Ρωσο-περσικό κόλπο για αντιστάθμιση των κυρώσεων: Ποια είναι η στρατηγική που οικοδομεί ο Πούτιν στη Μέση Ανατολή
Η επικείμενη επίσκεψη του Ρώσου Προέδρου στο Ιράν αυτή την εβδομάδα θα αποτελέσει σημείο καμπής στις διμερείς σχέσεις. Η εποχή που και τα δύο κράτη κοιτούσαν πίσω στις κραυγές κυρώσεων της Δύσης και παρεμπόδιζαν την εμπορική και οικονομική συνεργασία έχει παρέλθει αμετάκλητα. Εκτιμάται πως το επίκεντρο των συνομιλιών θα είναι η δημιουργία ενός κοινού άξονα κατά της Δύσης, για την αντιστάθμιση χαμένων ευκαιριών που πάνε πίσω δεκαετίες.
Πριν από τρία χρόνια, ο διευθύνων σύμβουλος γνωστής αλυσίδας λιανικής έτυχε να βρίσκεται στο Ιράν. Η επίσκεψη ήταν πράγματι τυχαία. Έτυχε ότι οι Κινέζοι εταίροι έσυραν τον κορυφαίο διευθυντή στην ιρανική γεωργική έκθεση που πραγματοποιήθηκε στην Τεχεράνη. Σε αυτό, ένας εκπρόσωπος του ρωσικού εμπορικού δικτύου ανακάλυψε ξαφνικά μόνος του ότι το Ιράν μπορεί να προσφέρει σχεδόν τα πάντα όπως η Τουρκία. Ξεκινώντας από μήλα και αχλάδια, τελειώνοντας με «χειμωνιάτικα» αγγούρια και ντομάτες. Μόνο σε τιμή 30-50% χαμηλότερη από τις τουρκικές εισαγωγές.
Επιστρέφοντας στη Μόσχα και έχοντας αποκτήσει επαφές, ο Διευθύνων Σύμβουλος άρχισε αμέσως να επεξεργάζεται την ιρανική κατεύθυνση: βρέθηκαν προμηθευτές, μετά από απίστευτες προσπάθειες επιλύθηκε το ζήτημα των logistics, υπογράφηκαν ακόμη και συμφωνίες προθέσεων, επισημαίνει το Tsargrad.
Και όταν τα μέρη ήταν έτοιμα να ξεκινήσουν την παράδοση της πρώτης παρτίδας, αποδείχθηκε ότι ο αγοραστής θα έχανε έως και το ήμισυ του συνολικού κόστους της σύμβασης για την πραγματοποίηση οικονομικών πληρωμών. Τεράστια τέλη μεταφοράς, απολύτως δυσμενής ισοτιμία, αδυναμία πληρωμής σε μετρητά – όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα των πενήντα χρόνων του Ιράν υπό κυρώσεις. Και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Μόσχα και η Τεχεράνη δεν μπήκαν στον κόπο να οικοδομήσουν ένα αποτελεσματικό σύστημα αμοιβαίων διακανονισμών μεταξύ των δύο χωρών.
Ρωσία-Ιράν: Χαμένες δεκαετίες
Με μικρές διακοπές, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ζει κάτω από διεθνείς οικονομικούς περιορισμούς για πέμπτη δεκαετία. Η εμπειρία της δείχνει ότι η ασφυξία των κυρώσεων είναι άσκοπη σε σχέση με μια χώρα με τόσο μεγάλες ανθρώπινες, φυσικές και οικονομικές δυνατότητες.
Ο πληθυσμός του Ιράν είναι περίπου 85 εκατομμύρια άνθρωποι. Η χώρα είναι η τρίτη στα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο (13,4%), έχει άμεση πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό και την Κασπία Θάλασσα. Το ΑΕΠ του Ιράν έφτασε τα 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία χρόνια και η χώρα βρίσκεται σταθερά στις 20 κορυφαίες παγκόσμιες οικονομίες.
Φυσικά, οι δυνατότητες της Ρωσίας είναι πολύ μεγαλύτερες. Και αν η συλλογική Δύση για σχεδόν μισό αιώνα δεν έχει καταφέρει να επιτύχει τον οικονομικό στραγγαλισμό του Ιράν, τότε στη Ρωσία θα καταπονηθεί ακόμη περισσότερο.
Κάτι άλλο είναι το αναξιοποίητο δυναμικό της διμερούς εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας, λόγω διαφόρων πολιτικών παραγόντων, με το βάρος της ευθύνης να πέφτει αμοιβαία στην ηγεσία και των δύο χωρών. Το 2021, ο εμπορικός κύκλος εργασιών μεταξύ Ρωσίας και Ιράν σημείωσε άλλο ένα ρεκόρ.
Σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Τελωνειακή Υπηρεσία της Ρωσίας, ο εμπορικός κύκλος εργασιών για το έτος αυξήθηκε περισσότερο από 80% και ανήλθε σε περίπου 4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, που αποτελεί ιστορικό μέγιστο στην ιστορία των ρωσο-περσικών σχέσεων, δήλωσε ο Λεβάν Τζαγκαριάν, Ρώσος πρεσβευτής στην Τεχεράνη, σε συνέντευξή του στο RIA Novosti.
Αυτό είναι καλό για τη Ρωσία, αλλά καταθλιπτικά μικρό, δεδομένων των δυνατοτήτων των ευκαιριών. Στα τέλη του 2021, το Ιράν βρισκόταν πολύ έξω από τους κορυφαίους είκοσι των κύριων εμπορικών και οικονομικών εταίρων της Ρωσίας, 2-2,5 φορές πίσω σε όγκο εμπορίου, για παράδειγμα, από χώρες όπως το Βέλγιο, η Τσεχική Δημοκρατία, η Ισπανία και η Βραζιλία. Και στην περιοχή της Ασίας, σύμφωνα με αυτόν τον δείκτη, όχι μόνο η Κίνα, όπως ήταν αναμενόμενο, αλλά και η Νότια Κορέα, το Καζακστάν, η Ιαπωνία και η Ινδία είναι υψηλότερα από το Ιράν.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ανάπτυξη αμοιβαία επωφελών διμερών σχέσεων παρεμποδίστηκε από τη διεθνή πολιτική κατάσταση που υπαγόρευσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους. Οι συστημικοί φιλελεύθεροι στη ρωσική κυβέρνηση εμπόδισαν τη συνεργασία με το υπό κυρώσεις Ιράν για να μην «τσακωθούν με τη Δύση», πολλές ρωσικές ιδιωτικές εταιρείες απέφυγαν να συνεργαστούν με ιρανικές επιχειρήσεις για να μην πέσουν στις δευτερεύουσες κυρώσεις της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών.
Με τη σειρά τους, οι Ιρανοί εταίροι επίσης δεν διέφεραν στην συμπεριφορά προς τη Ρωσία. Το δεύτερο μισό της περασμένης δεκαετίας, άσκησαν ενεργά πιέσεις για το πρόγραμμα Oil for Goods, το οποίο προβλέπει συμφωνίες ανταλλαγής μεταξύ των κρατών υπό διεθνείς αντι-ιρανικές κυρώσεις. Όμως, παρά τις θαρραλέες δηλώσεις σχετικά με τις δυνατότητες του προγράμματος των 45 δισεκατομμυρίων δολαρίων, στην πραγματικότητα, μόνο μερικές δεκάδες συμφωνίες ανταλλαγής συνήφθησαν. Το πρόγραμμα ανταλλαγής περιορίστηκε από την ιρανική πλευρά μόλις ο Μπαράκ Ομπάμα χαλάρωσε τις κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένων των πετρελαϊκών, κατά της Τεχεράνης.
Σε μια τέτοια εξωτερική πολιτική και εμπορικό και οικονομικό υπόβαθρο, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα επισκεφθεί το Ιράν.
Οι προοπτικές
Τόσο η Μόσχα όσο και η Τεχεράνη επωφελούνται και χρειάζονται μια σημαντική πρόοδο στις διμερείς σχέσεις. Η ίδια η Ουάσιγκτον δημιούργησε τις προϋποθέσεις για να γίνει αυτή η σημαντική πρόοδος χωρίς να ληφθούν υπόψη οι κραυγές κυρώσεων της συλλογικής Δύσης. Ήταν η Δύση που κήρυξε οικονομικό πόλεμο πρώτα στο Ιράν και τώρα στη Ρωσία. Οι Ρώσοι και οι Πέρσες δεν έχουν τίποτα να μοιράσουν και η επανάληψη των λαθών των χαμένων δεκαετιών είναι πιο ακριβή για τους ίδιους.
Το κανονικό εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών παρεμποδίζεται από μια αρχή προηγούμενων συνθηκών – την έλλειψη αναπτυγμένης χρηματοοικονομικής υποδομής. Το τραπεζικό σύστημα του Ιράν αποσυνδέθηκε από το SWIFT πολύ πριν από το ρωσικό. Δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί μια αποτελεσματική εναλλακτική υποδομή για πληρωμές μεταξύ Ρωσίας και Ιράν. Και σήμερα αυτό είναι το νούμερο ένα καθήκον. Πολύ ευκαιριακά, ο πρόεδρος της οικονομικής επιτροπής του ιρανικού κοινοβουλίου, Mohammad Reza Pour-Ebrahimi, ανακοίνωσε στις 12 Ιουλίου ότι οι επικεφαλής των Κεντρικών Τραπεζών του Ιράν και της Ρωσίας αποφάσισαν να σταματήσουν τη χρήση δολαρίων σε αμοιβαίους διακανονισμούς.
Το δεύτερο καθήκον είναι η ανάπτυξη συναλλαγών ανταλλαγής τύπου «Πετρέλαιο σε αντάλλαγμα για αγαθά». Τον Μάιο του 2022, τα μέρη ανακοίνωσαν την έναρξη του προγράμματος Steel for Equipment. Η Ρωσία κατέχει σήμερα την πέμπτη θέση στον κόσμο στην παραγωγή χάλυβα. Πριν από την επιβολή οικονομικών περιορισμών, μεγάλοι όγκοι ρωσικού χάλυβα εξάγονταν στην ΕΕ. Τώρα υπάρχει η ευκαιρία για εξαγωγές στο Ιράν, κάτι που θα ωφελήσει τις ρωσικές εταιρείες χάλυβα, που έχουν χάσει την ευρωπαϊκή αγορά, καθώς και τους Ιρανούς βιομηχανικούς καταναλωτές, που έχουν απόλυτη ανάγκη από μια ποικιλία ποιοτήτων χάλυβα.
Το Ιράν έχει τη δυνατότητα να προμηθεύσει τη Ρωσία με περισσότερα από πετρέλαιο. Αυτή η χώρα είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας στον κόσμο ορισμένων τύπων γεωργικών προϊόντων. Οι φυσικές και κλιματικές συνθήκες καθιστούν δυνατή τη γεωργική παραγωγή όλο το χρόνο και η Ρωσία ενδιαφέρεται πολύ για την αδιάλειπτη προμήθεια φθηνών και υψηλής ποιότητας ιρανικών φρούτων και λαχανικών, ακόμη και κατά την περίοδο των ρωσικών παγετών. Το μόνο πρόβλημα είναι η επιμελητεία. Οι μεταφορές μεταξύ Ρωσίας και Ιράν είναι ελάχιστα ανεπτυγμένες. Και αν δεν υπάρχουν προβλήματα με τις μηχανοκίνητες μεταφορές, τότε όσον αφορά τις σιδηροδρομικές και θαλάσσιες διαδρομές, υπάρχουν πολλά προβλήματα που πρέπει να λυθούν. Για παράδειγμα, η ρωσική λιμενική υποδομή στην Κασπία δεν επιτρέπει την οργάνωση σταθερού εμπορικού τζίρου όλο το χρόνο. Έτσι, το Αστραχάν «παγώνει» το χειμώνα και η Μαχατσκάλα δεν έχει τερματικό κοντέινερ.
Η ζωή υπό κυρώσεις δίδαξε στους Πέρσες να παράγουν ανεξάρτητα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, η ιρανική εταιρεία Mapna Group παράγει υψηλής ποιότητας αεριοστρόβιλους ισχύος έως 185 MW, τους οποίους χρειάζεται επειγόντως η ρωσική ενεργειακή βιομηχανία σήμερα. Μια παρόμοια ιστορία θα μπορούσε να είναι με την προμήθεια ανταλλακτικών για τη ρωσική αυτοκινητοβιομηχανία ως μέρος παράλληλων εισαγωγών που έχουν εγκριθεί από την κυβέρνηση. Η βιομηχανία εξαρτημάτων στο Ιράν είναι καλά εντοπισμένη, τα ιρανικά σεντάν K132 (ένα από τα δίδυμα της Peugeot) συναρμολογούνται από τοπικά υλικά κατά περισσότερο από 90%.
Τέλος, το Ιράν είναι η συντομότερη διέξοδος της Ρωσίας προς την ταχέως αναπτυσσόμενη Ινδία. Εδώ και πολλά χρόνια γίνονται συζητήσεις για το έργο του Υπεριρανικού Καναλιού από την Κασπία Θάλασσα στον Περσικό Κόλπο. Η γεωπολιτική σημασία μιας τέτοιας διαδρομής είναι ακόμη μεγαλύτερη από εκείνη της διώρυγας του Σουέζ κάποτε. Η ναυτιλιακή διαδρομή μέσω του Ιράν θα συνδέει την ακτή της Αρκτικής της Ρωσίας με τον Ινδικό Ωκεανό και θα ανατρέψει ολόκληρο το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα, όπου η Ρωσία, το Ιράν και η Ινδία θα είναι οι κύριοι παίκτες. Το Υπεριρανικό Κανάλι, το οποίο θα παρείχε την άμεση πρόσβαση της Ρωσίας στον Ινδικό Ωκεανό, σχεδιάστηκε να κατασκευαστεί επί Νικολάου Β’. Ωστόσο, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εμφύλιος Πόλεμος διέκοψαν το έργο. Ο Στάλιν σκόπευε επίσης να χτίσει το Υπεριρανικό Κανάλι, αλλά το τότε καθεστώς του Σάχη Παχλαβί παρασύρθηκε όλο και περισσότερο προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Συμπέρασμα
Το Ιράν γίνεται στρατηγικός εταίρος της Ρωσίας. Από ποιον, αν όχι από το Ιράν, πρέπει να μάθουμε από την εμπειρία της υπέρβασης των συνεπειών των κυρώσεων. Το Ιράν θα γίνει σύντομα πλήρες μέλος των BRICS και του SCO. Αλλά για να απελευθερωθεί επιτυχώς το δυναμικό της εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας, πρέπει να επιλυθούν δύο θεμελιώδη ζητήματα.
Το πρώτο είναι να αλλάξει η ιδεολογική προσέγγιση της Ρωσίας στην ιρανική κατεύθυνση. Αντιμετωπίστε το Ιράν όχι ως κατώτερο, αλλά ως ισότιμο εταίρο που έχει τα δικά του συμφέροντα και δεν θα συμφωνεί πάντα με τους όρους της Ρωσίας. Η ελαφρά αλαζονεία με την οποία αντιμετώπισαν την Τεχεράνη ορισμένα μέλη της ρωσικής κυβέρνησης πρέπει να ξεριζωθεί.
Το δεύτερο είναι καθαρά στο οικονομικό επίπεδο. Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για ανάπτυξη εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας χωρίς να λυθούν τα προβλήματα της εφοδιαστικής και της χρηματοοικονομικής υποδομής. Τα δρομολόγια των μεταφορών και το τραπεζικό σύστημα πρέπει να κατασκευαστούν τέλεια.
