Το Τσάμικο πρόβλημα… και το Εθνικιστικό παραλήρημα!
Της Τζούλιας Λιακοπούλου *
Oι Αλβανοί (εκτός από τις ιδέες τους για τη «Μεγάλη Αλβανία» κ.τ.λ, που είναι γνωστά εδώ και χρόνια) βάλθηκαν να αλλάξουν και την ιστορία και να γράψουν τη δική τους, έτσι όπως τους συμφέρει βέβαια! Tο Αλβανικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, αναφέρεται στη Μεγάλη Αλβανία… με την καθοδήγηση ιστορικών, ακαδημαϊκών κ.α., που γράφουν υπό το πρίσμα του άκρατου Εθνικισμού, που εδώ και χρόνια «βασιλεύει» στη γειτονική χώρα.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, υπεγράφη μια Ελληνοτουρκική Σύμβαση, που προέβλεπε την ανταλλαγή των Ορθόδοξων Χριστιανών κατοίκων της Τουρκίας με τους Μουσουλμάνους κατοίκους της Ελλάδας (Λωζάνη, 30/1/1923). Στο κείμενο αυτό δεν υπήρχε καμιά αναφορά σε όσους Μουσουλμάνους κατοικούσαν στη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο, καθώς θεωρούνταν Αλβανικής καταγωγής. Μάλιστα, το μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας Δημήτρης Κακλαμάνος, δήλωσε ότι «Η Ελλάδα δεν πρόκειται να ανταλλάξει τους Μουσουλμάνους “αλβανικής” καταγωγής. Αυτοί κατοικούσαν σε μία περιοχή σαφώς καθορισμένη, την Ήπειρο και παρόλο, που η θρησκεία τους ήταν η ίδια με αυτή των Τούρκων, ήταν διαφορετικής εθνικότητας.»
Η ατυχής αυτή δήλωση Κακλαμάνου έδωσε την ευκαιρία στους Αλβανούς να επωφεληθούν. Ο απεσταλμένος τους στη Λωζάνη Μιντάτ Φρασέρι, έστειλε μία επιστολή στον Ιταλό πρόεδρο της επιτροπής για τις μειονότητες Αντόνιο Μοντάνια, με την οποία του τόνιζε ό,τι θα πρέπει να γίνουν πολύ προσεκτικές κινήσεις στο θέμα των Τσάμηδων και να εξαιρεθούν με κάθε τρόπο από την επικείμενη συναλλαγή. Ο Μοντάνια τον καθησύχασε, διαβεβαιώνοντάς τον ότι, Ελλάδα και Τουρκία είχαν δεσμευθεί όσοι Αλβανοί κατοικούσαν στα εδάφη τους να εξαιρεθούν από την ανταλλαγή πληθυσμών.
Ποιοι ήταν όμως οι Τσάμηδες;
Οι Τσάμηδες ήταν γηγενείς χριστιανοί της Θεσπρωτίας, που εξισλαμίστηκαν τον 17ο αιώνα, κυρίως μετά το κίνημα του Διονύσιου του Φιλοσόφου (1611). Μάλιστα, μετά το 1635, φαίνεται ότι οι εξισλαμισμοί αυτοί εντάθηκαν. Ωστόσο, δεν είχαν καμιά σχέση με τους Αλβανούς και δεν διέθεταν Αλβανική Εθνική Συνείδηση. Τα ήθη και τα έθιμά τους ήσαν παρόμοια με τα χριστιανικά, ενώ, πολλοί είχαν και χριστιανικά ονόματα!
Με την πάροδο του χρόνου, οι Τσάμηδες εξελίχθηκαν σε φανατικούς Μουσουλμάνους και σφοδρούς πολέμιους των Ελλήνων. Κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και στη διάρκεια των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση της Ηπείρου, πολέμησαν εναντίον των ελληνικών στρατευμάτων, έχοντας συστήσει συμμορίες!!! Το Νοέμβριο του 1921, η Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη αποφάσισε τα εδάφη στα οποία ζούσαν οι Τσάμηδες να αποδοθούν οριστικά στην Ελλάδα.
Τον Αύγουστο του 1923, δολοφονήθηκε στην Κακαβιά ο Ιταλός στρατηγός Τελίνι, καθώς και άλλα μέλη της Ιταλικής Αντιπροσωπείας, και το “τσάμικο”, παρέμεινε σε εκκρεμότητα.
Τελικά, συγκροτήθηκε μία Μεικτή Ελληνοτουρκική Επιτροπή τον Μάρτιο του 1923, η οποία θα ασχολείτο με το ζήτημα του προσδιορισμού της καταγωγής των Μουσουλμάνων. Οι Αλβανοί, οι οποίοι αποκλείστηκαν από την επιτροπή, κατέθεσαν προσφυγή κατά της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών, προσπαθώντας να μην εφαρμοστεί η ελληνική πρόταση, για εισαγωγή ενός γενικού μέτρου για την εξαίρεση των Μουσουλμάνων από την ανταλλαγή. Η προσφυγή τους συζητήθηκε στο Συμβούλιο στις 17/12/1923 και απορρίφθηκε η πρότασή τους για τη σύσταση νέας επιτροπής, που θα αποφάσιζε για την τύχη των Μουσουλμάνων της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου, στην οποία θα έπαιρναν μέρος και οι ίδιοι. Η Μεικτή Επιτροπή ανέθεσε σε μία τριμελή αντιπροσωπεία, αποτελούμενη από τους E.E. Ekstrand, Π. Μεταξά και Χαντίμπεη, να μεταβούν επί τόπου στην Ήπειρο, για να διερευνήσουν τη βούληση των Μουσουλμάνων. Το ταξίδι αυτό πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 1924 και είχε διάρκεια ενός μηνός.
Τα μέλη της αντιπροσωπείας κατέληξαν ομόφωνα στο συμπέρασμα ότι, οι Μουσουλμάνοι δεν είχαν ακόμη διαμορφώσει Εθνική Συνείδηση και βασικό κριτήριο του αυτοπροσδιορισμού τους ήταν η θρησκεία. Ελάχιστοι ισχυρίζονταν ότι ήταν Αλβανικής καταγωγής, ενώ οι περισσότεροι, δήλωναν πως είναι Τουρκικής καταγωγής και ζητούσαν να μετεγκατασταθούν στην Τουρκία!
Τα Τίρανα αντέδρασαν έντονα και επιδίωκαν την – με κάθε τρόπο – παραμονή των Τσάμηδων στην Ελλάδα, ως “αντίβαρο” για το Βορειοηπειρωτικό, έχοντας πάντα κατά νου ότι το τσάμικο… θα μπορούσε να αποτελέσει στο μέλλον, μοχλό πίεσης για την Ελλάδα…
Έτσι, οι Αλβανοί ανέβασαν τους τόνους της αντιπαράθεσης προσφεύγοντας ξανά στο Συμβούλιο της Κ.τ.Ε. κατά της Ελλάδας. Παράλληλα, απέστειλαν επιστολές προς τον Γ.Γ. της Κ.τ.Ε. Το ίδιο διάστημα, δεκάδες πράκτορες των Τιράνων κατέκλυσαν τα χωριά των Τσάμηδων, προσπαθώντας να τους πείσουν ότι έχουν Αλβανική καταγωγή. Η ελληνική πλευρά κράτησε μετριοπαθή στάση, κάτι που αναγνώρισε ο επίσημος εισηγητής της Κ.τ.Ε. για το θέμα των Τσάμηδων, Ισπανός Ντε Λεόν. Τότε προέκυψε ένα άλλο πρόβλημα, καθώς οι Τούρκοι δεν δέχονταν άλλους Τσάμηδες στην επικράτειά τους, ισχυριζόμενοι ότι οι Τσάμηδες δεν είχαν Τουρκική Εθνική Συνείδηση!
Τα τρία ουδέτερα μέλη της Μεικτής Επιτροπής που επισκέφθηκαν την περιοχή κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα με τους απεσταλμένους της Επιτροπής. Η ελληνική πλευρά ζήτησε από την Τουρκία να δεχθεί τουλάχιστον 10.000 Τσάμηδες, πράγμα που συνάντησε σφοδρές αντιδράσεις από την αλβανική πλευρά.
Τελικά, τον Ιούνιο του 1925, η Άγκυρα ενημέρωσε τον Έλληνα επιτετραμμένο Ιωάννη Πολίτη, ότι μπορούσε να δεχθεί στην επικράτειά της 5.000 Μουσουλμάνους της Ηπείρου. Η κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου, αν και δεν ήταν απόλυτα ικανοποιημένη από αυτό τον αριθμό, πίστευε ότι μόλις αναχωρούσαν οι πρώτοι Τσάμηδες για την Τουρκία, θα τους ακολουθούσαν και οι υπόλοιποι.
Ενώ το θέμα φαινόταν ότι λυνόταν ευνοϊκά για τη χώρα μας, στις 25-26 Ιουνίου 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος ανέτρεψε την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου. Ο Πάγκαλος, αν και με ηπειρώτικες ρίζες, ήταν γνωστός για τα φιλοαλβανικά του αισθήματα και ήθελε την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο πλευρών, γιατί έτσι πίστευε ότι θα αναπτυσσόταν οικονομικά η Ήπειρος… Πήρε λοιπόν την απόφαση να εξαιρεθούν οι Τσάμηδες από την ανταλλαγή (Φεβρουάριος 1926), τη στιγμή που οι Αλβανοί ήταν απομονωμένοι και το πρόβλημα λυνόταν με ευνοϊκό τρόπο για την Ελλάδα!
Στους Τσάμηδες, δόθηκε ο έλεγχος κάποιων εκτάσεων από τους Οθωμανούς κατά την Οθωμανική περίοδο στις εκβολές του Αχέροντα, τη Σαγιάδα, τη Μαζαρακιά, το Φανάρι, το Μαργαρίτι μέχρι και την περιοχή της Παραμυθιάς. Οικονομικά βασίζονταν στην αλιεία, το αλάτι, τους ελαιώνες, τους εύφορους κάμπους της περιοχής, την καλλιέργεια ρυζιού, σιτηρών και αραβόσιτου.
Κατά την Τουρκοκρατία, οι Τσάμηδες συμμετείχαν στο ασκέρι του Αλή Πασά και αργότερα, ακολούθησαν αρκετοί απ΄ αυτούς το Οθωμανικό Στράτευμα του Ομέρ Βρυώνη στην Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου, εναντίον της Επανάστασης του 1821!
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, η περιοχή της Θεσπρωτίας, όπως και η υπόλοιπη περιφέρεια της Ηπείρου, ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής των πληθυσμών το 1923, οι Μουσουλμάνοι Τσάμηδες εξαιρέθηκαν από αυτήν, ύστερα από έντονες πιέσεις της Αλβανίας. Στην ανταλλαγή των πληθυσμών, όσοι ήταν Μουσουλμάνοι στην Ελλάδα θεωρούνταν “Τούρκοι” και ανταλλάξιμοι!
Η εφαρμογή της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είχε ως αποτέλεσμα ένα μέρος των προσφύγων που ήρθαν στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία, να εγκατασταθεί στην περιοχή των Τσάμηδων με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης. Για τον σκοπό αυτόν, έγινε η απαλλοτρίωση μεγάλων γαιοκτησιών, που κατείχε μια πλούσια μειοψηφία Τσάμηδων, ώστε να μοιραστεί γη στους ακτήμονες Έλληνες πρόφυγες. Αυτό το γεγονός, αύξησε το μίσος των Τσάμηδων κατά των Ελλήνων!
Οι τριβές μεταξύ των μουσουλμάνων Τσάμηδων και των χριστιανών Ελλήνων επεκτάθηκαν και πέρα από την οικονομική σφαίρα και το ζήτημα των περιουσιών. Για παράδειγμα, οι μουσουλμάνοι γονείς αρνούνταν τη φοίτηση των παιδιών τους στα Δημοτικά Σχολεία για θρησκευτικούς κυρίως λόγους. Επίσης αρνούνταν τους Έλληνες Χριστιανούς δασκάλους και την από κοινού φοίτηση αγοριών και κοριτσιών. Το Ελληνικό Κράτος προσέλαβε Μουσουλμάνους δασκάλους για τη διδασκαλία των θρησκευτικών και τις Αραβικής γλώσσας. Η ρευστότητα των Αλβανικών συνόρων σε συνδυασμό με την επιρροή τις Ιταλίας δημιούργησε μια Αλβανική Ελίτ μουσουλμάνων Τσάμηδων η οποία, έπαιξε σημαντικό ρόλο στα πρώτα χρόνια τις δεκαετίας του 1940. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ποτέ δεν προσέλκυσε τη στήριξη των Τσάμηδων, καθώς η πολιτική του φάνταζε κοσμική και εκσυγχρονιστική.
Μετά την Ιταλική Κατοχή τις Αλβανίας το 1939, οι Μουσουλμάνοι Τσάμηδες χρησιμοποιήθηκαν ως όργανο προπαγάνδας από τις Ιταλούς για να δικαιολογήσουν την εισβολή στην Ελλάδα, ενώ με την έναρξη τις Ιταλικής επίθεσης, το Ελληνικό Κράτος εξόρισε ηγετικές μορφές Τσάμηδων. Αρκετοί Τσάμηδες με επικεφαλής του Αζίζ Τσάμι και Μουχαρέμ Ντέμι κατατάχθηκαν εθελοντικά στον Ιταλικό Στρατό, ενώ οι Τσάμηδες τις Θεσπρωτίας υποδέχτηκαν τα Ιταλικά Στρατεύματα και τις Αλβανικές δυνάμεις που τα συνόδευαν, ως απελευθερωτές. Εκείνο το διάστημα τμήματα Τσάμηδων πυρπόλησαν και λεηλάτησαν οικισμούς τις την Παραμυθιά, τις Φιλιάτες, τη Σαγιάδα, ενώ προέβησαν και σε φρικτές δολοφονίες ντόπιων!
Κατά τη διάρκεια τις κατοχής (1941-1944), η πλειοψηφία των Τσάμηδων συντάχθηκε με τις Δυνάμεις του Άξονα με αλυτρωτικούς σκοπούς, για τη δημιουργία τις “Μεγάλης Αλβανίας” Ως απόρροια των ακροτήτων που διαπράχθηκαν από Τσάμηδες εκείνο το διάστημα (1941-1944) σε συνεργασία με τις Κατοχικές Αρχές, ο τοπικός χριστιανικός πληθυσμός είτε μεταναστεύει, είτε αντιστέκεται με τη δημιουργία μικρών αντιστασιακών ομάδων, ή εντάσσεται στο ΕΑΜ και στον ΕΔΕΣ.
*To 1942, εν μέσω δολοφονιών από τους Τσάμηδες, δημιουργούνται τα “Εθνικά Αλβανικά Συμβούλια Τοπικής Αυτοδιοίκησης” όπου ανέλαβαν τις κρατικές αρμοδιότητες!
*Το 1943, οι Τσάμηδες συνεργάζονται σε επιχειρήσεις με τον Ιταλικό Στρατό Κατοχής, συγκροτώντας πολιτοφυλακή με Ιταλικές στολές με περιβραχιόνιο με την επισήμανση “Τσάμης”.
*Το διάστημα 29 Ιουλίου-31 Αυγούστου 1943, Γερμανικά-Τσάμικα τμήματα εξαπέλυσαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα βουνά της περιοχής, σε επιχείρηση γνωστή με την επωνυμία “Αύγουστος”. Κατά τη διάρκειά της 600 Έλληνες και 50 Αλβανοί πολίτες έχασαν τη ζωή τους και 70 χωριά καταστράφηκαν.
*Στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, ομάδες αποτελούμενες από κοινού από Ναζί και Τσάμηδες, εξαπέλυσαν επίθεσης πυρπόλησης και καταστροφής χωριών βόρεια της Παραμυθιάς: Ελευθεροχώρι, Σέλιανη, Άγιος Νικόλαος, Σεμελίκα, σκοτώνοντας 50 Έλληνες χωρικούς. Στη συγκεκριμένη επιχείρηση Τσάμικη ομάδα, 150 ατόμων, πήρε τα εύσημα από τον Γερμανό διοικητή για την “αποτελεσματικότητα της”. Το τραγικό αυτό συμβάν πραγματοποιήθηκε με μεθοδεύσεις των Τσάμηδων ηγετών, Μαζάρ και Νούρι Ντίνο. Εκτελέστηκαν 49 πρόκριτοι της Παραμυθιάς. Στα εκτελεστικά αποσπάσματα συμμετείχαν Τσάμηδες ένοπλοι. Η ένοπλη δωσιλογική δράση ομάδων Τσάμηδων επεκτάθηκε και στην Αλβανία, όπου το Τάγμα “Νούρι Ντίνο”, δύναμης 1,000 ατόμων, εντάχθηκε στη Βέρμαχτ και συμμετείχε στην επιχείρηση “Χόριντο”, με αποτέλεσμα το θάνατο 500 Αλβανών υπηκόων στην περιοχή της Κονισπόλης.
*Προς το τέλος της Κατοχής, Γερμανοί και Τσάμηδες από κοινού προσπάθησαν να επανακαταλάβουν την Παραμυθιά όμως χωρίς επιτυχία. Ο ΕΔΕΣ, για δεύτερη φορά, προέτρεψε τους εκπρόσωπους των Τσάμηδων να εγκαταλείψουν τη Φιλοναζιστική στάση τους και να παραδώσουν τα όπλα. Η έκκληση αυτή συνοδεύτηκε και από εγγυήσεις των Συμμάχων αλλά, αυτοί απάντησαν αρνητικά και παρέμειναν στο πλευρό της Βέρμαχτ! Μάλιστα, η ηγεσία των Τσάμηδων οργανώθηκε στρατιωτικά και στρατολόγησε ολόκληρο τον αντρικό πληθυσμό της, από 16 μέχρι 60 ετών, για πόλεμο εναντίον του προελαύνοντα ΕΔΕΣ.
*Στις αρχές Αυγούστου 1944 η ένοπλη αντίσταση των Τσάμηδων εξουδετερώθηκε, ενώ στις 17-18 Αυγούστου ένοπλα τμήματα Ναζί-Τσάμηδων ηττήθηκαν από τους μαχητές του ΕΔΕΣ στη Μάχη της Μενίνας.
Μετά το τέλος του Β! Παγκοσμίου Πολέμου, σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός των Μουσουλμάνων Τσάμηδων διέφυγε στην Αλβανία, λόγω του φόβου αντιποίνων με αιτία την δωσιλογικής δραστηριότητας του. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Αλβανία και μικρότερος αριθμός στην Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το καθεστώς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας τους παραχώρησε σπίτια με σκοπό να διασπάσει τη συμπαγή παρουσία σε περιοχές που διαβιούσαν ελληνικοί πληθυσμοί.
Φθάνοντας στο σήμερα, μοιραίοι άνθρωποι… για το Τσάμικο ζήτημα…, υπήρξαν ο Θεόδωρος Πάγκαλος και ο Γιώργος Παπανδρέου…
