Οι απαρχές της Ιεράς Εξέτασης

Οι ρίζες του θεσμού της Ιεράς Εξέτασης χρονολογούνται από τους πρώτους αιώνες της επικράτησης του χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος προέδρευσε της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας (325) η οποία καταδίκασε το δόγμα του Αρείου. Οι γιοι του Κώνστας και Κωνστάντιος οργάνωσαν στη Σκυθόπολη της Συρίας το πρώτο στην ιστορία στρατόπεδο μαζικής εξόντωσης. Συγκέντρωσαν από όλα τα σημεία της αυτοκρατορίας χιλιάδες αλλοθρήσκων, ελληνιζόντων, οπαδών της ελληνικής φιλοσοφίας, αλλοδόξων και αιρετικών, τους οποίους βασάνιζαν μέχρι θανάτου

Το 382 ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος εξέδωσε διάταγμα για την δίωξη των αιρετικών και ειδικότερα των Μανιχαίων. Το 472 ο επίσκοπος Ρώμης (ακόμα δεν λεγόταν πάπας) Λέων Α’ χαρακτηρίζει τη λατρεία των Ελλήνων (δωδεκαθεϊσμό) ως δημόσιο έγκλημα.

Επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αιώνας) η δίωξη αιρετικών και «πιστών της ελληνικής πλάνης», νομιμοποιείται επίσημα. Στο Ιουστινιάνειο Κώδικα αναγράφεται: «Οι Μανιχαίοι, όπου και αν βρίσκονται, τιμωρούνται με την ποινή του θανάτου» και επίσης «Η ανάκριση (ιερά εξέταση) μπορεί να επεκταθεί και μέχρι θανάτου». Ασκήθηκαν επίσης απηνείς διώξεις κατά των «μυσαρών, ανόσιων», ή όπως αλλιώς χαρακτηρίζονται, «αλιτήριων Ελλήνων» δηλαδή κατά των οπαδών της παλαιάς θρησκείας. Δεκάδες χιλιάδων βασανίστηκαν άγρια, σφάχτηκαν, λιντσαρίστηκαν, σταυρώθηκαν, λιθοβολήθηκαν, ρίχθηκαν στη θάλασσα ή στα ποτάμια, εξανδραποδίστηκαν, ανασκοπήθηκαν, στραγγαλίστηκαν, κάηκαν στην πυρά ή στη θράκα, αποκεφαλίστηκαν, απαγχονίστηκαν, διαμελίστηκαν, γδάρθηκαν ζωντανοί, ζεματίστηκαν με καυτό λάδι, δηλητηριάστηκαν και εκτελέστηκαν με ποικίλους άλλους τρόπους – η ανθρώπινη εφευρετικότητα στο σημείο της εξόντωσης των αντιφρονούντων ξεπερνά κατά πολύ την φαντασία – στο θεοκρατικό Βυζάντιο.

Από την εποχή του Θεοδοσίου του Α’ ως και τον 9ο αιώνα, εκτός των ναών, αγαλμάτων, πινάκων, σχολών, βωμών, μαντείων, θεάτρων και άλλων μνημείων, κάηκαν στην πυρά και χιλιάδες βιβλία αρχαίων και νεώτερων Ελλήνων συγγραφέων, φιλοσόφων, ιστορικών, μαθηματικών, επιστημονικά συγγράμματα και αιρετικά βιβλία. Υπολογίζεται ότι πάνω από 99% των βιβλίων που υπήρχαν κάηκαν ή καταστράφηκαν δημοσίως ή κρυφά από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες τους, μιας και η κατοχή και μόνο τέτοιων συγγραμμάτων επέσυρε τη θανατική ποινή.