Η μοναδική φύση της Ευρυτανίας

Του Γιάννη Σχίζα* 

Σε λίγες ημέρες είναι δυνατό να τροφοδοτηθείς με εικόνες και σκέψεις σχετικά με την ελληνική ύπαιθρο. Σ’ αυτό το χρόνο μπορείς να δεις την ύφεση της περιφέρειας, την αποστέρησή της από ανθρώπους και πόρους, το παραγωγικό αδιέξοδο, το μέγιστο έλλειμμα που παρουσιάζει στον τομέα του πολιτισμού. Σε έκταση μόλις 1869 τχ, ο μικρότερος νομός της Ελλάδας, ο νομός Ευρυτανίας , είναι ταυτόχρονα ο μεγαλύτερος σε συμπαγή δάση, σε έλατα, σε σπίτια που χάνονται μέσα στο πράσινο, σε νερά που τρέχουν, σε απόκρημνους γκρεμούς, σε αποστάσεις . Το ανάγλυφο του νομού είναι κάτι το τρομερό ! Ο πατέρας μου έλεγε ότι σ’ αυτό το περιβάλλον με την έλλειψη σκόνης, τα ρούχα σου δεν λερώνουν καθόλου.

Aν θέλουμε να δούμε ένα «φιλμ του χώρου», θα έπρεπε να σταθούμε πρώτα στα συμβαίνοντα επί Οθωμανικής κατοχής. Ο κόσμος συγκεντρώνονταν σ’ αυτά τα απόμακρα μέρη για ν’ αποφύγει τους Τούρκους, τη δουλοπαροικία των πεδινών εκτάσεων, την υποταγή, την ελονοσία και άλλες ασθένειες. Τα «Άγραφα» ήταν το χαϊδευτικό όνομα μιας περιοχής, που επί Βυζαντίου αλλά και επί Τουρκοκρατίας δεν είχε καταχωρηθεί στους αυτοκρατορικούς φορολογικούς καταλόγους, κυρίως λόγω της αντίστασης των γηγενών κατοίκων στην φορολόγηση. Αυτό βεβαιώνουν οι ιστορικοί Νίκος Κασομούλης και Arnold Toynby, αλλά υπάρχουν και άλλες απόψεις. Η Ευρυτανία ήταν η πατρίδα του Κατσαντώνη, που υπέστη μαρτυρικό θάνατο από τον Αλή Πασά, καθώς επίσης του Γεώργιου Καραϊσκάκη, που συνέδραμε όσο λίγοι την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Στη συνέχεια (επί ελεύθερου ελληνικού κράτους) η Ευρυτανία στήριξε υποχρεωτικά (!)τη ληστεία και άφησε άθικτη τη παράδοση των ληστών – που δεν σε σκότωναν γιατί λυπόντουσαν το δυσεύρετο εκείνη την εποχή φυσέκι….Η Ευρυτανία ήταν η πατρίδα του παππού Ελεφάντη, ανθρώπου με περιπετειώδη ζωή, που έζησε και έδωσε έμπνευση στον διανοούμενο Άγγελο Ελεφάντη ( 1936-2008 )για να την περιγράψει με ένα βιβλίο, τα «Ελάχιστα ενθυμήματα»….

Η περιοχή έφτασε να έχει εκατοντάδες χιλιάδες αιγοπρόβατα στο μεσοπόλεμο , τα τσελιγκάτα της ήταν τα ακμαιότερα σε όλη την Ελλάδα, όμως στην ύστερη εποχή έχει μερικές χιλιάδες ζώα και τον πληθυσμό της εκπατρισμένο στις μεγάλες πόλεις – ή στην μετανάστευση. Τώρα πλέον οι μόνιμοι κάτοικοί της είναι 17.461, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, πολλοί από τους οποίους είναι «εκλογικοί έποικοι» και στη πραγματικότητα κάτοικοι άλλων περιοχών, πράγμα που κάνει το νομό τον πλέον αραιοκατοικημένο στην Ελλάδα. Το Καρπενήσι είναι η πρωτεύουσα , σε μια έκταση σχετικά επίπεδη, με όλες τις διευκολύνσεις και με το χιονοδρομικό του. Εκεί πάνω οι λυσσασμένοι της «ανάπτυξης» θέλουν να στήσουν ανεμογεννήτριες κατακερματίζοντας το τοπίο , παρά την σθεναρή αντίσταση ντόπιων κατοίκων και χιλιάδων ορειβατών.

Το Ραφτόπουλο, ο δεύτερος πληθυσμιακός πόλος, έχει σχολεία, έχει δυο φορές τη βδομάδα τραπεζικές υπηρεσίες(!), έχει ΑΤΜ τράπεζας, έχει το συνηθισμένο καφενείο κάτω από τη σκιά πλάτανου. Εκεί κοντά είναι και το χωριό Γρανίτσα, εκεί είναι και οι μνήμες για τον Στέφανο Γρανίτσα (1880-1915), τον μεγάλο λαογράφο της περιοχής. «Άνθρωπος του υπαίθρου με ανεπτυγμένην την επιστημονικήν περιέργειαν , στήνων δόκανα και παραμονεύων εις την λόχμην» , έγραψε γι αυτόν ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, που συνέλεξε όλα τα κείμενα του Γρανίτσα και τα εξέδωσε μετά τον θάνατό του. Το βιβλίο του Γρανίτσα «Τα ήμερα και τα άγρια του Βουνού και του Λόγου» ομολογουμένως έδωσε μια ποιητική εκδοχή της Ευρυτανικής πανίδας .

Κατά τα άλλα, σε ένα χώρο που κυριαρχεί το δάσος, έχουν αναβιώσει οι λύκοι. Το 2000 είχαμε πάει με ένα συνάδελφο του οικολογικού χώρου στο χωριό Άγραφα, σε μια σύσκεψη της νομαρχίας, όπου ανταμώσαμε τους αγανακτισμένους κτηνοτρόφους να διαμαρτύρονται γιατί δεν έπαιρναν αποζημίωση για τα χαμένα ζώα : Οι λύκοι κάνανε τη δουλειά τους κόβοντας το λαιμό των ζώων σαν βρυκόλακες, η ΕΕ είχε εξασφαλίσει την επιβίωσή τους στα πλαίσια των πολιτικών ενίσχυσης της βιοποικιλότητας, μόνο οι κτηνοτρόφοι δεν παίρνανε δεκάρα από την εξάλειψη των αιγοπροβάτων τους ….