Το βασανιστικό δίλημμα της Δύσης απέναντι στο Ισλάμ
Κάθε τρομοκρατική ενέργεια με σημείο αναφοράς το ριζοσπαστικό Ισλάμ στις πλείστες περιπτώσεις ανάλυσης των αιτιών της δημιουργεί την «ανάγκη» προσφυγής στη θεώρηση της «σύγκρουσης των πολιτισμών» του Samuel Huntington. Ουσιαστικά, κάτω από το πρίσμα αυτής της θεώρησης οι ισλαμικές τρομοκρατικές επιθέσεις έχουν τις ρίζες τους στις διδασκαλίες του Κορανίου, οι οποίες επιβάλλουν έναν τρόπο ζωής εντελώς διαφορετικό και ασύμβατο με τα δυτικά πρότυπα. Όσο δελεαστική και αν είναι η υπεραπλούστευση των αιτιών αυτής της θεώρησης, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να ανταποκρίνεται σε μια ρεαλιστική ανάλυση των διεθνών εξελίξεων. Εντούτοις, αυτό δεν εμποδίζει ηγέτες όπως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να επιδιώκουν να υπεραπλουστεύουν καταστάσεις, δημιουργώντας δίπολα και διαχωρισμούς για την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων. Σε κάθε περίπτωση, ο προβληματισμός δεν θα πρέπει να αρχίζει με δεδομένο τη «σύγκρουση» των πολιτισμών, αλλά αντίθετα θα πρέπει να εξετάζεται κατά πόσον οι πολιτισμοί αυτοί, οι οποίοι πρακτικά συνυπάρχουν, μπορούν να βρουν μια λειτουργική λύση για την αμοιβαία επιβίωσή τους. Η περίπτωση της Γαλλίας μάλιστα ίσως αποτελέσει την ιδανική περιπτωσιακή μελέτη συγκερασμού του απόλυτου «laïcité» με τον ισλαμισμό, ακόμα και στην πιο ακραία του μορφή.
Αραβικός κόσμος εναντίον Μακρόν
Η γελοιογραφία του Τούρκου Προέδρου, που έγινε εξώφυλλο στο τεύχος της σατιρικής εφημερίδας Charlie Hebdo, αποτέλεσε ίσως την πιστότερη οπτικοποίηση των σχέσεων Γαλλίας – Τουρκίας για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ο αυτοανακηρυχθείς ανώτατος εκπρόσωπος του απανταχού Ισλαμισμού, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αφού προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στον δυτικό κόσμο, διατυπώνοντας την άποψη ότι «ο Μακρόν χρήζει ψυχιατρικής φροντίδας», ανέλαβε εργολαβικά να ηγηθεί του κύματος διαμαρτυρίας του μουσουλμανικού κόσμου κατά του Γάλλου Προέδρου και της χώρας του. Παρίσι και Άγκυρα τους προηγούμενους μήνες είδαν τις σχέσεις τους να δοκιμάζονται σε κρίσιμης γεωπολιτικής σημασίας πεδία, όπως η Συρία, η Λιβύη αλλά και η Ανατολική Μεσόγειος. Πλέον όμως η διαμάχη πέρασε σε θρησκευτικό και κατ’ επέκτασιν πολιτισμικό επίπεδο, με τις εξελίξεις να συνδέονται άμεσα με τα συμφραζόμενα αυτής της κόντρας, υποδαυλίζοντας και ανατροφοδοτώντας την εκρηκτική αυτή κατάσταση. Η Τουρκία και άλλες μουσουλμανικές χώρες υποσχέθηκαν ότι θα τιμωρήσουν τη Γαλλία για τη στήριξή της στις «βλασφημίες» -η απεικόνιση των προφητών απαγορεύεται αυστηρά από το Ισλάμ- αποσύροντας από τα ράφια των καταστημάτων γαλλικά προϊόντα και καλώντας σε μποϊκοτάζ. Αν και η πλειοψηφία του μουσουλμανικού κόσμου εξέφρασε την οργή της με κινητοποιήσεις κατά της Γαλλίας και του Μακρόν σε πολλές χώρες, υπήρξαν πιο νηφάλιες φωνές, που υποστήριξαν ότι «αν και το σκίτσο είναι προσβλητικό για τους μουσουλμάνους, το ανάστημα του Προφήτη Μωάμεθ είναι μεγαλύτερο και ανώτερο για να βλάπτεται από τέτοιες γελοιογραφίες». Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα γεγονότα αναδεικνύουν τις αντιθέσεις που υπάρχουν μεταξύ του δυτικού τρόπου σκέψης, ο οποίος πρεσβεύει την αξία της ελευθερίας του λόγου, και του ριζοσπαστικού Ισλάμ, δημιουργώντας εύλογα το ερώτημα εάν αυτά τα δύο μπορούν να συνυπάρξουν.
Μια χώρα ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και την ισλαμοφοβία
Απαρχή της μουσουλμανικής οργής κατά του Μακρόν θεωρείται η ομιλία που εκφώνησε νωρίτερα αυτόν τον μήνα, πριν από το περιστατικό με τον αποκεφαλισμό του καθηγητή Samuel Paty και την τρομοκρατική επίθεση στη Νίκαια. Συγκεκριμένα, στις 2 Οκτωβρίου, μπροστά σε ένα ακροατήριο σε μια πόλη βορειοδυτικά του Παρισιού – περίπου 20 χιλιόμετρα από το σημείο όπου δολοφονήθηκε ο καθηγητής αργότερα – ο Πρόεδρος της Γαλλίας παρουσίασε το όραμά του για την καταπολέμηση του «αυτονομισμού», με ιδιαίτερη αναφορά στο Ισλάμ. Παρά το κάλεσμα για ενότητα, υπάρχει η άποψη ότι η Γαλλία αυτήν τη στιγμή βαδίζει σε ένα δυσδιάκριτο μονοπάτι μεταξύ της ελευθερίας της έκφρασης και της ισλαμοφοβίας. Για να γίνει κατανοητή η κατάσταση στη Γαλλία, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χώρα διέπεται από τον νόμο περί διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας, ο οποίος κατοχυρώνεται από το 1905. Πρόκειται για το λεγόμενο «laïcité», δηλαδή τον απόλυτο διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας, ο οποίος υποβάλλει ότι το Κράτος δεν θα ασκεί καμία θρησκευτική εξουσία πάνω στην Εκκλησία και οι Εκκλησίες δεν έχουν καμία πολιτική εξουσία, με το «laïcité» να είναι ενσωματωμένο σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αποτελεί θεμέλιο λίθο του σύγχρονου γαλλικού κράτους. Ενδεικτικό είναι ότι η απολυτότητα του «laïcité» οδήγησε τις Αρχές της χώρας να επιβάλουν απαγορεύσεις θρησκευτικών συμβόλων σε δημόσια σχολεία και χώρους εργασίας, ενώ πρόσφατα απαγορεύθηκε το burkini. Σύμφωνα με αναλυτές, όμως, το «laïcité» έχει μετατραπεί σε μια «θρησκεία» από μόνο του, δημιουργώντας περαιτέρω χάσμα και αντιθέσεις. Μεγάλη μερίδα του μουσουλμανικού πληθυσμού στη Γαλλία θεωρεί ότι ο διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας οδηγεί τελικά στην έλλειψη σεβασμού απέναντι στις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Έτσι δημιουργείται το ζήτημα, πώς μια χώρα με 5,7 εκατομμύρια Μουσουλμάνους, μπορεί να τους αφομοιώσει όταν το Σύνταγμα βασίζεται στην απόλυτη αρχή της κοσμικότητας.
Σύγκρουση πολιτισμών ή αφομοίωση;
Γι’ αυτόν τον λόγο η Γαλλία μπορεί να αποτελέσει το κατάλληλο πεδίο για να απαντηθεί το ερώτημα κατά πόσον οι χώρες του δυτικού κόσμου μπορούν να ενσωματώσουν μεγάλο αριθμό μουσουλμάνων διατηρώντας παράλληλα τις δικές τους αρχές. Σύμφωνα με αναλυτές, αν και το Ισλάμ δεν πρέπει να θεωρείται συνώνυμο με τη ριζοσπαστικοποίηση, παραμένει αναπάντητο το ζήτημα της αποτυχίας της ενσωμάτωσης των μουσουλμάνων σε συνδυασμό με τον εκ των έξω επηρεασμό τους από τους «πατριάρχες» του Ισλάμ, όπως η Τουρκία και το Πακιστάν. Αν και η αντιμουσουλμανική μισαλλοδοξία είναι πραγματική, αναλυτές συμφωνούν όμως ότι η Γαλλία σε μεγάλο βαθμό μεριμνά ώστε να διασφαλίσει ότι οι αρχές της – όπως η απαγόρευση θρησκευτικών συμβόλων στα κρατικά σχολεία – ισχύουν εξίσου για όλους. Παρά τη λεγόμενη «σταυροφορία» κατά του Ισλάμ, ο Γάλλος Πρόεδρος φροντίζει να διαχωρίζει τους απλούς μουσουλμάνους από τους ριζοσπαστικοποιημένους ισλαμιστές. Εντούτοις, εδώ κρίνεται ο παρεμβατικός ρόλος των ακραίων στοιχείων, τα οποία διαιωνίζουν τον φαύλο κύκλο της βίας. Υπάρχει η άποψη ότι εάν οι ακραίοι ισλαμιστές δεν είχαν αυτά τα βίαια αντανακλαστικά, οι γελοιογραφίες του Μωάμεθ δεν θα γίνονταν παγκόσμια μελέτη περίπτωσης για την ελευθερία της έκφρασης. Από τη μια το γαλλικό πρότζεκτ, έχοντας ως βάση τον άκαμπτο διαχωρισμό του κράτους και της πίστης, είναι βέβαιο ότι δεν θα μπορέσει να γίνει αποδεκτό απ’ όλους. Από την άλλη, όμως, προκύπτουν σημαντικά ζητήματα λειτουργικότητας όταν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, στην πιο ακραία τους μορφή, έρχονται σε αντίθεση με τις αξίες και τις αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί ο πολιτισμός και η δημοκρατία μιας χώρας.
Ο συγκρουσιακός Ερντογάν και η Δύση
Όσο όμως η Γαλλία παλεύει να διαχειριστεί ακόμα ένα τρομοκρατικό κτύπημα και τις γενεσιουργούς του αιτίες, ο Ερντογάν διαβλέπει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αποκομίσει πολιτικό κεφάλαιο τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας. Έτσι, η πρώτη του κίνηση αμέσως μετά την αναθέρμανση της ρήξης με τη Γαλλία ήταν να καλέσει σε μποϊκοτάζ όλων των γαλλικών προϊόντων, με τους αναλυτές όμως να θεωρούν ότι η απόφαση αυτή μακροπρόθεσμα θα του προκαλέσει ζημιά. Ο Τούρκος Πρόεδρος γνωρίζει πολύ καλά ότι η κοινή γνώμη στη Μέση Ανατολή δεν είναι θετικά διακείμενη απέναντι στη Γαλλία, διευκολύνοντάς τον έτσι να διαχύσει με αποτελεσματικό τρόπο το μήνυμα για εφαρμογή του μποϊκοτάζ και σε άλλες μουσουλμανικές χώρες. Η πιο προφανής εξήγηση πίσω από αυτήν τη στρατηγική είναι ότι ο Ερντογάν με αυτά τα «πυροτεχνήματα» προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή των Τούρκων πολιτών από την επιδείνωση της οικονομίας της χώρας, η οποία σε μεγάλο βαθμό φέρει την προσωπική του σφραγίδα. Σε περιφερειακό επίπεδο, η ενορχήστρωση ενός ευρύτερου μποϊκοτάζ θα μπορούσε να στείλει το μήνυμα στη Γαλλία ότι η Τουρκία μπορεί να αντιμετωπίσει ανοικτά μιαν από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης. Παράλληλα, η ανάδειξή του σε «προστάτη» του Ισλάμ απέναντι στη Γαλλία, τον καθιστά ως σημαντικό παίκτη του μουσουλμανικού κόσμου, δίπλα στην Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ειδικοί θεωρούν ότι η εντεινόμενη δυσφορία που εκφράστηκε μέσα από απειλές για κυρώσεις και καταδίκες τόσο από την ΕΕ όσο και από τις ΗΠΑ με φόντο την προκλητική στάση του Ερντογάν και την προσκόλλησή του στη Ρωσία, βάζουν τον Τούρκο Πρόεδρο σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι, το οποίο ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω επιδείνωση των οικονομικών και διπλωματικών προοπτικών της χώρας.
Γιάννης Γιωργαλλής
simerini.sigmalive.com
