Πώς εξηγούνται οι ολοένα και πιο στενές σχέσεις της Τουρκίας με την Ουκρανία

Των Asli Aydintasbas και Joanna Hosa —

Στην πρόσφατη κλιμάκωση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan ήταν ασυνήθιστα εκδηλωτικός στη στήριξή του προς το Κρεμλίνο. Φιλοξένησε τον Ουκρανό ομολογο του, Volodomyr Zelensky, στην Άγκυρα, τη στιγμή που η Ρωσία συγκέντρωνε πρωτοφανή αριθμό στρατευμάτων κοντά στα σύνορα με την Ουκρανία. Ο Erdogan επαναδιατύπωσε τη στήριξη της Τουρκίας για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, ακόμη και τη φιλοδοξία της να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία και η Ουκρανία επίσης δεσμεύτηκαν να συνεχίσουν τη στρατιωτική τους συνεργασία, με τα τουρκικά drones να καταφθάνουν στο πεδίο της μάχης στο Ντονμπάς.

Αλλά τι κρύβεται πίσω από την ανανεωμένη συνεργασία με την Ουκρανία -και τι σημαίνει αυτό για τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία;

Η Άγκυρα και η Μόσχα ήρθαν πιο κοντά μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 στην Τουρκία. Αυτό μπήκε ανάμεσα στην Άγκυρα και στον μακροχρόνιο σύμμαχο της, την Ουάσιγκτον, διότι οι Τούρκοι ηγέτες κατηγόρησαν τις ΗΠΑ ότι υποστήριξε την απόπειρα πραξικοπήματος, με τη φιλοξενία του φερόμενου ιθύνοντα νου, του Fethullah Gullen. Ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin εκμεταλλεύτηκε καλά αυτή την ιστορία, καλώντας τον Erdogan το βράδυ της απόπειρας και προσφέροντας του βοήθεια, όταν οι περισσότεροι δυτικοί ηγέτες απλώς παρακολουθούσαν.

Αλλά η Ρώσο-τουρκική σχέση ήταν πάντα περίπλοκη -βασιζόταν στη χημεία μεταξύ των δύο ηγετών αντί σε ένα θεσμικό πλαίσιο. Σταδιακά, η Ρωσία και η Τουρκία ανέπτυξαν ένα είδος μη άνετης αλληλεξάρτησης -αυτό που οι λόγιοι αποκαλούν “ανταγωνιστική συνεργασία”. Αυτό σήμαινε ότι συνεχίζουν να συντονίζουν τις πολιτικές τους χαράσσοντας παράλληλα ξεχωριστές ζώνες επιρροής μέσω υποστήριξης αντίθετων πλευρών στις συγκρούσεις στη Σύρια, στη Λιβύη και στον Καύκασο.

Αλλά η Ουκρανία έχει μπει και αυτή στο κάδρο. Από την αρχή, η Τουρκία υποστήριξε την ανεξαρτησία της από τη Ρωσία και αντιτάχθηκε στην προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία – αλλά όχι πολύ δυναμικά. Η Άγκυρα δεν ήθελε η Ουκρανία να γίνει “αγκάθι” στις ευάλωτες Ρώσο-τουρκικές σχέσεις, και περιόρισε τη στήριξη της για το Κιέβο στη ρητορική, αποφεύγοντας τις κυρώσεις προς τη Ρωσία ή τη στρατιωτική στήριξη για την Ουκρανία στη διαμάχη της με τις υποστηριζόμενες από τη. Ρωσία δυνάμεις στο Ντονμπάς.

Αυτό τώρα φαίνεται να αλλάζει, εν μέρει διότι η Ουκρανία παρουσιάζεται ως ένα χρήσιμο αντιστάθμισμα στην προσπάθεια της Τουρκίας να ισορροπήσει ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις -και ως μόχλευση απέναντι στη Ρωσία.

Η Τουρκία επίσης έλκεται από το πόση αξία έχει η Ουκρανία για τη Δύση -σε μια περίοδο που ο Erdogan είναι όλο και περισσότερο απελπισμένος να φτιάξει τις σχέσεις τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την ΕΕ. Η κυβέρνηση Biden από την πρώτη στιγμή δείχνει ότι αγνοεί την Τουρκία. Και υπάρχει Μακάο λίστα με τα προβλήματα στην αμερικανο-τουρκική σχέση, που ξεκινούν με την εξαγορά από πλευράς Τουρκίας, των ρωσικών S-400 -ένα στρατηγικό λάθος που οδήγησε τις ΗΠΑ να στοχεύσουν την τουρκική αμυντική βιομηχανία στο πλαίσιο του νομοσχεδίου CAATSA. Η Τουρκία έχει επίσης προβλήματα και με άλλα μέλη του ΝΑΤΟ, πολλά εκ των οποίων άρχισαν να βλέπουν τη χώρα με καχυποψία, μετά τις μονομερείς κινήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο το περασμένο καλοκαίρι.

Ο Erdogan αναγνωρίζει ότι τόσο η τουρκική οικονομία όσο και η δημοτικότητά του, είναι σε φθίνουσα πορεία. Γνωρίζει επίσης ότι η εξομάλυνση των σχέσεων με δυτικούς συμμάχους και η τόνωση των φιλοδυτικών διαπιστευτηρίων της Τουρκίας, είναι οι μόνοι τρόποι να δημιουργηθεί μια θετική οικονομική προοπτική και να χαλαρώσει η διεθνής απομόνωση της Τουρκίας.

Η άγκυρα ελπίζει ότι η στήριξη της για την Ουκρανία θα προσελκύσει την εύνοια του Αμερικανού προέδρου Joe Biden -του οποίου τα φιλοουκρανικά διαπιστευτήρια είναι γνώση, όπως αποτυπώνεται στην ακλόνητη υποστήριξή του προς τη χώρα, στην πρόσφατη αντιπαράθεση της με τη Ρωσία. Η Τουρκία μπορεί τώρα με αξιοπιστία να προάγει την ιδέα ότι είναι ένα αναπόσπαστο μέλος ου ΝΑΤΟ που “συγκρατεί” τη Ρωσία σε όλη τη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Ευρώπη. Μέσω της Ουκρανίας, η Τουρκία μπορεί να υπενθυμίσει στον κόσμο ότι είναι ακόμη μέλος της Δύσης -ότι είναι σύμμαχος του ΝΑΤΟ.

Αλλά υπάρχουν και άλλοι λόγοι που σχετίζονται με τη φιλόδοξη εγχώρια αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, της οποίας τα drones είναι το κόσμημα. Σε μια στιγμή που τα δυτικά κράτη επιβάλλον κυρώσεις για την πώληση ευαίσθητης τεχνολογίας στα drones της Τουρκίας, η Ουκρανία είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τη χώρα. Οι ικανότητες αμυντικής παραγωγής της Ουκρανίας σε κινητήρες, αντιστοιχούν σε αυτό που λείπει από την Τουρκία.

Τα τουρκικά drones διαδραμάτισαν έναν βασικό όλο στο να προκαλέσουν την οπισθοχώρηση του συριακού καθεστώτος στο Ιντλιμπ τον Μάρτιο του 2020, και στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το φθινόπωρο του 2020.

Η Τουρκία πούλησε έξι drones Bayraktar στην Ουκρανία το 2019. Και η Ουκρανία ενδιαφέρεται να αγοράσει άλλα 48. Οι χώρες συζητούν επίσης την από κοινού παραγωγή κορβετών και των στρατιωτικών αεροσκαφών ΑΝ-178. Υπέγραψαν το 2020 μια συμφωνία για την κοινή παραγωγή κινητήρων τουρμπινών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων για στρατιωτικά αεροσκάφη. Με ταα drones να συμμετέχουν στη σύγκρουση στο Ντονμπάς, και πιθανώς και άλλος τουρκικός εξοπλισμός μέσω της θάλασσας του Αζοφ, η Τουρκία γνωρίζει ότι δεν υπάρχει καλύτερη δημοσιότητα για το φιλόδοξο αμυντικό της πρόγραμμα.

Ασφαλώς, υπάρχουν επίσης ιστορικοί λόγοι για τους οποίους η Τουρκία υποστηρίζει την Ουκρανία. Η Άγκυρα δεν έχει αναγνωρίσει ποτέ την προσάρτηση της Κριμαία από τη Ρωσία. Και από τον πόλεμο της Κριμαίας, το 1853-1856, η Τουρκία έχει καλωσορίσει τους Τατάρους, που αισθάνονται συγγένεια με την περιοχή. Βλέποντας τη Ρωσία ως μια επεκτατική δύναμη στο Βορρά, η Τουρκία έχει υποστηρίξει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας από την αρχή. Ωστόσο, ενώ υπερασπίστηκε τους Τατάρους της Κριμαία, η Τουρκία ήταν προσεκτική να μην πειράξει οτιδήποτε ρωσικό στην Κριμαία. Η προσάρτηση ποτέ δεν κυριάρχησε τις Τούρκο-ρωσικές σχέσεις, για αυτό η τουρκική θέση παρέμεινε ανεκτή για τη Ρωσία.

Τώρα ωστόσο, η Μόσχα αισθάνεται όλο και πιο άβολα με την αναπτυσσόμενη σχέση της άγκυρας με το Κιέβο. Τον προηγούμενο μήνα, ορισμένοι σύμμαχοι του Erdogan άφησαν να εννοηθεί ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ανακαλέσει τη σύμβαση του Μοντρό το 1936, η οποία εγγυάται ασφαλές πέρασμα για τα ρωσικά πλοία μέσω των τουρκικών στενών. Παρόλο που ο Τούρκος πρόεδρος το αρνήθηκε, η συζήτηση και μόνο, ενόχλησε τη Μόσχα.

Τον Απρίλιο, η Ρωσία αποφάσισε να σταματήσει τις τουριστικές ροές στην Τουρκία, καταφέρνοντας ένα μεγάλο πλήγμα στην τουρκική τουριστική βιομηχανία η οποία ήδη πλήττεται από την πανδημία. Η Ρωσία έχει επίσης ζητήσει από την Τουρκία να σταματήσει να προμηθεύει την Ουκρανία με στρατιωτικό εξοπλισμό -με τα ρωσικά μέσα να αναπτύσσουν την τρελή θεωρία ότι ο Erdogan θέλει την Κριμαία για τον εαυτό του.

Η Ουκρανία θεωρεί τη σχέση με την Τουρκία ως αμοιβαίως επωφελή και αντιστοίχως, έχει επένδυσε σε αυτή εδώ και αρκετά χρόνια. Καθώς η Ρωσία μετατρέπει την Κριμαία σε στρατιωτικό προπύργιο, η Τουρκία μπορεί να γίνει ο βασικός εταίρος της Ουκρανίας στην άμυνα, στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας -ιδιαίτερα δεδομένης της συμμετοχής της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Το Κιέβο αποτιμά την πολιτική στήριξη και τη στρατιωτική συνεργασία της Άγκυρας: η Ουκρανία μπορεί να πουλήσει στην Τουρκία το know-how για ευαίσθητες αμυντικές τεχνολογίες, σε μια περίοδο που η Τουρκία έχει μια σχετικη δυσκολία στο να διαπραγματευτεί με προμηθευτές από τη Δύση- ως αντάλλαγμα για τα τουρκικά drones, τα οποία είναι αποτελεσματικά στον πόλεμο στο Ντονμπάς.

Όσον αφορά στο τι σημαίνει αυτό για τις σχέσεις της ΄Άγκυρας με τη Ρωσία, πολλά θα εξαρτηθούν από έναν τέταρτο παράγοντα -τη θερμοκρασία στις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ. Ενώ στον Erdogan αρέσει να παίζει με τη Ρωσία και τις ΗΠΑ αντιπάλους η μία στην άλλη, αυτό έχει γίνει πιο δύσκολο από τη στιγμή που οι ΗΠΑ επέβαλαν τις κυρώσεις CAATSA στην Τουρκία. Ο Biden και ο Erdogan θα έχουν την πρώτη τους τετ α τετ συνάντηση στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΟ τον Ιούνιο. Μέχρι τότε η Τουρκία θα συνεχίσει να υποστηρίζει την Ουκρανία, ελπίζοντας να χαλαρώσει κάπως την ένταση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://ecfr.eu/article/west-wishes-turkeys-growing-relationship-with-ukraine/