Πολιτισμική, οικονομική και στρατηγική αξία της Οδησσού!
Η Οδησσός, επί της ουσίας, είναι η μόνη μεγάλη πόλη – και η τρίτη μεγαλύτερη – της Ουκρανίας που δεν έχει καταληφθεί ακόμα από το ρωσικό στρατό, αν και θεωρούμε πως οι Ρώσοι είναι πλέον αρκετά κοντά σε αυτό το στόχο, ωστόσο πολλές επιτυχημένες επιθέσεις έχουν πραγματοποιηθεί, κυρίως πυραυλικές, σε ενεργειακές υποδομές και στρατιωτικά κέντρα. Την τελευταία βδομάδα η Ρωσία πραγματοποίησε πυραυλικές επιθέσεις στην Οδησσό με την πόλη να μένει χωρίς ρεύμα για δύο ημέρες, ενώ προκλήθηκαν ζημιές σε κρίσιμες ενεργειακές υποδομές της πόλης.
Γράφει ο Γιάννης Μαντανίκας
Η πόλη και το λιμάνι της Οδησσού ιδρύθηκαν κατόπιν διατάγματος της Αικατερίνης της Μεγάλης το 1794. Σταδιακά η πόλη μετατράπηκε σε ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Φημίζεται για τα ιστορικά κτίρια του 19ου αιώνος, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικούς τύπους, όπως το Νεοκλασικό, το Μπαρόκ, το Γοτθικό κλπ, συνδυάζοντας εντυπωσιακά τη γαλλική και την ιταλική αρχιτεκτονική. Ιδιαίτερα όμως άρχισε να αναπτύσσεται μετά την κατασκευή σιδηροδρομικών δικτύων το 1865. Λόγω της ιστορικής της αξίας αλλά και των παραλιών της, η Οδησσός έχει αποτελέσει μία εκ των πλέον τουριστικών περιοχών της Ουκρανίας, ανταγωνιζόμενη πολλές ευρωπαϊκές τοποθεσίες. Φημολογείται ότι η πόλη έχει λάβει το όνομά της από τον
Το ελληνικό στοιχείο στην Οδησσό και η έναρξη της Επανάστασης του 1821
Οι Έλληνες υπάρχουν στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας για χιλιάδες χρόνια. Έχουν ζήσει στη νότια Ρωσία πριν οι Σλάβοι (τους πρώτους Ρως) γίνουν κάτοικοι της περιοχής που αργότερα έγινε επικράτεια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Από ορισμένες πλευρές, οι Έλληνες μπορούν να θεωρούνται αυτόχθονες της περιοχής. Έχει καταγραφεί ότι οι αρχαιοελληνικές πόλεις-κράτη αποίκησαν τη Μαύρη Θάλασσα πριν την Κλασική Εποχή. Μετά την παρακμή της Κλασικής Ελλάδος, οι ελληνικές αποικίες συνέχισαν να υπάρχουν υπό των Ρωμαίων, των Βυζαντινών και των Οθωμανών Τούρκων που ήλεγχαν την λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας. Ως αποτέλεσμα, οι ελληνικές αποικίες έχασαν την ανεξαρτησία τους, ακόμα και τον ελληνικό τους χαρακτήρα. Μία νέα εποχή ελληνορωσικών σχέσεων ήρθε τον 10ο μετά Χριστόν αιώνα,όταν ο πρίγκηπας Βλαδίμηρος του Κιέβου έγινε χριστιανός. Με τη μεταστροφή του Κιέβου και αργότερα ολόκληρης της Ρωσίας στην Ορθοδοξία, η ελληνική κουλτούρα και τα γράμματα εισήχθησαν στη Ρωσία. Ο πρίγκηπας Βλαδίμηρος εισήγαγε ορθόδοξους ιερείς για να διδάξουν το νέο θρήσκευμα, αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες για να χτίσουν εκκλησίες και παιδαγωγούς και δασκάλους για να καθοδηγήσουν τη νέα μετατροπή. Από τη στιγμή που στην Ορθοδοξία κυριαρχούσε ο ελληνικός πολιτισμός, η μετατροπή του Κιέβου σήμαινε ότι οι Ρώσοι θα έρχονταν σε πιο κοντινή επαφή με τον ελληνικό κόσμο.
Από την Οδησσό ξεκίνησε και η προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821:
Το 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία, από εμπόρους της Ελληνικής διασποράς. Η Φιλική Εταιρεία αποτελούσε την κινητήριο δύναμη και την ψυχή της Ελληνικής Επανάστασης. Ήταν η βασική πηγή της οργανωτικής δομής και του ιδεολογικού πλαισίου του πολέμου μέχρι που διαλύθηκε το 1821. Αποτελούμενη από ένα σύνολο 1.093 ατόμων, το 53.7% (δηλ. οι 587) ήταν έμποροι. Ανάμεσα στα μέλη υπήρχαν 113 έμποροι που συνασπίστηκαν στην Οδησσό, στα πρότυπα των Καρμπονάρι και των Ελευθεροτεκτόνων (ο γράφων το άρθρο αυτό υποχρεούται να προσθέσει: αν και ουδεμία σχέση είχαν με τον τεκτονισμό εν γένει, κάποιοι είτε εξ’ αγνοίας είτε δολίως τους χαρακτηρίζουν “μασόνους” απλώς λόγω των ομοιοτήτων των τελετουργικών μύησης και της μυστικότητας των οργανωτικών τους κινήσεων). Η Οδησσός ήταν ένα από τα κύρια κέντρα υποστήριξης των εξεγέρσεων που οργάνωσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες το Φεβρουάριο του 1821. Η Οδησσός έστελνε χρήματα, οπλισμό και πολεμιστές προς υποστήριξη των Επαναστατών σε αυτές τις περιοχές.
Η Φιλική Εταιρεία οργάνωνε ταυτόχρονες εξεγέρσεις στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, την Κωνσταντινούπολη και την Πελοπόννησο. Ο ίδιος ο Υψηλάντης ήταν υψηλόβαθμος αξιωματικός στο ρωσικό ιππικό, είχε λάβει μέρος στους Ναπολεόντειους Πολέμους και τραυματίστηκε στη μάχη της Δρέσδης χάνοντας το δεξί του χέρι. Ελληνικής καταγωγής και ένθερμος υποστηρικτής της ελληνικής εξέγερσης εναντίον των τούρκων, αποδέχτηκε την πρόταση την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, τους πρώτους μήνες του1820. Η κίνηση αυτή απεδείχθη κρίσιμη καθώ ενίσχυσε της φήμες περί ρωσικής υποστήριξης. Τοποθετήθηκε στην ηγεσία των Φιλικών ως “μπαρουτοκαπνισμένος” στρατιωτικός και με ηρωισμό και αποδεδειγμένες ικανότητες. Κατάφερε να αυξήσει το κύρος της Φιλικής Εταιρείας ανάμεσα σε ρώσους αξιωματικούς και συναδέλφους του στρατιωτικούς. Ο αντισυνταγματάρχης Πάβελ Πεστέλ, ο υποστράτηγος Μιχαήλ Ορλόφ, και άλλοι αξιωματικοί εξέφρασαν το θαυμασμό τους για την περίπτωση του Υψηλάντη. Ο δε Πεστέλ έγραψε στο στρατηγό Κισέλεφ ότι η εξέγερση του Υψηλάντη είναι άξια του μεγαλύτερου σεβασμού, ενώ ο δεύτερος έστειλε γράμμα στο στρατηγό Ζακρέφσκι την 1η Μαρτίου του 1821 λέγοντας ότι το όνομα του Υψηλάντη αποτελεί παρακαταθήκη, ότι οι Έλληνες διαβάζοντας την προκήρυξή του ενθουσιάστηκαν, και ότι ο θεός τον βοηθάει στον ιερό του αγώνα, όπως και η Ρωσία.
Η εμπορική και ενεργειακή αξία του λιμανιού της Οδησσού
Το λιμάνι της Οδησσού είναι στρατηγικής αξίας τόσο για την Ουκρανία όσο και για τη Ρωσία. Είναι το μεγαλύτερο λιμάνι και το μόνο με βαθιά νερά στην Ουκρανία. Το 70% των συνολικών εισαγωγών και εξαγωγών πραγματοποιούνται διά θαλάσσης, και το 65% αυτών γίντονται από το λιμάνι της Οδησσού, το οποίο συνδέει την οικονομία της Ουκρανίας με την παγκόσμια οικονομία. Το λιμάνι συνδέεται με το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο που με τη σειρά του παρέχει γρήγορες μεταφορές των αγαθών που φτάνουν στο λιμάνι στη στεριά και την περαιτέρω μεταφορά τους στο εσωτερικό της Ουκρανίας.
Αυτό καθιστά την Οδησσό πόλο έλξης για μεγάλες εταιρείες που επιθυμούν να εξάγουν τα προϊόντα τους στον υπόλοιπο κόσμο. Παράδειγμα αποτελούν οι εταιρείες Iceblik και Cryoin που παράγουν νέον (το γνωστό ευγενές αέριο) που χρειάζεται και χρησιμοποιείται στα λέιζερ που παράγουν αισθητήρες και ημιαγωγούς.
Την ίδια στιγμή, το λιμάνι της Οδησσού αποτελεί ένα από τα κυριότερα σημεία αναχώρησης Ουκρανικών προϊόντων δημητριακών προς την διεθνή αγορά, παρέχοντας στην Ουκρανία ικανοποιητικά έσοδα. Το 2021 η Ουκρανία ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας σιτηρών στον πλανήτη. Επίσης, το λιμάνι της Οδησσού αποτελούσε τερματικό σταθμό πετρελαίου και αερίου με αποθηκευτική ικανότητα 25 εκατομμυρίων τόνων.
Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και το ξέσπασμα του πολέμου του Ντονμπάς (απαιτείται να διευκρινίσουμε: επανάσταση των ρωσόφωνων ενάντια στο καθεστώς Ποροσένκο το οποίο αποτέλεσε προϊόν της “Πορτοκαλί επανάστασης” που χρηματοδότησε το ίδρυμα “Open Society Foundations” του διαβόητου Τζόρτζ Σόρος) το 2014, η τότε κυβέρνηση επιχείρησε να κατασκευάσει ένα τερματικό σταθμό υγροποίησης φυσικού αερίου (LNG) και αποθήκευσής του στο λιμάνι της Οδησσού. Πρόκειται περί ενός πρότζεκτ που επί της ουσίας είχε ξεκινήσει το 2011 (δηλ. επί προεδρίας Γιαννουκόβιτς) αλλά σταμάτησε. Θα ήταν ο πρώτος σταθμός του είδους του στη Μαύρη Θάλλασα και θα οδηγούσε σε μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ουκρανίας από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Οι βλέψεις της Τουρκίας για συμμετοχή και οικονομικό όφελος
Το 2013 η Τουρκία ανακοίνωσε την αντίθεσή της στην ιδέα περί εισαγωγής υγροποιημένου αερίου διαμέσου των Στενών, λέγοντας ότι κάτι τέτοιο θα αύξανε την κίνηση στο Βόσπορο και τα Δαρδανέλλια καθώς θα υπήρχε οικολογικός κίνδυνος. Στην ουσία η Τουρκία, μέσω αυτής της δικαιολογίας, επιθυμούσε να ενισχύσει τη στρατηγική της θέση ως περιοχή μετάβασης για μεταφορά των ενεργειακών πόρων ανεξάρτητα από το εάν αυτό αφορά σε αγωγό μεταφοράς αερίου είτε στη μεταφορά υγροποιημένου αερίου (με πλοία). Στην ουσία, η Τουρκία διασχίζεται από δύο αγωγούς που μεταφέρουν αέριο από τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν στη νότια Ευρώπη (οι αγωγοί είναι ο Turk Stream και ο TANAP) ενώ το 2020 η Τουρκία ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας φυσικού αερίου, μετά την Κίνα και την Ινδία. Ένας από τους μεγαλύτερους στόχους της Τουρκίας, προφανώς, δεν είναι άλλος από το να καταστεί ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ενεργειακών πόρων προς την Ευρώπη, συνεπώς δεν θα επιθυμούσε να μπορεί η Ουκρανία να εξάγει υγροποιημένο αέριο αν δεν διαπραγματευόταν την συμμετοχή της Τουρκίας στα οφέλη των εξαγωγών.
Η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Ουκρανίας
Τελικά οι δύο χώρες έφτασαν σε συμφωνία. Το 2021 ανακοίνωσαν από κοινού τη συνεργασία τους στον τομέα της ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας φυσικού αερίου στην Ουκρανία και της κατασκευής αποθηκευτικών χώρων και τερματικού σταθμού επαναεριοποίησης και των αναγκαίων υποδομών. Οι δύο χώρες συμφώνησαν να συνεργαστούν για τη χρήση του διαβαλκανικού αγωγού ώστε να μεταφέρουν αέριο η μία στην άλλη. Με τον τρόπο αυτό η Τουρκία επιτυγχάνει τους στόχους για ισχυροποίηση της θέσης της τόσο ως εξαγωγέας αερίου όσο και ως ενεργειακός κόμβος. Αυτή τη στιγμή η Ρωσία και η Τουρκία είναι τα μόνα παράκτια κράτη που διαθέτουν τερματικούς σταθμούς επαναεριοποίησης.
(Costea, C. A., Romanian Center of Russian Studies, 2022)
Η κρισιμότητα της Οδησσού για τη Ρωσία
Η Οδησσός, επί της ουσίας, είναι η μόνη μεγάλη πόλη – και η τρίτη μεγαλύτερη – της Ουκρανίας που δεν έχει καταληφθεί ακόμα από το ρωσικό στρατό, αν και θεωρούμε πως οι Ρώσοι είναι πλέον αρκετά κοντά σε αυτό το στόχο, ωστόσο πολλές επιτυχημένες επιθέσεις έχουν πραγματοποιηθεί, κυρίως πυραυλικές, σε ενεργειακές υποδομές και στρατιωτικά κέντρα. Την τελευταία βδομάδα η Ρωσία πραγματοποίησε πυραυλικές επιθέσεις στην Οδησσό με την πόλη να μένει χωρίς ρεύμα για δύο ημέρες, ενώ προκλήθηκαν ζημιές σε κρίσιμες ενεργειακές υποδομές της πόλης. Η υδροδότηση επίσης διεκόπη για 24 ώρες.
Το 2014 η Ρωσία είχε επιχειρήσει να καταλάβει την Οδησσό με σκοπό την ανατροπή του καθεστώτος Ποροσένκο, αλλά η επιχείρηση απέτυχε.
Ως πόλη, θεωρείται από τους ρώσους “πόλη των ηρώων” της Σοβιετικής περίοδου, όπως το Κίεβο, η Σεβαστούπολη, και το Κερτς στην Κριμέα. Αποτελεί κόμβο τεράστιας εμπορικής σημασίας και γεωγραφικά βρίσκεται σε στρατηγική θέση καθώς συνδέει τη βόρεια και την κεντρική Ευρώπη μέσω του καναλιού Ρήνου-Δουνάβεως, που διατρέχει την πόλη, ενώ μέσω Μαύρης Θάλασσας συνδέει την Ουκρανία με τη Μέση Αντολή και την Ασία.
Όπως είπε ο ειδικός επί των θεμάτων περί ανατολικής Ευρώπης Σεργκέι Σουμλέννι το 2022 στο Force News, η Οδησσός είναι πύλη προς το Βορρά.
Συγκεκριμένα, είχε πει: “Εάν έχεις την Οδησσό, μπορείς να προχωρήσεις μέσα από την Ουκρανία μέχρι το Βορρά κόβοντας τη χώρα στη μέση και μετά δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να σε σταματήσει. Η Οδησσός βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στη Μολδαβία και συγκεκριμένα σε ένα ελεγχόμενο από τους Ρώσους τμήμα της, την Υπερδνειστερία, κατά συνέπεια είναι σημαντικό να ελέγχουν την Υπερδνειστερία ώστε μετά να μπορούν να την προσαρτήσουν”.
geopolitico.gr