Κλείσιμο του χάσματος: Γιατί το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία πρέπει να βλέπουν την πολιτική συνεργασία ως ευκαιρία
Για να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους Κόσοβο και Σερβία, πρέπει να καταλήξουν σε μια συνολική και νομικά δεσμευτική συμφωνία
Του Shqipe Mjekiqi
Πέρα από τον διάλογο, τον οποίο διευκόλυνε η ΕΕ μεταξύ του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας, οι ευκαιρίες για ενισχυμένη συνεργασία σε πολιτικό επίπεδο μεταξύ των δύο χωρών είναι λίγες. Μεγάλο μέρος της ρητορικής πέραν του επίσημου διαλόγου είναι εχθρικό και επιθετικό, πράγμα που αφήνει ελάχιστα – αν όχι καθόλου – περιθώρια ώστε να προχωρήσει η πολιτική συνεργασία. Όταν προκύπτουν ευκαιρίες, τείνουν να παρεμποδίζονται από τις αποκλίνουσες απόψεις σχετικά με την αξία μιας τέτοιας συνεργασίας, κάτι που υπονομεύει τοιουτοτρόπως τη διαδικασία αυτή καθαυτή. Οι ηγεσίες των χωρών θα πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία για να δρέψουν τους καρπούς που θα αποφέρει η συνεργασία, πέρα από τη διαδικασία του διαλόγου και ως προϋπόθεση για την ένταξη στην ΕΕ.
Οι διαφορές μεταξύ των πλευρών καθίστανται εμφανείς όταν οι κυβερνήσειςτου Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας εκφράζουν τους στόχους των διαπραγματεύσεων. Για το Κοσσυφοπέδιο, η εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σερβία θα επιφέρει την αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου ως κυρίαρχου κράτους. Αυτό θα επιτρέψει στο Κοσσυφοπέδιο να γίνει μέλος περισσότερων περιφερειακών και διεθνών οργανισμών. Επίσης θα επιταχυνόταν επίσης η ένταξη του Κοσσυφοπεδίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για τη Σερβία, ωστόσο, ο διάλογος εξισώνεται με τη σύσταση μιας Ένωσης Σερβικών Δήμων (ASM), η οποία αντιπροσωπεύει μόνο μία από τις 33 συμφωνίες που επιτεύχθηκαν στις Βρυξέλλες την τελευταία δεκαετία. Επιπλέον, το συνταγματικό δικαστήριο του Κοσσυφοπεδίου έκρινε ότι πολλές από τις διατάξεις για το ASM δεν είναι σύμφωνες με το σύνταγμα της χώρας.
Αλλά για να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους το Κόσοβο και η Σερβία και για να προχωρήσει η πολιτική συνεργασία, πρέπει να καταλήξουν σε μια συνολική και νομικά δεσμευτική συμφωνία. Αυτό θα πρέπει είναι ικανό να αντιμετωπίσει όλα τα εκκρεμή ζητήματα και να ανοίξει το δρόμο για την ένταξη και των δύο χωρών στην ΕΕ.
Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και η κυβέρνησή του, ωστόσο, αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στο καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας, σφυρηλατώντας, μάλιστα, ακόμα στενότερους δεσμούς με τη χώρα μετά την εισβολή της στην Ουκρανία. Τα κρατικώς ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης της Σερβίας, εν τω μεταξύ, απεικονίζουν την ένωση με αρνητικό τρόπο. Αυτό συνέβαλε στο να μειωθεί σημαντικά η υποστήριξη του σερβικού κοινού στην ένταξη στην ΕΕ. Ωστόσο, όπως είναι σαφές από τη σύνοδο κορυφής της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια στη Θεσσαλονίκη το 2003, το μέλλον τόσο του Κοσσυφοπεδίου όσο και της Σερβίας εξακολουθεί να βρίσκεται εντός της Ένωσης.
Οι δύο πλευρές θα πρέπει να δημιουργήσουν σχέσεις καλής γειτονίας για να το καταφέρουν αυτό. Η ΕΕ έχει μάθει το μάθημά της από τις προηγούμενες διαφορές μεταξύ των κρατών των Βαλκανίων, με πιο πρόσφατη την, επιλυθείσα πλέον, παρεμπόδιση της Βουλγαρίας στις ενταξιακές συνομιλίες της ΕΕ με τη Βόρεια Μακεδονία – και έχει καταστήσει σαφές εδώ και καιρό ότι η αντιμετώπιση τέτοιων διμερών διαφωνιών θα είναι απαραίτητη για την επιτυχή ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων.
Οι έριδες είχαν συνάμα επιζήμιες επιπτώσεις στα Δυτικά Βαλκάνια, προκαλώντας δυσπιστία μεταξύ των χωρών και υπονομεύοντας την πρόοδο στις περιφερειακές πρωτοβουλίες. Για το Κοσσυφοπέδιο ειδικότερα, οι διαφωνίες που σχετίζονται με τη συμμετοχή του σε περιφερειακές πρωτοβουλίες είχαν ως αποτέλεσμα να έχει το χαμηλότερο επίπεδο εκπροσώπησης μεταξύ όλων των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων.
Το 2012, το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία υπέγραψαν συμφωνία με μεσολάβηση της ΕΕ για την περιφερειακή εκπροσώπηση και συνεργασία. Σκοπός αυτής της συμφωνίας ήταν να αρθούν όλα τα εμπόδια που εμποδίζουν το Κόσοβο να ενταχθεί σε περιφερειακούς οργανισμούς και πρωτοβουλίες, καθώς και να μπορέσει η χώρα να έχει τη δική της φωνή σε τέτοιους οργανισμούς. Πρακτικώς, το Κοσσυφοπέδιο έγινε μέλος πρωτοβουλιών όπως το Περιφερειακό Συμβούλιο Συνεργασίας, η Περιφερειακή Πρωτοβουλία για το Άσυλο Μετανάστευσης για τους Πρόσφυγες και η Περιφερειακή Σχολή Δημόσιας Διοίκησης. Η ένταξη του Κοσσυφοπεδίου – όπως συμφωνήθηκε στις Βρυξέλλες – σημειώθηκε με έναν αστερίσκο που υποδηλώνει την έλλειψη αναγνώρισής του από άλλες χώρες. Και όμως, η περιφερειακή εκπροσώπηση για το Κοσσυφοπέδιο δεν υλοποιήθηκε πλήρως. Πράγματι, σχεδόν μια δεκαετία μετά τη σύναψη της συμφωνίας, το Κοσσυφοπέδιο παραμένει η μόνη χώρα των Δυτικών Βαλκανίων που εξακολουθεί να είναι αποκλεισμένη από αρκετούς περιφερειακούς οργανισμούς.
Πέρα από τα Δυτικά Βαλκάνια, η Σερβία έχει συμμετάσχει σε έντονες προσπάθειες λόμπι ενάντια στην ένταξη του Κοσσυφοπεδίου σε οποιονδήποτε διεθνή οργανισμό. Αυτό συνέβη ακόμη και με γνώμονα ότι η ένταξη του Κοσσυφοπεδίου θα βελτίωνε την ασφάλεια και τη σταθερότητα ολόκληρης της περιοχής των Βαλκανίων και της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μέρος της “συμφωνίας της Ουάσιγκτον” που υπογράφηκε μεταξύ του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας τον Σεπτέμβριο του 2020, ήταν ένα μορατόριουμ ενός έτους στις προσπάθειες “αποαναγνώρισης” της Σερβίας. Σε αντάλλαγμα, το Κόσοβο δεν θα επιδιώξει την ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς την ίδια χρονική περίοδο. Λίγο μετά τη λήξη του μορατόριουμ, η κυβέρνηση του Κοσσυφοπεδίου υπέβαλε αίτηση για ένταξη στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η Σερβία, ήδη μέλος του Συμβουλίου, δεν έχασε χρόνο κινητοποιούμενη ενάντια στην ένταξη του Κοσσυφοπεδίου, υπονομεύοντας έτσι τις συμφωνίες που διευκόλυνε η ΕΕ. Το Κοσσυφοπέδιο παραμένει αποκλεισμένο από το Συμβούλιο της Ευρώπης, καθώς και άλλους οργανισμούς, όπως η UNESCO, η Interpol και ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη.
Η συμμετοχή σε περιφερειακούς και, ιδίως, διεθνείς οργανισμούς θα δώσει στο Κοσσυφοπέδιο την ευκαιρία να ενισχύσει τη διεθνή του θέση. Από εκεί και πέρα, θα ενίσχυε τη θέση των μειονοτικών κοινοτήτων στο Κοσσυφοπέδιο καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο μηχανισμό. Για παράδειγμα, η υποστήριξη εντός Σερβίας για την προσπάθεια του Κοσσυφοπεδίου για ένταξη στο Συμβούλιο της Ευρώπης – τον ευρωπαϊκό επιτηρητή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – θα μπορούσε να βοηθήσει στην περαιτέρω προώθηση των δικαιωμάτων της σερβικής κοινότητας στο Κοσσυφοπέδιο. Ως μέλος του συμβουλίου, όλοι οι πολίτες του Κοσσυφοπεδίου θα μπορούν να προσφεύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, περιλαμβανομένων των μειονοτικών κοινοτήτων. Ομοίως, η ένταξη του Κοσσυφοπεδίου στην Ιντερπόλ θα ωφελήσει ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο για την πρόληψη και την καταπολέμηση του διεθνούς εγκλήματος.
Και τα δύο μέρη κινδυνεύουν να παραβλέψουν αυτά και πολλά άλλα οφέλη εάν εξακολουθήσουν να εμμένουν στη θεώρηση ότι η πολιτική συνεργασία αποτελεί προϋπόθεση και όχι ευκαιρία για την προώθηση των μεταξύ τους σχέσεών, των σχέσεων με τις υπόλοιπες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, αλλά και με την ΕΕ. Η “διαδικασία του Βερολίνου”, μια πρωτοβουλία της ΕΕ για την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων, παρέχει πολλές τέτοιες ευκαιρίες. Μεταξύ αυτών είναι σχέδια για μια Ατζέντα Συνδεσιμότητας, το οποίο θα συνδέει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων μεταξύ τους και με την ΕΕ μέσω της πολιτικής υποδομών· και μια Κοινή Περιφερειακή Αγορά, που επικεντρώνεται στις τέσσερις ελευθερίες των ανθρώπων, των αγαθών, των υπηρεσιών και του κεφαλαίου – η οποία στοχεύει στο να προσεγγίσουν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων την ενιαία αγορά της ΕΕ. Αυτή η βελτιωμένη οικονομική συνεργασία μεταξύ των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων θα ενισχύσει την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της περιοχής στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία.
Μια συμφωνία με επίκεντρο την αμοιβαία αναγνώριση μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας θα ωθήσει την εφαρμογή των υφιστάμενων συμφωνιών. Θα βελτιώσει επίσης τις προοπτικές συνεργασίας σε άλλα θέματα. Πάνω από όλα, στόχος οποιασδήποτε συμφωνίας εξομάλυνσης είναι το να βελτιωθεί η η ζωή των πολιτών και το να ενισχυθεί η ασφάλεια, η σταθερότητα και η ευημερία ολόκληρης της περιοχής των Δυτικών Βαλκανίων. Ωστόσο, μέχρι να επιτευχθεί αυτή η συμφωνία, οι ευκαιρίες για “επιτυχημένη” πολιτική συνεργασία παραμένουν περιορισμένες.
