Οι Ινδιάνοι μας διδάσκουν πολιτισμό!

Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά – Φωτεινίδου, Φιλόλογος – Συγγραφέας*

Ήδη από τη Λογοτεχνία της Β’ Γυμνασίου στα σχολεία τα παιδιά έρχονται σε επαφή με κείμενα, ιδέες και διδασκαλίες σχετικά με την ομορφιά και τη χρησιμότητα της Μητέρας Φύσης και κατ’ επέκταση με τη σύγχρονη πρόταση για την αειφόρο ανάπτυξη και την τιθάσευση της κλιματικής αλλαγής.

Η πραγματικότητα, όμως, στην Ελλάδα είναι ζοφερή. Χιλιάδες εκτάρια δασικής έκτασης καταστρέφονται κάθε χρόνο, ζωντανά και σπίτια παραδίδονται στις φλόγες και για άλλη μια φορά, οι πολίτες αυτής της χώρας, που φορολογούνται τρεις φορές τον χρόνο, βλέπουν τον κόπο τους χαμένο, τα όνειρά τους μαύρα και το μέλλον αβέβαιο.

Δυστυχώς η «κατάρα» του καλοκαιριού ξαναχτύπησε με εμπρησμούς, αμέλεια και μη επαρκή προληπτικά μέτρα από την πλευρά της Πολιτείας. Οι θεσμοί, η Ανεξάρτητη Αρχή για τον πολίτη, η Κοινωνία των πολιτών, το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό (πυροσβέστες, δασοφύλακες κ.ά.) οφείλουν να χτυπήσουν το κακό στη ρίζα του με επαρκή μέτρα, περιπολίες, καθαρισμούς, ετοιμότητα τους θερινούς μήνες.

Χρειάζεται επανασύνταξη των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων για αυτό το σοβαρό θέμα που ακούει στο όνομα Οικολογική και Οικονομική καταστροφή. Το Βιοσύστημα έχει κλονιστεί εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα και αυτό γίνεται αντιληπτό από τις πλημμύρες που σαρώνουν τα χωριά και τα αστικά κέντρα διότι δεν υπάρχουν δάση για να ανακόψουν την φορά των ρευμάτων.

«Μαλερώ πυρί πάσα δάηται καιόμενη, καίωσι δε αρήϊοι υιοί Αχαιών…» (ραψωδία Φ). Με αυτά τα λόγια περιέγραφε ο Όμηρος τη φωτιά που άναψαν οι Έλληνες για να κάψουν την Τροία. Τότε ήταν που ο άτρωτος Αχιλλέας τα έβαλε με τα στοιχεία της φύσης και κόντεψε να πνιγεί στον μυθικό και προσωποποιημένο ποταμό Σκάμανδρο.

Η φύση είναι έντονα δεμένη με τις ιστορικές περιπέτειες των Ελλήνων. Ο επιβλητικός Όλυμπος στην Πιερία συνδέεται με τους επαναστατικούς εθνικούς αγώνες του Γιωργάκη Ολύμπιου, του Ιωάννη Φαρμάκη, του Γεώργιου Λασσάνη, όταν κυνηγημένοι από τους Τούρκους κατέφυγαν στο θεϊκό βουνό. Ο Όλυμπος και τα Πιέρια όρη υπήρξαν άντρα οπλαρχηγών, όπως των Ζήδρου, Τόλιου Λάζου, Ευθύμιου Βλαχάβα κ.ά.

Αυτή η δυνατή σχέση ανθρώπου – φύσης υπάρχει και σε άλλους λαούς. Οι Αρμένιοι έχουν το Όρος Αραράτ ως εθνικό σύμβολο βαθιά χαραγμένο στη συλλογική συνείδηση. Το Αραράτ στην Ιουδαϊκή – Χριστιανική παράδοση συνδέεται με την προσάραξη της Κιβωτού του Νώε, σύμφωνα με το βιβλίο της Γένεσης στην Παλαιά Διαθήκη. Ο αντίστοιχος αρχαιοελληνικός μύθος του κατακλυσμού και της κιβωτού (λάρνακας) είναι αυτός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, από τους οποίους κατάγεται η ανθρωπότητα. Το όρος Καύκασος παίζει και εδώ έναν κομβικό ρόλο, καθώς αποτελεί τόπο μαρτυρικού αγώνα του τιτάνα Προμηθέα, που νοιάστηκε και έσωσε το ανθρώπινο γένος.

Η πνευματική σχέση με τη φύση είναι χαρακτηριστικό της φυλής των Ινδιάνων. Οι ιθαγενείς λαοί βλέπουν τον εαυτό τους συνδεδεμένο με τη φύση και ως μέρος του ίδιου συστήματος με το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Οι φυσικοί πόροι θεωρούνται κοινή ιδιοκτησία και γίνονται σεβαστοί ως τέτοιοι. Ο αρχηγός της φυλής των Σιάτλ απάντησε με ένα γράμμα (το 1855) στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Φραγκλίνο Πηρς, ο οποίος ζήτησε από τους Ινδιάνους να πουλήσουν τη γη τους στην αμερικανική κυβέρνηση. Η πρόταση αυτή της αγοραπωλησίας ήταν τελείως ξένη στις αντιλήψεις και στον τρόπο ζωής των Ινδιάνων, ο δεσμός των οποίων με τη φύση είναι ιερός και αδιάσπαστος, όπως η αδελφική αγάπη.

«Αυτή η Γη είναι ακριβή. Όποιος την βλάπτει, καταφρονεί τον Δημιουργό της. Όταν μαγαρίζει συνέχεια το στρώμα σου, κάποια νύχτα θα πλαντάξεις από τις μαγαρισιές σου. Όταν όλα τα βουβάλια σφαχτούν, όταν όλα τα άγρια άλογα μερέψουν, όταν την ιερή γωνιά του δάσους τη γιομίσει το ανθρώπινο χνότο και το θέαμα των φουντωμένων λόφων το κηλιδώσουν τα σύρματα του τηλεγράφου με το βουητό τους, τότε πού να βρεις το ρουμάνι; Πού να βρεις τον αετό; Και τι σημαίνει να πεις έχε γεια στο φαρί σου και στο κυνήγι; Σημαίνει το τέλος της ζωής και την αρχή του θανάτου» (Κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας Β’ Γυμνασίου, ενότητα: «Άνθρωπος και Φύση»)

Στις παραδοσιακές κοινωνίες η κοινή συλλογική συνείδηση είναι μηχανική, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Εμίλ Ντυρκέμ. Οι μοντέρνες κοινωνίες απαιτούν μια εξελιγμένη κοινωνική συνείδηση λόγω της ανομοιομορφίας του προφίλ των κατοίκων. Η οργανική αλληλεγγύη είναι στις σύγχρονες κοινωνίες η απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει στήριξη και συνοχή, συνεργασία και συμπληρωματικότητα των ρόλων, στα πρότυπα ενός βιολογικού οργανισμού.

Η ορθολογική μορφή κοινωνικής δράσης τόσο ως προς τον σκοπό όσο και ως προς τις αξίες, είναι, σύμφωνα με τον Μάξ Βέμπερ, «εθνικό» χαρακτηριστικό των λαών που πιστεύουν στον Προτεσταντισμό. Χωρίς να χρειάζεται να αλλαξοπιστήσουμε ως λαός, μπορούμε κάλλιστα να υιοθετήσουμε αυτό το τεχνοκρατικό πνεύμα των Ευρωπαίων που εκτιμούν τη λιτή, νατουραλιστική ζωή και τη συσσώρευση του πλούτου (καπιταλιστικό πνεύμα και προτεσταντική ηθική) ταυτόχρονα.