Ο “ψυχρός” πόλεμος της Κωνσταντινούπολης> Γιατί τρέμει την Πόλη ο Ερντογάν
Η νομοθεσία για τη δημιουργία τουρκικών μητροπολιτικών δήμων θεσπίστηκε το 1984 ως ένας τρόπος συγκέντρωσης εξουσιών σε τοπικό επίπεδο, επιτρέποντας στο κυρίαρχο κόμμα της εποχής να αντλεί χρήματα από νέα κατασκευαστικά έργα
Όταν ο δήμος της Κωνσταντινούπολης έχτισε ένα αμφιθέατρο και έναν εκθεσιακό χώρο στην Πλατεία Taksim πριν από δύο χρόνια, ο κόσμος συνέρρευσε στην εντυπωσιακή κατασκευή από ξύλο και χάλυβα. Έβγαλαν selfies στα κλιμακωτά σκαλιά της, παρακολούθησαν μουσικούς να παίζουν δωρεάν, επισκέφτηκαν μια έκθεση για την τοπική ιστορία και απόλαυσαν την τεράστια τσιμεντένια έκταση της πιο εμβληματικής πλατείας της πόλης από μια νέα πλεονεκτική θέση.
Από την Jennifer Hattam/CityLab/Bloomberg
Αλλά μόλις μια εβδομάδα μετά το ντεμπούτο του, ο προσωρινός χώρος συγκέντρωσης αποκλείστηκε από την αστυνομία, στη συνέχεια διαλύθηκε πρόωρα και αποσύρθηκε. Αρχικός σκοπός ήταν να ξεκινήσει ένας διαγωνισμός σχεδίου που να επιβλέπεται από τον δήμο και να εμπλέξει τους κατοίκους μίας από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις στον στον κόσμο σε έναν εκ νέου οραματισμό του δημόσιου χώρου. Αντίθετα, έπεσε θύμα μιας ευρύτερης πολιτικής σύγκρουσης που επηρεάζει την αστική διοίκηση της Κωνσταντινούπολης —και τις ζωές των 16 εκατομμυρίων κατοίκων της— μέχρι σήμερα.
Οι συγκρούσεις μεταξύ των κυβερνήσεων και των μεγαλύτερων πόλεων τους δεν είναι κάτι καινούργιο, είτε αφορά τους Νεοϋορκέζους και τον Donlad Trump είτε τους Λονδρέζους που σύρθηκαν έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση παρά τη θέλησή τους. Ωστόσο, σε μια χώρα που βρίσκεται στο επίκεντρο για την ολοένα και πιο αυταρχική ηγεσία της και της οποίας η οικονομία βρίσκεται σε κρίση, η πίεση στην Κωνσταντινούπολη είναι ιδιαίτερα πιο ηχηρή.
«Υπάρχει ένας ψυχρός πόλεμος σε εξέλιξη μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των τοπικών δήμων που διοικούνται από την αντιπολίτευση», λέει ο Murat Guvenc, πολεοδόμος και διευθυντής του Κέντρου Σπουδών της Κωνσταντινούπολης στο Πανεπιστήμιο Kadir Has. Ο ίδιος, ήταν μέλος μιας ομάδας που πρότεινε ένα νέο όραμα για την εκ νέου ανάπτυξη της Πλατείας Taksim ως μέρος του διαγωνισμού σχεδιασμού του δήμου.
Η σύγκρουση προέκυψε σχεδόν αμέσως μόλις η αξιωματική αντιπολίτευση της Τουρκίας απέσπασε τον έλεγχο των δύο μεγαλύτερων πόλεων της χώρας, της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας, από το κυβερνών κόμμα του Τούρκου Προέδρου Recep Tayyip Erdogan στις δημοτικές εκλογές του 2019. Η απώλεια της Κωνσταντινούπολης —που φιλοξενεί το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Τουρκίας και αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα τρίτο της οικονομικής παραγωγής της— ήταν ένα ιδιαίτερα μεγάλο πλήγμα για το κυβερνών κόμμα.
Ο Erdogan, πρώην δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης ο ίδιος, είχε προειδοποιήσει σε ομιλία του ενόψει των εκλογών του 2019 ότι οι δήμοι «που δεν είναι σε αρμονία με την κεντρική κυβέρνηση θα κηρύξουν χρεοκοπία».
Ο Murat Ongun, εκπρόσωπος του Μητροπολιτικού Δήμου της Κωνσταντινούπολης, απαριθμεί έργα που λέει ότι η κεντρική κυβέρνηση προσπαθεί να εμποδίσει. Περιλαμβάνουν την επέκταση του συστήματος του μετρό και την αντικατάσταση του γερασμένου στόλου λεωφορείων, την έκδοση νέων αδειών ταξί και ακόμη και τη διατήρηση της ροής του νερού μέσα από τις βρύσες της πόλης.
Έπειτα, υπάρχει ο επανασχεδιασμός των δημόσιων πλατειών, συμπεριλαμβανομένου της Taksim, της οποίας το παρακείμενο πάρκο ήταν στο επίκεντρο μιας βίαιης καταστολής διαδηλωτών το 2013. «Όλες αυτές οι κινήσεις πραγματοποιούνται για να κάνουν τους ανθρώπους να λένε ότι δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την πόλη», υποστηρίζει ο Ongun.
Με προγραμματισμένες τις δαπάνες του προϋπολογισμού για το 2022 στα περίπου 8 δισεκατομμύρια λίρες (550 εκατομμύρια δολάρια), αρκετά υψηλότερες από τα αναμενόμενα έσοδα, η Κωνσταντινούπολη εξαρτάται από την κρατική χρηματοδότησηγια την εκτέλεση των έργων. Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του ο Δήμαρχος Ekrem Imamoglu το 2019, ο δήμος δεν έχει λάβει καμία πίστωση από τις κρατικές τράπεζες, τονίζει ο Ongun.
Αντίθετα, έχει αναζητήσει χρηματοδότηση από το εξωτερικό, αλλά αυτές οι συμφωνίες εξακολουθούν να απαιτούν υπογραφές από την κυβέρνηση, η οποία τις καθυστερεί. Η πρώτη αίτηση της πόλης για πώληση ευρωομολόγου χρειάστηκε οκτώ μήνες για να εγκριθεί.
Μία επέκταση του μετρό μήκους 18,4 χιλιομέτρων στα δυτικά προάστια της Κωνσταντινούπολης, που αξιωματούχοι της πόλης λένε ότι θα εξυπηρετούσε σχεδόν 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους, έχει επίσης σταματήσει, ενώ το έργο αναμένει την έγκριση της κυβέρνησης. Το αρμόδιο υπουργείο λέει ότι ο δήμος δεν έχει ακόμη πραγματοποιήσει την απαραίτητη τεχνική ανάλυση για το έργο.
Προτάσεις για την αύξηση του αριθμού των αδειών ταξί -στάσιμες για δεκαετίες παρά τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού- έχουν -εν τω μεταξύ- απορριφθεί επανειλημμένα από το Κέντρο Συντονισμού Μεταφορών της πόλης.
Επιπλέον, η σύνθεση των μελών των οργανισμών έχει αλλάξει από τα κρατικά υπουργεία μετά τις εκλογές του 2019, προκειμένου να αυξηθεί ο αριθμός όσων εκπροσωπούν δημόσια ιδρύματα, δίνοντας ουσιαστικά τον έλεγχο τους στην τουρκική κυβέρνηση. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Erdogan, το AKP, κατέχει επίσης την πλειοψηφία των εδρών στο δημοτικό συμβούλιο της Κωνσταντινούπολης. Παρόλο που ο πληθωρισμός έχει εκτοξεύσει το κόστος στα ύψη, και οι δύο φορείς διστάζουν για μήνες να εγκρίνουν τις αυξήσεις των τιμών —για το νερό που παρέχεται από την δημοτική επιχείρηση κοινής ωφελείας ISKI και για τους ναύλους στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Τελικά τις ενέκριναν τον Απρίλιο.
«Αυτό που κάνουν δεν είναι παράνομο, αλλά δημιουργεί προβλήματα, τα οποία στη συνέχεια εκμεταλλεύονται για πολιτικούς σκοπούς», τονίζει ο Guvenc.
Η ρίζα της σύγκρουσης θεωρείται ευρέως ότι βρίσκεται στην πολιτική απειλή που αποτελούν για τον Erdogan ο δήμαρχος Imamoglu και ο ομόλογός του στην Άγκυρα, Mansur Yavas. Μετά τις σημαντικές νίκες τους, και οι δύο έχουν αναδειχθεί ως πιθανοί προεδρικοί υποψήφιοι στις εθνικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για το επόμενο έτος.
Ωστόσο, οι δήμαρχοι στην Τουρκία δεν είχαν πάντα υψηλό πολιτικό προφίλ. Αυτές οι θέσεις ήταν γενικά αδύναμες μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν η ταχεία αστικοποίηση ανέβασε την αξία των ακινήτων στις πόλεις, μαζί με την φορολογική βάση τους.
Η νομοθεσία για τη δημιουργία μητροπολιτικών δήμων θεσπίστηκε το 1984 ως ένας τρόπος συγκέντρωσης εξουσιών σε τοπικό επίπεδο, επιτρέποντας στο κυρίαρχο κόμμα της εποχής να αντλεί χρήματα από νέα κατασκευαστικά έργα, σύμφωνα με τον Berk Esen, επίκουρο καθηγητή πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Sabanci στο Κωνσταντινούπολη.
Η εδραίωση αυτής της εξουσίας σε βάρος των μικρότερων περιφερειών επιταχύνθηκε υπό το ΑΚΡ, το οποίο διοικεί τη χώρα από το 2002. Αυτό συνέβη μετά τη μείωση του ορίου ώστε να θεωρείται κάποιος δήμος μητροπολιτικός, με αποτέλεσμα πόλεις με αυτό το καθεστώς να έχουν δικαιοδοσία που να καλύπτει τη γύρω επαρχία. Σήμερα, η Τουρκία έχει 30 τέτοιους δήμους που φιλοξενούν σχεδόν τα δύο τρίτα του συνολικού πληθυσμού της.
«Αυτό έδωσε ένα τεράστιο πολιτικό πλεονέκτημα στο [κυβερνών] κόμμα επειδή η ύπαιθρος τείνει να είναι πιο συντηρητική», λέει ο Esen, ο οποίος είναι επίσης συνεργάτης στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Υποθέσεων Ασφάλειας.
Οι ισχυρότερες πόλεις ήταν αρχικά σημαντικές τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά για το AKP, λέει ο Yasar Adnan Adanali, διευθυντής του Center for Spatial Justice, μιας ομάδας με έδρα την Κωνσταντινούπολη που περιλαμβάνει αρχιτέκτονες, πολεοδόμους και ακαδημαϊκούς. Το κυβερνών κόμμα μετέτρεψε τις επενδύσεις σε υπηρεσίες για τους φτωχούς των πόλεων σε ψήφους, υποστηρίζει.
Η παροχή μεγαλύτερης αυτονομίας στις τοπικές κυβερνήσεις έπαιξε επίσης ρόλο στη διατήρηση της ειρηνευτικής διαδικασίας στην κουρδική περιοχή της χώρας, στη συμμόρφωση με τους όρους της τεταμένης πλέον προσπάθειας ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ και στην προσέλκυση διεθνών επενδύσεων.
Αλλά η λαβή του κράτους στις πόλεις της Τουρκίας έγινε πιο σφιχτή καθώς το κόμμα του Erdogan άρχισε να αισθάνεται ότι απειλείται πολιτικά. Σήμερα, «δεν είναι επιθυμητό να έχουμε ισχυρές τοπικές κυβερνήσεις, ειδικά υπό την ηγεσία άλλων κομμάτων», λέει ο Adanali. Επικαλείται δεκάδες δημάρχους που έχουν εκλεγεί από το κουρδικό κόμμα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας, οι οποίοι έχουν αντικατασταθεί με διορισμένους από το κράτος. Η κυβέρνηση λέει ότι το συγκεκριμένο κόμμα συνδέεται με μια απαγορευμένη μαχητική ομάδα, το PKK δηλαδή.
Επίσης, δεν συμπιέζονται μόνο οι πόλεις που ελέγχονται από την αντιπολίτευση, λέει ο Fuat Keyman, διευθυντής του Κέντρου Πολιτικής της Κωνσταντινούπολης στο Πανεπιστήμιο Sabanci.
Ο διαφαινόμενος κίνδυνος ενός καταστροφικού σεισμού, οι περιβαλλοντικές απειλές όπως το ξέσπασμα του βλεννογόνου το περασμένο καλοκαίρι και τα ζητήματα της αστικής φτώχειας εν μέσω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης της Τουρκίας απαιτούν μακροπρόθεσμο όραμα και σχεδιασμό που παρεμποδίζεται από τις τρέχουσες πολιτικές συγκρούσεις, προσθέτει ο Adanali. Αυτό που χρειάζονται οι πόλεις είναι ένα πιο «πολιτικά ευνοϊκό περιβάλλον, όπου η κεντρική κυβέρνηση να μην φοβάται τους τοπικούς δήμους αλλά πραγματικά να τους ακούει», λέει.
Προς το παρόν, όμως, η Κωνσταντινούπολη φαίνεται να αποτελεί ένα πολύ μεγάλο έπαθλο για να την αφήσει κανείς εύκολα. «Σε μια συγκρουσιακή πολιτική κουλτούρα όπως αυτή της Τουρκίας, δεν έχει να κάνει με το ποιος θα το κάνει καλύτερα, ποιος θα υπηρετήσει καλύτερα τον λαό», λέει ο Goymen. «Πρόκειται για την προσπάθεια να βεβαιωθείτε ότι ο αντίπαλός σας δεν έχει τα μέσα να κάνει τα πράγματα να λειτουργήσουν».
