Οι Μνηστήρες της Πηνελόπης

Οι Μνηστήρες της Πηνελόπης ανήκουν αποκλειστικά στο βασίλειο του Οδυσσέα, ο οποίος ηγείται των «Κεφαλλήνων», και το βασίλειό του απλώνεται στις περιοχές που εκείνοι κατοικούν και ελέγχουν, αφού, όπως μαθαίνουμε στην Οδύσσεια, ο πατέρας του, ο Λαέρτης διοικώντας τον ίδιο λαό, τους Κεφαλλήνες, επαύξησε τα όρια του συγκεκριμένου βασιλείου (Ω 376-8), κυριεύοντας την πόλη «Νήρικο».

Ο Όμηρος κάνει ειδική αναφορά στους διεκδικητές της βασίλισσας, οι οποίοι, όπως δηλώνει ο Τηλέμαχος, είναι οι «άριστοι» των Κεφαλλήνων:

«όσοι στα γύρω τα νησιά άρχοντες εξουσιάζουν

στην δενδρωμένη Ζάκυνθο, Δουλίχιο και Σάμη,

κι όλοι που στην πετρόχαρη Ιθάκη αφεντεύουν,

μνηστήρες παν στην μάνα μου και τα αγαθά μας τρώγουν.» Α 245 – 248

Ο Τηλέμαχος λοιπόν θα περιγράψει με αριθμούς, το σύνολο των μνηστήρων, προσδιορίζοντας πόσοι ήρθαν από κάθε νησί, στο οποίο είναι οι πρώτοι, δηλαδή οι πιο πλούσιοι αλλά και οι πιο προβεβλημένοι άρχοντες κάτι που σημαίνει ότι αυτοί ασκούσαν την εξουσία στις επιμέρους κώμες και στις διοικητικές περιφέρειες του βασιλείου των Κεφαλλήνων. Παρατηρώντας τους αριθμούς των αριστοκρατών από το κάθε νησί διαπιστώνουμε ότι οι συγκεκριμένοι αριθμοί(των αρίστων) απηχούν την δύναμη, τον πλούτο αλλά πιθανόν και την έκταση του κάθε νησιού :

«δέκα μόνο ή είκοσι δεν είναι οι μνηστήρες

μα περισσότεροι πολλοί, πόσοι είναι θα το μάθεις

Πενηνταδύο διαλεχτά απ’ το Δουλίχι είναι

παλικάρια και πίσω τους έξι υπηρέτες,

ήρθαν εικοσιτέσσερες απ’ το νησί της Σάμης

κι είκοσι απ’ την Ζάκυνθο των Αχαιών οι νέοι

κι απ’ την Ιθάκη δώδεκα, όλοι τους ένας κι ένας.

Ο έξοχος τραγουδιστής κι ο Μέδοντας ο κράχτης

είναι μαζί και δύο δούλοι, της μοιρασιάς τεχνίτες…»

Π 245 – 253

Ο αριθμός τους, 108 αριστοκράτες, εντυπωσιάζει αν τον σχετίσουμε με τους 600 στρατιώτες που πήρε ο Οδυσσέας μαζί του στην Τροία, οι οποίοι λογικά ήταν και αυτοί αριστοκρατικής καταγωγής, όμως η στρατιωτική δύναμη του Οδυσσέα σε σχέση με την δύναμη άλλων βασιλιάδων (π.χ. Αχιλλέας 2.500) είναι αινιγματικά πολύ μικρή, όταν σκεφτούμε ότι για την Πηνελόπη προσέρχονται στο παλάτι 108 αριστοκράτες – διεκδικητές του θρόνου! Εάν για την μνηστεία προσέρχονται αυτόκλητα 108 και για τον κοινό πόλεμο 600, παρά την παρουσία του ίδιου του Αγαμέμνονα στην Ιθάκη για την στρατολόγηση, διαπιστώνουμε ότι ο Οδυσσέας δεν υποστηριζόταν αρκετά από τους Κεφαλλήνες ή ότι δεν ήταν αρκετά αποδεκτός από τον λαό του…

Αυτό φαίνεται και από ένα άλλο στοιχείο, ότι οι μνηστήρες καταφθάνουν στο παλάτι χωρίς πρόσκληση μνηστείας, παρότι ζει ο παλιότερος βασιλιάς ο Λαέρτης και παρότι η βασιλεία είναι ακόμη κληρονομική, δικαίωμα που το υπενθυμίζει ο νόμιμος διάδοχος, γιος του Οδυσσέα (Τηλέμαχος). Αυτός, αν υποθέσουμε ότι ο Οδυσσέας λείπει είκοσι χρόνια, και στην Ιλιάδα ( Β 260 ) μνημονεύει την ύπαρξη του όταν λέγει («πειθαρχώντας» βίαια τον Θερσίτη) «Να μη με αποκαλούν πατέρα του Τηλέμαχου, αν δεν σε στείλω πίσω με κλάματα και χτυπήματα αν σε ξαναπιάσω να κάνεις ανοησίες», τότε είναι ξεκάθαρο ότι μέσα στο παλάτι υπάρχει ενήλικας διάδοχος, 20 ετών!

Ο Όμηρος στην Οδύσσεια μοιάζει να αγνοεί σκόπιμα αυτή την σημαντική λεπτομέρεια, γι’ αυτό και εμφανίζει τον Τηλέμαχο να έχει συμπεριφορά εφήβου, ανέτοιμου όμως να κυβερνήσει, παρότι δηλώνει ρητά την επιθυμία του να ασκήσει τη βασιλεία:

«Κι ἐτοῦτο θὰ τὸ δέχουμουν ἂν τό ‘δινέ μου ὁ Δίας.

Ἢ λὲς δὲ γίνεται κακὸ τρανότερο στὸ κόσμο;

Ὄχι, δὲν τό ‘χω γιὰ ἀχαμνὸ νά ‘ναι κανένας ρήγας•

πλούσιο τὸ σπίτι του ἄξαφνα, δοξάζεται κι ἀτός του.

Μὰ κι ἄλλοι βρίσκουνται Ἀχαιοὶ στὸ Θιάκι βασιλιάδες» Α 390 -394

Η δήλωσή του είναι άτολμη για ένα νόμιμο διάδοχο που δεν έχει άλλα αδέλφια, όταν μάλιστα μέσα στο παλάτι υπάρχουν μνηστήρες για την βασίλισσα και συνεπώς υπάρχει απειλή. Κι όμως αυτός σε ένα τέτοιο περιβάλλον μνημονεύει ότι υπάρχουν κι άλλοι υποψήφιοι βασιλείς και αποδέχεται το ενδεχόμενο της αντικατάστασης του. Την συγκεκριμένη συνθήκη, όπως φαίνεται, γνωρίζουν καλά οι μνηστήρες, γι’ αυτό και ο Ευρύμαχος, ως εκπρόσωπός των, γίνεται μαζί του διαλλακτικός και ανεκτικός:

«Αὐτά, Τηλέμαχε, στῶν θεῶν ἂς μείνουνε τὰ χέρια,

τὸ ποιὸς στὸ θαλασσόλουστο θὰ βασιλέψη Θιάκι•

μακάρι ἐσὺ νὰ κυβερνᾶς καὶ χτήματα καὶ σπίτι» Α 400 -402

Όμως η συμπεριφορά του Ευρυμάχου δεν φαίνεται να εκφράζει την ψυχολογία και τις απόψεις όλων των μνηστήρων, αφού η στάση τους δείχνει το ακριβώς αντίθετο, την περιφρόνηση της βασιλικής εξουσίας, ολοφάνερο σ’ ένα επισκέπτη που μπαίνει στο παλάτι, όπως παρατηρεί η Αθηνά –Μέντης:

«σὰν τί τραπέζια νά ‘ναι αὐτά; τί κόσμος; ποιά ἡ ἀνάγκη;

τάχατες γάμος ἢ γιορτὴ; Βέβαια αὐτὰ δὲν εἶναι

συντροφικά. Μὲ πόση δὲς ἀδιαντροπιὰ καὶ θάρρος

δῶ μέσα τρωγοπίνουνε. Θ’ ἀγαναχτοῦσε ἀνίσως

ἐρχόταν ἄντρας γνωστικὸς κι ἄπρεπα τέτοια θώρειε.» Α 220-230

Η απρέπεια των Μνηστήρων ίσως να σχετίζεται και με την έλλειψη βασιλιά (Οδυσσέας) για 20 χρόνια, όταν μάλιστα η Πηνελόπη δεν ασκούσε διοίκηση και ο Λαέρτης βρισκόταν στο κτήμα του με τους δούλους.

Διαπιστώνουμε επίσης ότι ο φόνος των μνηστήρων από τον Οδυσσέα έγινε με οργανωμένο σχέδιο, απροειδοποίητα και χωρίς κάποια ειρηνική πρόταση συμφιλίωσης ή αποκατάστασης της ζημίας του(αν και του έγινε κάποια, 2170 βόδια και να θεωρηθεί δίκαιος ο φόνος του Αντινόου, από τον Ευρύμαχο ). Ο Οδυσσέας, ενώ κατάφερε ν’ αποκαταστήσει την βασιλική του τιμή, η πράξη του αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση για τους Κεφαλλήνες, κάτι που γίνεται γνωστό στην Ω 353-5 όταν δηλώνεται ο φόβος «μην ειδοποιηθούν όλες οι πολιτείες των Κεφαλλήνων» για το φόνο και αντιδράσουν οι ισχυροί συγγενείς των, μάλιστα δέχεται άμεσα επίθεση από τους συγγενείς των νεκρών της Ιθάκης, όπου σκοτώνεται ο πατέρας του Αντινόου.

Η παράδοση ήθελε τελικά να μην ριζώνει ξανά στην Ιθάκη και να έχει βίο πολυπλάνητο (Θεσπρωτία, Ιταλία) αφού στην δίκη που ακολούθησε ο Νεοπτόλεμος τον καταδικάζει σε εξορία, παρότι οι εκδοχές για την μνηστηροφορία ήταν κι άλλες (ότι την υλοποίησε ο Αλκίνοος με δικές του δυνάμεις, ότι σκοτώθηκε ο Τηλέμαχος), ότι οι απόγονοι του Εύμαιου έγιναν κατόπιν αριστοκρατικό γένος…

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Οδυσσέας έχασε και όλους τους αριστοκράτες (600) που στελέχωναν τον στρατό του και ήταν πιθανόν στενοί συγγενείς των μνηστήρων (από δικό τους φταίξιμο λέγει ο Όμηρος) όμως είναι φανερό ότι υπήρξε ρήξη Οδυσσέα – στρατιωτών, τόσο στην περιπέτεια με τον ασκό του Αιόλου, όσο και στο νησί της Κίρκης και κυρίως όταν αυτοί τρώνε τις ιερές αγελάδες του Ήλιου… μήπως όμως δεν είναι καθόλου τυχαίο και ασήμαντο ότι όλοι αποκαλούνται «σύντροφοι»;

Πολλοί παρατήρησαν ότι αποτυπώνεται η μετάβαση στην Αριστοκρατία και ότι επαινείται η ευσέβεια του Οδυσσέα και η αγάπη του για την πατρίδα του την Ιθάκη και την σύζυγο του Πηνελόπη, όμως πόσο ευσεβές είναι ο φόνος αόπλων με παγίδευση, ο Οδυσσέας να αποκτά γιο με την Κίρκη, να μένει επτά χρόνια κοντά στην Καλυψώ …. όταν μπορούσε με μια απλή σχεδία να επιστρέψει;