Η πρώτη «αγορά του αιώνα» και πως έγινε για την Ελληνική Αεροπορία

Το 1936 η Ελληνική Αεροπορία βρισκόταν σε μια από τις πλέον δύσκολες περιόδους της καθώς τα υπάρχοντα αεροσκάφη που διέθετε ήταν και παλιά και σε κακή κατάσταση. Η ανάγκη ενίσχυσής της με νέο υλικό ήταν όχι απλά επιβεβλημένη, αλλά επειγούσης σημασίας

Αποφασίζεται η δημιουργία μιας επιτροπής η οποία αφού θα εξέταζε όλα τα τότε υποψήφια μαχητικά αεροσκάφη της εποχής θα αποφάσιζε για την προμήθειά του καταλληλότερου από αυτά.  Στις 2 Απριλίου του 1936 υπογράφεται, ένα Βασιλικό ∆ιάταγμα με το οποίο μια αποστολή θα περιόδευε στις χώρες της Ευρώπης προκειμένου να διαλέξει «τον καταλληλότερον τύπον Αεροπλάνου ∆ιώξεως και Ναυτικής Συνεργασίας».

Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο αντισμήναρχος Χρήστος Μοσχοβίνος και μέλη της οι: Εμμανουήλ Κελαϊδής, Χαράλαμπος Ποταμιάνος, Σπύρος Γεωργίου, Γεώργιος Τζανετάκης, όλοι επισμηναγοί, και ο σμηναγός Πάτροκλος Γιάγκου. Η επιτροπή επισκέφθηκε  όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες που διέθεταν αεροπορικές βιομηχανίες.

Πιο συγκεκριμένα τα μέλη της ταξίδεψαν σε Γαλλία, Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Γερμανία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία και Γιουγκοσλαβία.  Στην Ελλάδα η επιτροπή επέστρεψε  ύστερα από δύο μήνες. Στη συνέχεια υπέβαλε στο υπουργείο Αεροπορίας τη σχετική έκθεση αξιολόγησης όπου συμπεριλαμβανόταν και οι προτάσεις της για το ποιο αεροσκάφος βρήκαν ως καλύτερο. Αυτό ήταν το βρετανικό Gloster Gladiator.

Στη σειρά αξιολόγησης ακολουθούσαν το πολωνικό PZL P.24 το τσεχοσλοβακικό Avia B.534 , ενώ για το γαλλικό Dewoitine D.510 είναι άγνωστη η θέση που αυτό κατέλαβε στην αξιολόγηση της επιτροπής. Ο πτέραρχος Ηλίας Καρταλαμάκης αναφέρει ότι: «Ομόφωνη σχεδόν, υπήρξε η γνώμη υπέρ του Gladiator».

Είναι άγνωστο ποιοι ήταν οι υπόλοιποι τύποι που εξετάστηκαν από την επιτροπή, εκτός των τεσσάρων προαναφερθέντων. Πιθανολογείται ότι η επιτροπή εξέτασε ακόμη το ολλανδικό  Fokker D.XXI , το γιουγκοσλαβικό Ikarus IK-2 και ένα εκ των γερμανικών Heinkel He 112 ή  Arado Ar 68 με περισσότερο πιθανό το τελευταίο ή ενδεχομένως και τα δύο. Από τα υποψήφια αεροσκάφη τα 3 (Gloster Gladiator, Avia B.534 και Arado Ar 68) ήταν διπλάνα, τα 3 μονοπλάνα χαμηλοπτέρυγα (Dewoitine D.510, Fokker D.XXI και Heinkel He 112) και τα υπόλοιπα δύο μονοπλάνα υψηλοπτέρυγα  (Ikarus IK-2  και PZL. 24).

Να σημειωθεί πως όλα τα αεροσκάφη μόνο το γερμανικό He 112 διέθετε ανασυρόμενο σύστημα προσγείωσης ενώ όλα τα υπόλοιπα είχα σταθερό. Πρέπει να σημειωθεί πως κατά την περίοδο που η επιτροπή βρισκόταν στην Γερμανία το διάσημο γερμανικό μαχητικό M-109 είχε ήδη πραγματοποιήσει την πρώτη του πτήση (1935) αλλά είναι άγνωστο εάν οι Γερμανοί το πρότειναν στην επιτροπή ή αν η επιτροπή ζήτησε πληροφορίες για αυτό.

Κρίνοντας τα τεχνικά χαρακτηριστικά των αεροσκαφών τα μέλη της επιτροπής κατέληξαν στο Glaidiator ως το πλέον καλύτερο όπως αναφέρθηκε και όχι άδικα, εν μέρη.  Αν και τεχνολογικά το αρτιότερο αεροσκάφος ήταν το He 112, το γαλλικό Dewoitine D.510 και το ολλανδικό Fokker D.XXI  εντούτοις τα συγκεκριμένα αεροσκάφη φαίνεται πως δεν εντυπωσίασαν. Αντίθετα αυτό άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις ήταν το βρετανικό, αλλά τελικά επιλέχθηκε το… πολωνικό.

Βέβαια πρέπει να σημειωθεί πως το έργο της επιτροπής  αλλά και της τελικής απόφασης δεν ήταν εύκολο για δύο λόγους.

Πρώτον πολλές χώρες ήταν απρόθυμες να προσφέρουν εγκαίρως αεροσκάφη και μάλιστα σε σύντομους χρόνους παράδοσης. Ήδη τα σύννεφα του πολέμου μαζεύονταν στην Ευρώπη και όλοι επιθυμούσαν πρώτα την ενίσχυση των δικών τους Αεροποριών.

Δεύτερον η αναζήτηση για το νέο αεροσκάφος ξεκίνησε σε μια μεταβατική περίοδο όπου τα διπλάνα παραχωρούσαν  σιγά σιγά τη θέση τους στις νέες σχεδιάσεις των μονοπλάνων και τα περισσότερα αεροσκάφη που σταδιοδρόμησαν αργότερα στον Β΄ΠΠ βρίσκονταν τότε ακόμη στη σχεδίαση ή την ανάπτυξη. Έτσι ;αγοράζοντας ένα μαχητικό αεροσκάφος το 1936 αυτό ήδη το 1940 θα ήταν παρωχημένο από τεχνολογικής πλευράς.

Παρόλα αυτά αντί η κυβέρνηση να προχωρήσει στην παραγγελία τουλάχιστον του Gladiator προτίμησε να προχωρήσει σε παραγγελία του PZL. 24 που είναι απορίας άξιο πως κατόρθωσε να σταθεί αξιολογικά στη δεύτερη θέση της λίστας, τη στιγμή που υπήρχαν άλλα ανώτερα αεροσκάφη.
Εν πάση περιπτώσει μπορεί να διαφωνεί κανείς ή να συμφωνεί με τη σειρά των αξιολογηθέντων αεροσκαφών αλλά η επιλογή του PZL. 24 τόσο στη δεύτερη θέση της σχετικής λίστας όσο και στην τελική της φάση υπήρξε απόλυτα λανθασμένη.

Δύο ήταν οι κυριότεροι λόγοι  που οδήγησα;ν στην επιλογή του PZL. 24:  Η μέθοδος αποπληρωμής και το… λόμπι του PZL.

Έτσι η  αποπληρωμή των PZL. 24 έγινε με αγροτικά προϊόντα ενώ  ο τότε πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς επηρεάστηκε αρκούντος  από ανθρώπους κοντά σε αυτόν υπέρ του πολωνικού αεροσκάφους.  Αξίζει εδώ να παρακολουθήσουμε την άποψη του επισμηναγού Ξενοφών  Οικονόμου. «Στο ζήτημα της αγοράς αεροπλάνων το 1936, ο Μεταξάς με άκουσε κι ακολούθησε τις εισηγήσεις μου, γιατί μ’ αγαπούσε περισσότερο από παιδί του, κι όταν έσφαλα με κυνηγούσε περισσότερο από εχθρό του.

Από το Τατόι πέρασαν για επίδειξη το πολωνικό “PZL”, το γαλλικό “Dewoitine” , το τσεχοσλοβακικό “Αvia” το βρετανικό “Gladiator” κ.ά. Επηρεασμένος απ’ τους επαίνους για τα “PZL” πήγα στο Τατόι και το πέταξα και γνώρισα “πρώτο χέρι” τις καλές επιδόσεις του. Περισσότερο εντυπωσιάστηκα απ’ τη διπλή σειρά των κυλίνδρων του αερόψυκτου κινητήρος, που σε μια πραγματική μάχη θα χρησίμευαν σαν ακαταμάχητος θώρακας για το χειριστή…

Τη δοκιμή την έκανα μπροστά σ’ όλη την ηγεσία της Αεροπορίας, που ο καθένας υποστήριζε κι από ένα διαφορετικό τύπο». Τελικά η απόφαση για την αγορά του PZL. 24 ελήφθη –και σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Ηλίας Καρταλαμάκης- με «πολιτική απόφαση» δηλαδή του ίδιου του Ι. Μεταξά:

«Ακολούθησαν τρεις συσκέψεις και αφού δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν, ο Οικονόμου πήγε στον πρωθυπουργό και τον ενημέρωσε.

– Κύριε πρόεδρε, ο καιρός χάνεται και δεν παίρνουν καμία απόφαση. Ελάτε να προεδρεύσετε στο Συμβούλιο Αέρος για να τελειώνουμε. Ο Μεταξάς δέχτηκε να προεδρεύσει στο “Ανώτατο Συμβούλιο Αεροπορίας”, όπου ο μηχανικός Σπ. Γεωργίου, παρουσίασε τις εκθέσεις, τονίζοντας ιδιαίτερα τα προτερήματα του PZL που εντυπωσίασαν τον πρωθυπουργό κι’ έκλεισε τη συζήτηση λακωνικά.

– Εντάξει κύριοι. Καταλήξαμε στο PZL… τελειώνετε».

Δεν είχαν όμως όλοι την ίδια άποψη για την καταλληλότητα των PZL.24.  Ο υποπτέραρχος Χαρ. Ποταμιάνος, ένα από τα μέλη της επιτροπής  και μεταπολεμικά Α/ΓΕΑ, αναφέρει για τα πολωνικά αεροσκάφη

«Τα PZL είχαν “νεκρές οπτικές γωνίες” κατά την πτήση και όχι μόνο τους ελάττωναν την αμυντική τους ικανότητα, σε επιθέσεις του εχθρού, αλλά περιόριζαν και τον έλεγχο του ορίζοντα για ανεύρεση του αντιπάλου. Το μεγαλύτερο όμως ελάττωμα ήταν κατά την προσγείωση σε προσέγγιση “ρελαντί”, όταν χρειαζόταν μια ριπή κινητήρος σε περίπτωση που έπεφτε κανείς “κοντός”, η μηχανή δεν “άκουγε” και “μπούκωνε” γιατί δεν είχε καλή “επανάληψη” ένα χαρακτηριστικό μειονέκτημα των κινητήρων Gnome-Rhone».

Ένα άλλο μέλος της επιτροπής ο  αντιπτέραρχος Εμμ. Κελαϊδής, γράφει: «Εις την πραγματικότητα το αεροπλάνον τούτο δεν ανέπτυσσε ταχύτητα εις το ανωτέρω ύψος (σ.σ. 10.500m) μεγαλυτέραν των 400 χιλ. ωριαίως και εις την αρχήν της χρησιμοποιήσεώς του. Η ωφέλιμος διάρκεια πτήσεως άνωθεν του μετώπου δεν υπερέβαινε τα 40 ́, λόγω των συνθηκών, υπό τας οποίας ίπταντο εις τας αποστολάς ταύτας. Απητείτο μεγάλο μήκος διαδρόμου κατά την προσγείωσην και συνηντώντο δυσκολίαι, λόγω της περιωρισμένης ορατότητος του σκάφους. Έφερε κινητήρα Gnome Rhone αερόψυκτον ονομαστικής ιπποδυνάμεως 940 ίππων εις ωρισμένον ύψος και με ωρισμένας στροφάς ανά 1 ́ ́. Οι κινητήρες των αεροπλάνων PZL παρουσίαζαν συχνά βλάβας με αποτέλεσμα να ματαιώνωνται  πολλαί  αποστολαί εις βάρος της αποδόσεως».

Τελικά στις 30 Σεπτεμβρίου του 1936 υπογράφεται η σύμβαση για την αγορά των 36 PZL P.24, συνολικής αξίας 133.317.000 δραχμών. Με την ίδια σύμβαση αγοράζονται  και 22 κινητήρες Gnome-Rhone 14 Ν7 προς 1.694.636 δραχμές ο καθένας. Την άνοιξη του 1937 άρχισαν να παραδίδονται τα πρώτα PZL P .24. η παράδοση τους ολοκληρώθηκε μέσα σε ένα χρόνο. Συνολικά  παραλήφθηκαν 30 PZL P.24F και 6 PZL P .24G. Άλλες πάντως πηγές αναφέρουν 5P.24A, 25 P. 24Fs και 6 P.24G.

Η διαφορά ανάμεσα στους δύο τύπους ήταν ότι το μεν F έφερε 2 πολυβόλα Colt Browning των 7,7 χιλιοστών και 2 πυροβόλα Oerlikon FF των 20 χιλιοστών, ενώ το G έφερε 4 πολυβόλα Colt Browning των 7,7 χιλ. και είχε τη δυνατότητα μεταφοράς σε δύο πτερυγικούς αναρτήρες δύο βόμβες των 55 ή των 110 λιβρών. Με την άφιξη των πρώτων PZL P .24 συγκροτήθηκε στο Σέδες η «Μοίρα Καταδιωκτικών Αεροπλάνων». Η μονάδα αυτή ανέλαβε και την εκπαίδευση όσων χειριστών προοριζόταν για τον τύπο.

Όταν έφτασαν όλα τα αεροπλάνα δε συγκροτήθηκαν άλλες μονάδες, απλώς ένας αριθμός από αυτά μεταφέρθηκε στη Λάρισα όπου και αποθηκεύτηκαν.