Συγκριτική μυθολογία: όμοιοι μύθοι, διαφορετικοί κόσμοι

Η μυθολογία αποτελεί την εξιστόρηση γεγονότων των οποίων οι άνθρωποι των αρχαίων χρόνων δεν μπορούσαν να περιγράψουν με τη λογική. Μέσα από το πλάσιμο αυτών των ιστοριών αναδεικνύονται αξίες και ιδανικά, ενώ πολλές φορές διαφαίνεται και ο ιδανικός τύπος ενός χαρακτήρα ή κοινωνίας. Οι μύθοι αναπαράγονταν από στόμα σε στόμα. Με την επανάσταση της γραφής, οι μύθοι δεν αλλοιώνονταν (ως αποτέλεσμα της προφορικής αναμετάδοσης) και κατ’ επέκταση περάσαν στην σφαίρα της ιστορίας.

Σήμερα, οι μύθοι μελετώνται εκτενώς με πολλές προσεγγίσεις. Οι πιο σημαντικές αφορούν τη γλωσσική, τη δομική και τη θρησκευτική υπόστασή τους. Προτεραιότητα κάθε μελετητή είναι να διερευνήσει την σύνδεσή τους με πραγματικά γεγονότα καθώς έτσι θα αποκτήσει πληροφορίες για την ζωή και συμβάντα της αρχαιότητας, ειδικά από τότε που υπήρξαν γραπτές πηγές. Επίσης, επειδή οι πτυχές της μυθολογίας συνιστώνται από ένα αληθινό υπόβαθρο, όσο μελετάται σε βάθος ανακαλύπτονται νέα μοτίβα σκέψης και δράσης των αρχαίων. Στοιχεία, δηλαδή, που συντελούν στο να καταλάβουμε πως λειτουργεί και ο σημερινός άνθρωπος.

Συγκριτική Μυθολογία

Η εξιστόρηση των μύθων συναρπάζει κάθε παιδί και ενήλικα. Αυτή η έξαψη για το άγνωστο και η ανάγκη για απαντήσεις σε ερωτήματα του παρελθόντος οδηγούν ακόμα και απλούς καθημερινούς ανθρώπους στην αναζήτηση. Ωστόσο, όταν κανείς βρίσκει πως ένας μύθος δεν είναι ολότελα όπως τον έχει γνωρίσει ο ίδιος μέσω του πολιτισμού του αλλά μοιάζει με κάποια παρόμοια ιστορία άλλης κουλτούρας, ποια εκδοχή επικρατεί; Πως ερμηνεύει ένα μύθο ο Έλληνας με τα ερεθίσματα της πλούσιας ελληνικής μυθολογίας και πως ο Αιγύπτιος επηρεασμένος από την εξίσου πολυδιάστατη μυθολογία τη αρχαίας Αιγύπτου; Και τι γίνεται όταν αυτές οι ιστορίες έχουν πανομοιότυπα χαρακτηριστικά αλλά λαμβάνουν χώρα σε διαφορετική γεωγραφική περιοχή και χρονική περίοδο, κάτω από άλλες συνθήκες;

Τα παραπάνω ερωτήματα έρχεται να διαλευκάνει η συγκριτική μυθολογία. Συγκριτική μυθολογία ονομάζεται η σύγκριση μύθων διαφορετικών αρχαίων πολιτισμών που φέρουν όμοια γνωρίσματα. Αυτά εντοπίζονται κυρίως στα εξής γεγονότα: τη δημιουργία του κόσμου, έναν μεγάλο κατακλυσμό ή κάθαρση και θεϊκές παρεμβάσεις. Όλα με τη σειρά τους οδηγούν στην συντέλεια του κόσμου παρουσιαζόμενη διαφορετικά από κάθε πολιτισμό. Ας συγκρίνουμε, λοιπόν, μύθους διάφορων πολιτισμών και να δούμε τους διχασμούς που έχουν προκαλέσει στους ιστορικούς.
Η Κοσμογονεία

Είναι, ίσως, το πιο κοινό γνώρισμα σε όλες τις κουλτούρες. Οι μύθοι της δημιουργίας του κόσμου αποτελούν μέχρι και σήμερα αμφιλεγόμενο θέμα συζήτησης, πόσο μάλλον εκείνα τα χρόνια που οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μονάχα την φαντασία τους για να ερμηνεύσουν τον κόσμο και πως λειτουργεί.

Η ελληνική μυθολογία τοποθετεί τις απαρχές του κόσμου στη γένεση των Τιτάνων και άλλων θεοτήτων από τη Γαία και τον Ουρανό. Ο ισχυρότερος όλων, ο Κρόνος με την αδερφή και σύζυγό του Ρέα συγκρούονται και νικούν τον Ουρανό. Η Ρέα γεννά έξι από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου. Χρόνια μετά, ο Δίας έρχεται σε ρήξη με τον Κρόνο και τους Τιτάνες. Το γεγονός αυτό ονομάστηκε Τιτανομαχία, την οποία διαδέχθηκε η Γιγαντομαχία, η σύγκρουση δηλαδή με τους Γίγαντες, τα άλλα παιδιά της Γαίας. Η κατάληξη ήταν υπέρ των θεών οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στον Όλυμπο για να κυβερνήσουν τους θνητούς.

Η εβραϊκή κοσμογονία αποτελείται από τα πρώτα κεφάλαια της Βίβλου και πραγματώνεται σε εφτά φάσεις. Κατά την έβδομη, δημιουργείται ο άνθρωπος κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού. Πλάθεται ο άνδρας και στη συνέχεια η γυναίκα. Τοποθετούνται στον κήπο της Εδέμ με τη δύναμη που τους δίνει ο Θεός να εξουσιάζουν κάθε δημιούργημά Του. Στη συνέχεια, διαπράττεται το Προπατορικό Αμάρτημα και «πέφτοντας» από τον Παράδεισο συνεχίζουν τη ζωή τους σαν κοινοί θνητοί.Πηγή εικόνας: bioximikos.gr

Ο κατακλυσμός

Ένας κατακλυσμός ή μια μεγάλη πλημμυρά είναι άλλο ένα εξίσου κοινό χαρακτηριστικό των διάφορων πολιτισμών. Πασίγνωστο παράδειγμα αποτελεί ο κατακλυσμός του Νώε κατά την Παλαιά Διαθήκη. Ο Θεός ξεχώρισε τον Νώε, έναν ευσεβή και πιστό άνθρωπο, και του εξομολογήθηκε πως ήθελε να καθαρίσει τον κόσμο από την αμαρτία προκαλώντας μια παγκόσμια πλημμύρα. Τον προέτρεψε λοιπόν να κατασκευάσει ένα πελώριο καράβι, την Κιβωτό, όπου θα έμπαινε η οικογένειά του Νώε και κάθε είδους ζώο για να γλιτώσουν από πνιγμό και έτσι να ξαναγεννηθεί κάθε είδος από την αρχή.

Οι αρχαίοι Έλληνες προσεγγίζουν τον κατακλυσμό με παρόμοιο τρόπο. Ο Δίας αποφασίζει να αφανίσει τους θνητούς που δείχνουν ασέβεια προς το πρόσωπο του. Έτσι, διατάζει τον Δευκαλίωνα μαζί με την σύζυγό του, Πύρρα να πλεύσουν με ένα καράβι όσου αυτός θα έστελνε βροχή για να πνίξει τους διεφθαρμένους. Μόλις τελείωσε ο κατακλυσμός, ο Δίας τους είπε να αφήσουν το καράβι και να αρχίσουν να πετάνε πέτρες προς τα πίσω. Οι πέτρες του Δευκαλίωνα γίνονταν άνδρες και οι πέτρες της Πύρρας γυναίκες.

Στη Ασσυρό-βαβυλωνιακή παράδοση, συναντάμε τον κατακλυσμό στο έπος του Γκιλγκαμές. Εδώ, ο Γκιλγκαμές συναντά ένα αθάνατο, τον Ουτναπιστίμ και τη γυναίκα του οι οποίοι έχουν σωθεί από μια μεγάλη πλημμύρα και πρέπει να ξαναδημιουργήσουν τον κόσμο.Πηγή εικόνας: redlineagrinio.gr

Ένας πόλεμος

Φυσικά, δε θα μπορούσε να λείπει ένα τέτοιο γεγονός από κάθε πολιτισμό. Οι μύθοι για πολέμους είναι αμέτρητοι και ποικίλουν ανάλογα με τα μέρη που παίρνουν μέρος. Μπορεί να είναι μεταξύ ανθρώπων, μεταξύ θεών, θεών-ανθρώπων ή και του ανθρώπου με κάποια άυλη υπόσταση.

Οι ινδικοί μύθοι αφηγούνται την ιστορία της Σίτα, σύζυγο του ημίθεου Ράμα, την οποία απαγάγει ο δαίμονας Ραβάνα. Ο Ράμα, μετά από πολλές περιπέτειες και βάσανα, την απελευθερώνει. Τον ίδιο ειρμό ακολουθεί και η ελληνική μυθολογία με τον πασίγνωστο Τρωικό Πόλεμο. Ο Πάρις απαγάγει την Ελένη με σκοπό να την παντρευτεί στην Τροία. Ο άντρας της, Μενέλαος, με την βοήθεια όλων των ελληνικών στρατευμάτων ξεκινά πόλεμο στην Τροία που καταλήγει μετά από μια δεκαετία στη νίκη των Ελλήνων.

Κάποιοι μύθοι, επίσης, περιστρέφονται γύρω από πολέμους για τη διεκδίκηση εξουσίας. Αυτό δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Ωστόσο, το ασυνήθιστο έγκειται στα μέρη που συγκρούονται. Πολλοί μύθοι τοποθετούν ένα αδύναμο σχετικά άτομο με έναν ισχυρό αντίπαλο, με τον πρώτο να νικά τον δεύτερο με την βοήθεια της πονηριάς και της εξυπνάδας του.

Με μια πρώτη ματιά έχουμε το μύθο του Δαβίδ και του Γολιάθ από την Παλαιά Διαθήκη. Σύμφωνα με τη διήγηση, ο Γολιάθ ήταν ένας μεγαλόσωμος άνδρας ενώ ο Δαβίδ ήταν άνθρωπος μετρίου αναστήματος. Όταν βρίσκονται αντιμέτωποι ο Γολιάθ αποδοκιμάζει τον Δαβίδ που ήρθε να τον αντιμετωπίσει με πέτρες και μια σφεντόνα. Χάρη στην εξυπνάδα και τη οξυδέρκειά του, ο Δαβίδ καταφέρνει να ρίξει με τη σφεντόνα μια πέτρα στον Γολιάθ τραυματίζοντάς τον θανάσιμα.

Στο παρόμοιο πλαίσιο κινείται και η Σκανδιναβική μυθολογία. Ο μύθος αυτός θέλει τον θεό της πανουργίας Λόκι να είναι ο μόνος που μπορεί να εξολοθρεύσει τον ανίκητο θεό Θωρ, όχι λόγω της υπεροχής του στη σωματική διάπλαση, αλλά λόγω της πονηριάς του. Εδώ δεν πεθαίνει κανείς από τους δύο, αλλά η μυθολογία τους τοποθετεί ως ανταγωνιστές κατά το Ράγκναροκ.Πηγή εικόνας: ancient-origins.net

Η συντέλεια του κόσμου

Καμία θρησκεία ή αρχαία ιστορία δεν αφήνει ένα βαρυσήμαντο γεγονός όπως η καταστροφή του κόσμου να περάσει χωρίς κάποια αξιοθαύμαστη αφήγηση. Όπως και με τη δημιουργία, κάθε πολιτισμός πλάθει μια διαδοχική σειρά γεγονότων η οποία καταλήγει στην καταστροφή του σύμπαντος. Η πρώτη μυθική καταστροφή του πλανήτη που μας έρχεται στο μυαλό προέρχεται, αναμφίβολα, από τους Μάγια. Οι μύθοι των Μάγια εκφράζουν τη συντέλεια του κόσμου μέσα από μια σειρά θεομηνιών και καταστροφών που θα συνέβαιναν το 2012. Κάτι τέτοιο, τελικά, δεν συνέβη.

Αντίστοιχα, το Ράγκναροκ της Σκανδιναβικής μυθολογίας τοποθετεί τη συντέλεια στην τελευταία μάχη των θεών. Θα ακολουθήσει μια περίοδος παγετώνων και η γη θα τυλιχτεί στο σκοτάδι. Ύστερα, θα γίνει μάχη μεταξύ θεών και γιγάντων. Όσοι θεοί επιζήσουν, θα κατοικήσουν στην νέα Γη που θα δημιουργηθεί μετά την πυρκαγιά της μάχης.

Στον Χριστιανισμό, το τέλος του κόσμου έρχεται με την Δευτέρα Παρουσία. Σύμφωνα με το βιβλίο της Αποκάλυψης, ο Θεός θα διαλέξει τους πιστούς οι οποίοι θα κατοικήσουν στον Παράδεισο και τους άπιστους που θα σταλούν στην Κόλαση. Δεν αναφέρεται ακριβής ημερομηνία αλλά περιγράφονται αρκετά γεγονότα τα οποία θα προηγηθούν της Αποκάλυψης. Οι ερμηνείες της Αποκάλυψης, ωστόσο, διίστανται.Πηγή εικόνας: oneman.gr

Σε τελική ανάλυση, μπορούμε να πούμε πως οι αρχαίοι μύθοι των πολιτισμών δεν διαφέρουν και τόσο μεταξύ τους. Όσο οι ειδικοί επιδίδονται στην προσπάθεια ερμηνείας και αποκρυπτογράφησης τους, τόσο πιο κατανοητή γίνεται και η πραγματικότητα των ανθρώπων που ζούσαν εκείνες τις εποχές. Το ερώτημα εάν οι τόσο διαφορετικοί κόσμοι είχαν αναπτύξει διόδους επικοινωνίας μεταξύ τους παραμένει μυστήριο. Ίσως τα τόσα κοινά χαρακτηριστικά προέκυψαν τυχαία. Ίσως και όχι. Αυτό θα το μάθουμε μονάχα με την πάροδο του χρόνου.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:

10 Great Mythological Battles (9/6/2015). Ανακτήθηκε από jaedentriggs2018.blogspot.com. Τελευταία πρόσβαση στις 10/2/2021

9 Strange Similarities Between Greek And Indian Mythology (8/8/2016). Ανακτήθηκε από storypick.com. Τελευταία πρόσβαση στις 10/2/2021

Ελληνική Μυθολογία: Κοσμογονία και ποιοι είναι οι Έλληνες (23/1/2021). Ανακτήθηκε από atcorfu.com. Τελευταία πρόσβαση στις 10/2/2021

loading...