 109).
– Αναφορικά με την υποτιθέμενη προστασία των « ευάλωτων ομάδων» λεκτέα τυγχάνουν τα ακόλουθα:
Στο πεδίο εφαρμογής της σχετικής διάταξης, εμπίπτουν οι οφειλέτες- φυσικά πρόσωπα, που δεν ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα και χαρακτηρίζονται «ευάλωτοι» σύμφωνα με το άρθρο 73 Ν. 4472/2014. Πρέπει δηλαδή ο οφειλέτης να πληροί πολύ συγκεκριμένα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, τα οποία είναι τα εξής: 1) Εισοδηματικά :Το συνολικό εισόδημα να μην υπερβαίνει τις 7.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενο κατά 3.500 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού. Στη μονογονεϊκή οικογένεια για το πρώτο ανήλικο μέλος του νοικοκυριού ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ. Στα νοικοκυριά με απροστάτευτα τέκνα, ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ για κάθε απροστάτευτο τέκνο. Το συνολικό εισόδημα δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 21.000 ευρώ ετησίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού και 2) Περιουσιακά : Η συνολική φορολογητέα αξία της ακίνητης περιουσίας του νοικοκυριού να μην υπερβαίνει τις 120.000 ευρώ για το μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενη κατά 15.000 ευρώ για κάθε πρόσθετο μέλος και έως των 180.000 ευρώ. Το συνολικό ύψος των καταθέσεων του νοικοκυριού ή/και η τρέχουσα αξία μετοχών, ομολόγων κ.λπ. να μην υπερβαίνει τις 7.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενα κατά 3.500 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού. Στη μονογονεϊκή οικογένεια για το πρώτο ανήλικο μέλος του νοικοκυριού ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ. Στα νοικοκυριά με απροστάτευτα τέκνα, ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ για κάθε απροστάτευτο τέκνο. Επισημαίνεται δε ότι ο οφειλέτης και τα υπόλοιπα μέλη του νοικοκυριού πρέπει να διαμένουν νόμιμα και μόνιμα στην ελληνική επικράτεια κατά τα τελευταία 5 έτη, όπως προκύπτει από την υποβολή δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος για τα έτη αυτά.
Υπάρχει μία πρόβλεψη ότι εντός αποκλειστικής προθεσμίας 60 ημερών από την κήρυξη της πτώχευσης ή την επίσπευση αναγκαστικής εκτέλεσης από προσημειούχο ή ενυπόθηκο δανειστή, ο οφειλέτης θα έχει το δικαίωμα να υποβάλει σε Ιδιωτικό Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης που θα συσταθεί πρόταση να του μεταβιβάσει το ακίνητό του και να το επαναμισθώσει για 12 έτη με δικαίωμα του ιδίου ή των καθολικών διαδόχων του για την επαναγορά του με τη λήξη της δωδεκαετίας έναντι της εμπορικής του τότε αξίας ( δίχως να αφαιρείται η αξία των καταβληθέντων ενοικίων) ή και νωρίτερα οπότε θα προστεθεί στην ανωτέρω αξία και η αξία των άληκτων ως τότε μισθωμάτων, καθιστώντας σε κάθε περίπτωση εκ των προτέρων ασύμφορη την επαναγορά αυτή! Πλην, όμως, η μίσθωση καταγγέλλεται τόσο εφόσον ο οφειλέτης δεν καταβάλει την αξία τριών μισθωμάτων όσο και αν ασκηθεί προσφυγή κατά το άρθρο 193 εναντίον της απαλλαγής του οφειλέτη από όποιον έχει έννομο προς τούτο συμφέρον!
Γ. Καταλήγοντας, από μία απλή πρώτη επισκόπηση των σημαντικότερων διατάξεων του ανωτέρω ψηφισθέντος Νόμου, καθίσταται πλέον από σαφές, ότι μέσω αυτού επιχειρείται πρωτίστως και κυρίως η άμεση ρευστοποίηση, άνευ διακρίσεων, της αξιόχρεης ακίνητης περιουσίας των οφειλετών ( επιχειρήσεων, επιτηδευματιών, μισθωτών, συνταξιούχων, ανέργων, αναπήρων κ.ο.κ.) με τους ίδιους όρους και τις ίδιες προϋποθέσεις, καταργείται εφεξής η ( δικαστικώς ή και εξωδίκως) χορηγηθείσα προστασία της κύριας κατοικίας και επίκειται άμεση και ριζική αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος στην χώρα, ως συνδετικού ιστού της κοινωνίας, στα πλαίσια της για ακόμη μία φορά διάσωσης των ελληνικών Τραπεζών και των μετόχων τους.
