Αρχαίες Πειραιώτισσες

Από τις πρώτες γνωστές  γυναίκες που πάτησαν το πόδι τους στον Πειραιά  οι παλιότερες είναι η  Τροιζήνια  μαθηματικός Αίθρα, η μητέρα του Θησέα, μετά την απελευθέρωσή της από την Τροία –  από τον  εγγονό  της Ακάμαντα  (γιο  του Θησέα),  σε μεγάλη όμως ηλικία στα 1180πΧ περίπου – η Ληλάντη  1160 π.Χ. την εποχή  που στην περιοχή βασίλευε  ο Μούνιχος και ίδρυσε στην κορυφή της Καστέλας   το  ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδας.Ακόμη μπορεί να πει κανείς ότι στον Πειραιά  έζησαν ή τον επισκέφθηκαν η Υπερίππη, η Ελπινίκη, η Λάβδα και άλλες.

Αρχαίες Πειραιώτισσες  με απτά στοιχεία

Ας έρθουμε όμως σε γυναίκες που έζησαν στον Πειραιά και  για τις οποίες υπάρχουν απτές μαρτυρίες, αφού έζησαν στα μετέπειτα χρόνια.Δύο από αυτές είναι οι  Χαιρεστράτη  και   η  Νικομάχη, ιέρειες της Κυβέλης στον ναό  που υπήρχε στο Μοσχάτο.Η Κυβέλη ήταν θεά γενικά της άγριας φύσης και των δημιουργικών δυνάμεων της Γης και της γονιμότητας.Στο Μοσχάτο βρέθηκε ένα λατρευτικό επιτύμβιο άγαλμα της θεάς της γης και γονιμότητας Κυβέλης καθημένης, που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.Από την άλλη  πλευρά, η Άρτεμις δεν ήταν μόνο μια κυνηγός αλλά και προστάτις των εγκύων γυναικών. Οι γυναίκες των Αθηνών και του Πειραιά, για να έχουν έναν καλό τοκετό, ζούσαν για ένα διάστημα στο ιερό της θεάς,  μεταμφιέζονταν σε αρκούδες και βίωναν τελετουργικά τη μύηση που ονομαζόταν Αρκτεία.Αρχαίοι ναοί της  Αρτέμιδας στον Πειραιά υπήρχαν στη Μουνιχία, ενώ  της Αφροδίτης εκεί που είναι ο Αγιος Σπυρίδωνας.Στη Μουνιχία, οι Θράκες τελούσαν  εορτές   προς τιμήν της φυλετικής τους Θεάς Βενδίδος (Αρτέμιδας) τα «Βενδίδεια».Από τα επιτύμβια αναθήματα γνωρίζουμε τα ονόματα ιερειών και έχουμε απεικονίσεις  που δείχνουν ότι οι ιέρειες είχαν μια ιδιαίτερη θέση στην αρχαία ελληνική κοινωνία (ειδική θέση στο θέατρο, μεταθανάτιες τιμές). Δεν πρέπει να ξεχνάμε τον ρόλο των ιερειών στα μαντεία, καθώς και την αξία και σημασία των συμβουλών τους, όχι μόνο για προσωπικά θέματα, αλλά ακόμη και για πολιτικά ζητήματα.Σε κάποιες παραστάσεις  κρατούν ένα κλειδί, πράγμα που προσδιορίζει την ιδιότητά τους.Οι γυναίκες κλειδούχοι ήταν οι ιέρειες που είχαν την ευθύνη για την ασφάλεια των αρχαίων ναών. Η αρχαία ελληνική θρησκεία έδωσε  ιδιαίτερη θέση και τιμή στη γυναίκα, και η τότε πολιτεία της αναγνώρισε το αξίωμα της ιέρειας, κάτι που δεν υπάρχει στις μεγάλες μονοθεϊστικές λατρείες.

Η Γλυκέρα ήταν  ωραιότατη εταίρα της περιοχής  Αθηνών -Πειραιώς  – καταγόταν από τη Σικυώνα – και πριν συνδεθεί με το  Μένανδρο υπήρξε ερωμένη  του μεγάλου ζωγράφου Παυσίου,  ο οποίος την απεικόνισε στο έργο του «Ανθοπώλις», γύρω στον 4ον αι. π.Χ. Εν συνεχεία του Αρπαλου, του ταμία των περσικών θησαυρών  που είχαν περιέλθει στην κατοχή του Μεγάλου Αλέξανδρου. Για χάρη της ο Αρπαλος καταχράστηκε  5.000  τάλαντα  και της έφτιαξε  χάλκινο άγαλμα στη Συρία. Υστερα την εγκατέστησε σε πολυτελές ανάκτορο στην Ταρσό και υποχρέωσε τους  κατοίκους  να την προσκυνάνε σαν βασίλισσα. Όταν  έγινε γνωστή η κατάχρηση του Αρπαλου, ήρθαν  και εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά.Ο Μ. Αλέξανδρος έθεσε σε ετοιμότητα το στόλο του, για να επιτεθεί στην Αθήνα, και  τότε ο Άρπαλος δραπέτευσε και εξαφανίστηκε. Όλοι πείστηκαν ότι ο Άρπαλος είχε εξαγοράσει τους πάντες, για να δραπετεύσει, ανάμεσα σε αυτούς και ο Δημοσθένης, κανείς όμως δεν προσήλθε στο Δήμο για να απολογηθεί και να αποσείσει τις κατηγορίες. Με τη γνωστή κατάληξη του Δημοσθένη.Ο Άρπαλος κατέφυγε στο Ταίναρο, όπου παρέλαβε τους υπόλοιπους θησαυρούς και μισθοφόρους του και ταξίδεψε στην Κρήτη. Εκεί δολοφονήθηκε από κάποιον Σπαρτιάτη Θίβρωνα.Μετά τη δολοφονία του Αρπαλου, η Γλυκέρα  εγκαταστάθηκε στην  πολυτελή έπαυλη  του Πειραιά  στη  Μουνυχία.Πέρα απ όλα ήταν ένα  φωτεινό, κρυστάλλινο, διαυγές και καθαρό  μυαλό!  Η λογοτεχνική πέννα την κατέταξε στις καλύτερες Ελληνίδες λογοτέχνιδες  που γέννησε  ο αρχαίος ελληνικός κόσμος!

Ο γάμος της με το Μένανδρο

Το   μεγάλο   δυστύχημα  της Γλυκέρας  ήταν   ότι είδε τον μεγάλο έρωτα της ζωής της, το Μένανδρο, να πνίγεται στην θάλασσα, κοντά  σε ένα χτήμα της  στον  Πειραιά, σε ηλικία 52 χρονών. Δεν γνωρίζουμε πότε και πώς εγκατέλειψε η ίδια τον μάταιο  τούτο κόσμο, που τόσο πολύ εξύμνησε και εγκωμίασε με ιερό πάθος. 

Η   Ασπασία  στον Πειραιά  

Η Ασπασία, η μεγάλη εταίρα και σύντροφος του Περικλή,  γεννήθηκε στη Μίλητο. Όταν πέθανε η μητέρα της, ο  πατέρας της  ο φιλόσοφος Αξίολος  που  δεν είχε που να εμπιστευθεί τη μικρή Ασπασία, την έπαιρνε μαζί του στη φιλοσοφική του σχολή, όπου φοιτούσαν μόνο αγόρια και η Ασπασία, από μικρής ηλικίας εξοικειώθηκε με τους άντρες, και θεωρούσε τη συναναστροφή μαζί τους  σαν  κάτι πολύ  φυσικό.Αλλά  ο πατέρας της, όταν γέρασε, έκλεισε  τη φιλοσοφική του σχολή   και παρακάλεσε  το   γνωστό  τότε αρχιτέκτονα  – πολεοδόμο  Ιππόδαμο  να πάρει  μαζί του στον Πειραιά  τη 18χρονη Ασπασία,  που είχε καταρτιστεί φιλοσοφικά και ρητορικά,  αφού  ακουγόταν, ότι  στην Αθήνα η φιλοσοφία ανθούσε και  θα εύρισκε   δουλειά  για να ζήσει.Αλλά ο  Ιππόδαμος είχε διαστροφή, συναναστρεφόταν με πνευματικούς ανθρώπους  από την Αθήνα, μα κυρίως και από αλλού, με αγόρια. Η Ασπασία  έπληττε  στο πειραιώτικο πολυτελέστατο σπίτι του, αφού  ο πολεοδόμος δεν την  είδε  ποτέ  ως γυναίκα.Τότε μετακόμισε  στην Αθήνα, όπου με τη βοήθεια ενός στρατηγού, νοίκιασε  ένα οίκημα και δίδασκε σε  νέους  φιλοσοφία. Η πράξη της ήταν  πρωτοποριακή. Μια κοπέλα 20 ετών,  με απαράμιλλη  ομορφιά, ελεύθερη να διδάσκει και να συναναστρέφεται με άνδρες ήταν μεγάλη πρόσκληση. Ξεσηκώθηκε θύελλα αντιδράσεων, αλλά η Ασπασία  αν και  φερμένη  από αλλού, παρέμενε ακλόνητη.   Αμέσως την κατέταξαν  στις εταίρες, αλλά αυτή αδιαφορούσε, αν και είχε πολλούς εφήμερους εραστές.Ωσπου έγινε σύντροφος  του Περικλή  γύρω στα 446 π.Χ.

Αλλες  αρχαίες Πειραιώτισσες

Τα διάφορα ευρήματα, κυρίως τα επιτύμβια, μας βοηθούν να μάθουμε ονόματα αρχαίων γυναικών, σημαντικών ή ασήμαντων.Ετσι από τα ευρήματα  στο χώρο  του Βόρειου Νεκροταφείου του Πειραιά (Αγιά Σοφιά-Λεύκα) μαθαίνουμε  από επιτύμβια που  εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, ότι τέλη  του 5ου  αρχές του 4ου π.Χ αιώνα έζησαν στον Πειραιά η Λυσσαρέτη, η Αρτεμισία, η Ειρήνη, μέτοικος από το Βυζάντιο, η Νικοστράτη, η Νικησσούς, η Αριστάρχη, η Αμενόκλοια κόρη του Ανδρόμενου, Αριστοδίκη,Μενίππη.Από τα επιτύμβια που βρέθηκαν στο νεότερο νεκροταφείο  της οδού Πειραιώς 50, αποκομίζουμε τα ονόματα γυναικών  Ευτυχίς, Φιλίννα.Από τα ίδια τα επιτύμβια,  ανάλογα με το τι εικονίζουν, βγάζουμε συμπεράσματα για το γάμο, για τα δώρα, για τον αποχαιρετισμό κόρης που παντρεύεται, για την εγκυμοσύνη των γυναικών της εποχής εκείνης, για τη λοχεία, κλπ.

Η θέση των γυναικών στον αρχαίο Πειραιά 

Ο Πειραιάς από την εποχή Κλεισθένη  είχε γίνει Δήμος (507 π.Χ.)Αλλά οι γυναίκες  δεν ψήφιζαν στην Εκκλησία του Δήμου και ούτε συμμετείχαν στα δικαστήρια. Τα  της εξουσίας ήταν ανδρική υπόθεση.Η κωμωδία Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, σε αυτό ακριβώς το γεγονός βασίζεται,  και έτσι  οι γυναίκες αποφασίζουν να μεταμφιεστούν σε άντρες, ώστε να ψηφίσουν και να μεταβιβαστεί η εξουσία σε αυτές.Όπως η πολιτική εξουσία, έτσι και ο πόλεμος ήταν υπόθεση των ανδρών. Ομως οι γυναίκες με την κυοφορία τους εξασφάλιζαν τους νέους στρατιώτες και  τους νέους πολιτικούς άντρες.  Αλλά οι  γυναίκες δεν ήταν απλώς  παιδοποιητικές μηχανές, αλλά  και φύλακες της γονιμότητας, και κατά συνέπεια της επιβίωσης της  φυλής.Τον καιρό του Περικλή η γυναίκα, αν ήταν πλούσια ή και απλώς εύπορη, δεν πήγαινε ποτέ στην αγορά ούτε έστελνε τις υπηρέτριές της. Όλα τα ψώνια  τα έκανε ο άντρας. Ετσι μπορούσε να δει κανείς έναν στρατιώτη, πάνοπλο, να αγοράζει ψάρια ή λουκούμια. Θεωρητικά, η Αθηναία παρέμενε «φυλακισμένη» στο σπίτι της. Ωστόσο, δεν πρέπει να υποτιμούμε, ούτε να υπερεκτιμούμε αυτόν τον «έγκλειστο» βίο της, ο οποίος δεν αφορά σε νομικά μέτρα, αλλά σε κοινω­νικές πρακτικές.Η πλειοψηφία των γυναικών της «μεσαίας τάξης», αν και δεν έλειπαν οι προφάσεις ή οι ευκαιρίες «διαφυγής» από το σπίτι τους (θρησκευτικές εορτές, Θυσίες), τον περισσότε­ρο χρόνο τους τον περνούσαν μέσα σε αυτό.Ωστό­σο, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις και κατηγορίες γυναικών που είχαν κάποια ελευθερία και οικονο­μική ανεξαρτησία. Η παντρεμένη γυναίκα, δεδο­μένου ότι ο άντρας ήταν απασχολημένος με την ερ­γασία του ή με την τρέχουσα πολιτική. διαχειριζόταν με απόλυτη εξουσία τον οίκο της (η προίκα την αναβάθμιζε κοινωνικά), δραστηριότητα ιδιαίτερα σημαντική για τη Ζωή της οικογένειας.Όταν μάλιστα ο σύζυγος απουσίαζε σε εκστρατεία έπρεπε να συντηρεί παιδιά και δούλους, ενώ οι χή­ρες διαχειρίζονταν την περιουσία των παιδιών τους μέχρι να ενηλικιωθούν.Οι φτωχές Αθηναίες συ­χνά ήταν αναγκασμένες να εργάζονται (τροφοί, μεταπράτριες στα χωράφια κ.ά.).Οι πλούσιες απολάμβαναν μεγαλύτερη ελευθερία (δύσκολα φανταζόμαστε την Ελπινίκη, αδελφή του Κίμωνα, περιο­ρισμένη στο σπίτι).Από τα τέλη του 5ου π.Χ. αι. εξάλλου οι γυναίκες απέκτησαν πιο ελεύθερες συ­νήθειες και συνευρίσκονταν συχνότερα με άντρες. Αν και η δημοκρατική Αθήνα απέκλειε τη γυναίκα από τις πολιτικές συζητήσεις και αποφάσεις, της απέδιδε ωστόσο μια εξέχουσα θέση στη διαχείριση του οίκου και κυρίως στην αναπαραγωγή της πολιτι­κής κοινότητας (από το 451 και έπειτα).Έτσι, η γυναίκα «πολίτης» με την τεκνοποίηση γνήσιων παιδιών ανήκε στην πόλη και με τη συμμετοχή της στις δημόσιες λατρείες ενσωματωνόταν στην κοινότητα.

 Αστές, μέτοικες και δούλες

Στον Πειραιά  και στην Αθήνα του 400 π.Χ., όπως  οι άνδρες έτσι και οι γυναίκες, χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: στους πολίτες, στους μετοίκους και στους δούλους. Πολίτες ήταν όσοι  άνδρες είχαν γεννηθεί στον Πειραιά και την Αθήνα, προέρχονταν και από τους δύο γονείς πολίτες και είχαν ιδιοκτησία γης. Μέτοικοι χαρακτηρίζονταν όσοι Έλληνες ήταν από άλλα μέρη, ενώ  ως δούλοι κατατάσσονταν όσοι αγοράζονταν ή όσοι είχαν αιχμαλωτιστεί και πουλιόνταν.Σε τρεις κατηγορίες κατατάσσονταν και οι γυναίκες. Στις αστές που τον τίτλο έπαιρναν κατά την εορτή των Απατουρίων, τις μέτοικες όσες έρχονταν από άλλα ελληνικά μέρη και τις  δούλες όσες συλλαμβάνονταν αιχμάλωτες ή όσες αγοράζονταν από το εμπόριο.Στη στοά της Ιπποδάμειας Αγοράς του Πειραιά  μπορούσε να κανείς  να δει  δεμένες χέρι- χέρι γυναίκες που  πουλιόνταν από δουλεμπόρους αντί 70 έως 100 δραχμές τη μία για  τις νεότερες,  50 δραχμές για τις μεσήλικες και για τις μεγαλύτερες σε ηλικία η τιμή κατέβαινε έως και στις 30 δραχμές.Σε άλλο μέρος της Αγοράς του Πειραιά υπήρχαν άντρες δούλοι και κυρίως νέοι αιχμάλωτοι ή και μαύροι από την Αφρική. Ο ιδιοκτήτης κάθε δούλου ή δούλας μπορούσε να τους κηρύξει ελεύθερους, να κάνουν οικογένεια να αγοράσουν ακίνητο, αλλά ποτέ δεν αποκτούσαν πολιτικά δικαιώματα.Οι αστές είχαν δικαιώματα να παντρευτούν με τη συμφωνία των γονέων τους, να δημιουργήσουν οικογένεια, να γίνουν μητέρες, αλλά τις εργασίες του σπιτιού, την ανατροφή των παιδιών και την αγορά τροφίμων, την διενεργούσαν οι μητέρες συνοδεία με τη δούλα ή τις δούλες που διέθετε ο οικογενειάρχης.Ένα κορίτσι  δε μπορούσε να το παντρέψει ο πατέρας του πριν συμπληρώσει τα 14 χρόνια του, διότι ήταν δυνατό να μην είχε ολοκληρωθεί ως γυναίκα.

Η σεξουαλικότητα των  γυναικών

Η ανάγκη της γονιμότητας συνδέει τις γυναίκες με την Αφροδίτη, και τον θεό τον Έρωτα.Όμως η αρχαία ελληνική κοινωνία  δεν έδινε πολλές επιλογές και διεξόδους στην γυναικεία σεξουαλικότητα. Για την ανύπανδρη γυναίκα δεν υπήρχε  ανεκτικότητα. Και από έναν παντρεμένο άνδρα ανέμεναν να παραιτείται από εξωσυζυγικές σχέσεις, κάπου στα 30 χρόνια του.