Η μεγάλη Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος Υπατία

*-Γραφει η Κίττυ Παπαδοπουλου 

Η γυναίκα, όπως και η φύση, γεννά, γαλουχεί και αναπτύσσει την ζωή, και επομένως όλα τα πράγματα με τα οποία καταπιάνεται. Αυτή είναι η δύναμή μας.

Η Υπατία γεννήθηκε το 370 μ. Χ. στην εξελληνισμένη Αλεξάνδρεια της Ρωμαϊκής Αιγύπτου.

Ήταν κόρη του Θέωνα του πρώτου διευθυντή της νεοπλατωνικης σχολης της Αλεξάνδρειας.

Ο Θέωνας της κληροδότησε την αγάπη για τις επιστήμες, καθως την μύησε στην φιλοσοφία, τα μαθηματικά και φρόντισε να λάβει εξαιρετική εκπαίδευση.

Με βαση το ισχυρό πατρικό πρότυπο, η φιλοσοφος μελετούσε τα βιβλία του και τον ξεπέρασε σε γνώσεις. Αυτό αποτέλεσε το εφαλτήριο, ώστε να αφιερωθεί στις επιστήμες.

Η Αλεξανδρινή φιλόσοφος είχε ευγενική όψη. Ακολουθούσε έναν βίο ενάρετο-ασκητικό, κατά τα πρότυπα του Πλατωνα.

Ήταν ταπεινή και αγνή, καθώς είχε απαρνηθεί τις σαρκικές απολαύσεις.

Στο πρόσωπο της Υπατίας συνυπηρχαν το κάλλος με την χάρη την αρετή και την σοφία.

Η εκπαιδευση και η ακεραιότητα του χαρακτήρα, της εξασφάλιζαν ελευθερία κινήσεων σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία, που οι γυναίκες δεν αντιμετωπίζονταν ως ίσες.

Η Υπατία έλαβε την εκπαίδευση που ταίριαζε σε μία ευκαταστατη Ελληνιδα φιλόσοφο, σπουδάζοντας σε Αθήνα και Ρώμη.

Ταξίδεψε στην Αθήνα και μαθήτευσε στην Νεοπλατωνική σχολή του Πλουτάρχου του Νεότερου και ολοκλήρωσε τις σπουδές της, στην σχολή του Ιεροκλή.

Η σχολή της Αθήνας αποτέλεσε το λίκνο των αρχών του Πλατωνισμού, όμως η σχολή της Αλεξάνδρειας, υποδεχόμενη στους κόλπους της, την Υπατία και άλλους σπουδαίους διανοητές, κατέστη θεματοφύλακας των αρχών αυτών.

Η Υπατία είχε μαγευτεί από τις επιστήμες. Ως γυναίκα δεν γοητεύτηκε ποτέ από αυτό που αποκαλείται ‘έγγαμος ζωή’.

Όμορφη, γεμάτη χάρες, αφοσιώθηκε έως το τέλος της ζωής της στην αγάπη της καρδιάς της, τα μαθηματικά.

Διοτι φοιτησε στην νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου, στην Αθήνα, και ανατράφηκε στις θεμελιώδεις αρχές της Πλατωνικής σχολής, εμαθε στους μαθητές της, να αντιλημβάανονται την πραγματική ομορφιά της ζωής και την αληθινή γνώση.

Η φήμη της ως σπουδαίας φιλοσόφου διαδόθηκε εξαιρετικά γρήγορα, με αποτέλεσμα να καταφθάνουν στην Αλεξάνδρεια για να μαθητεύσουν κοντά της από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας.

Tο σπίτι της έγινε κέντρο διανοουμένων και συγκέντρωνε σχολαστικιστές που συζητούσαν επιστημονικά και φιλοσοφικά θέματα

Με την επιστροφή της στην Αλεξάνδρεια, η Υπατία δίδαξε στη σχολή της φιλοσοφία και μαθηματικά.

Ήταν τόσο αποτελεσματική, που ξεπέρασε τον πατέρα της τόσο στη διδασκαλία όσο και στα διοικητικά του καθήκοντα, μιμούμενη, τους πλατωνικούς Φύλακες Βασιλείς.

Η σχολή στην οποiα διδαξε γνώρισε σχεδον την ιδια δόξα με την αντίστοιχη Αθηναϊκή, και παραλληλα συντήρησε τη μακραίωνη σχέση της πόλης με την φιλοσοφία.

Η Υπατία έμενε πιστή στις διδασκαλίες του Πλωτίνου, του θεμελιωτή των αρχών του νεοπλατωνισμού.

Στην αρχαια αγορά, δίδασκε Πλάτωνα αποδεικνύοντας την δεινότητά της στην ρητορεία-φιλοσοφία, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνει γύρω της την ελίτ των μαθητών και φανατικό κοινό στις δημηγορίες της.

Επιπρόσθετα, ήταν ιδιαίτερα παραγωγική σε ό,τι αφορά τη μαθηματική επιστήμη, καταγράφοντας σχόλια για το έργο του Απολλώνιου και του Διόφαντου. Αυτό την εκανε την πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε στα μαθηματικά.

Η Υπατία ήταν αποδέκτης μεγάλου σεβασμού από τον πνευματικό κόσμο της Αλεξάνδρειας και η φήμη της ξεπερνά τα σύνορα της χώρας. Οι μαθητές που παρακολουθούσαν τις διδασκαλίες της στη σχολή ανήκαν στις ευπορότερες οικογένειες της Αλεξάνδρειας. Ήταν νεαροί που ήθελαν να λάβουν υψηλή μόρφωση και αργότερα να αναλάβουν υψηλά αξιώματα. Ανάμεσα σε αυτούς, ήταν οι χριστιανοί Ορέστης, ο μετέπειτα έπαρχος της Αλεξάνδρειας και ο Συνέσιος, ο μετέπειτα Επίσκοπος της Κυρήνης.

Στα 412- 415 μ. Χ. ο έπαρχος της Αιγύπτου ο Ορέστης, ηταν παλαιός μαθητής της Υπατίας, με τον οποίο διατηρούσε φιλικούς δεσμούς, και ακολουθώντας τα νέα ήθη, βαπτίστηκε χριστιανός. Ο Ορέστης, συμβουλευόταν την δασκάλα του σε πολιτειακά θέματα, κατάσταση που δεν ανεχόταν ο επίσκοπος Αλεξάνδρειας Κύριλλος.

Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλοτητατα της. Ωστόσο, πολλοί μ την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, την κατηγόρησαν ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι.

Η Υπατία θεωρήθηκε “παγανίστρια” από τους χριστιανούς. Πάντως, στην περιοχή της Αλεξάνδρειας, η οποία αποτέλεσε κατά τα αρχαία χρόνια κέντρο οικονομικό και πολιτικό, άκμαζε η πολιτιστική ανάπτυξη.

Ο τόπος αυτός αποτελούσε κόμβο συνάντησης διαφορετικών λαών και θρησκευτικών ιδεολογιών. Εθνικοί, Χριστιανοί και Ιουδαίοι μοιράζονταν την Αλεξάνδρεια ομως όχι πάντοτε αρμονικά.

Η Ελληνιδα φιλοσοφος ήταν μια στοργική δασκάλα.

Αγαπουσε και φρόντιζε για τους μαθητές της, απαλλαγμένη από ιδεοληψίες και προκαταλήψεις, σε μία ιστορική περίοδο που ο θρησκευτικός φανατισμός δίχαζε.

Στους μαθητές της διδασκε οτι, αυτό που τους ενώνει, είναι η “πίστη” στην επιστήμη. Για αυτό και με τον παλιο μαθητης της, Επίσκοπο Συνέσιο διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία. Σε μία από τις επιστολές που διασώθηκαν, διαβάζουμε το εξής:

“Ακόμα και αν υπάρχει απόλυτη λήθη στον Άδη, ακόμα και εκεί θα σε θυμάμαι αγαπητή Υπατία”.

Τα λόγια του αποδεικνύουν την αναγνώριση και την αγάπη του στο πρόσωπο της δασκάλας του. Ωστόσο, ο μεγάλος θαυμασμός που έτρεφαν για εκείνη οι χριστιανοί μαθητές της δεν ήταν επαρκής για να την προστατέψει από ένα τέλος τραγικό.

H σχέση του Συνέσιου και της Υπατίας είναι αντίστοιχη αυτής του Πλάτωνα με τον Σωκράτη.

Τον τεταρτο αιώνα η αχανής αυτοκρατορία συγκλονιζόταν από πολιτικες και θρησκευτικες ταραχες.

Η επιστημονική κοινότητα της Αλεξάνδρειας που ακολουθούσε τις διδασκαλίες της Νεοπλατωνικής σχολής, δοκιμαζόταν από τον λαο , καθως για εκείνους ηταν “παγανιστές”.

Η μεγαλη “σύγκρουσ稔 του Κυρίλλου και του Ορέστη πυροδότησε μία σειρά γενικότερων ταραχων ανάμεσα στις θρησκευτικές ομάδες της πόλης με κατάληξη τον θάνατο της Υπατίας.

Ο πατριαρχης Κύριλλος το 412 μ. Χ . ενθρονίστηκε στη θέση του, θείου του και Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας, Θεόφιλου.

Έκτοτε, προχώρησε στην κάθαρση του χριστιανισμού από αιρετικά δόγματα και κήρυξε πόλεμο ενάντια στις παραδοσιακές θρησκείες των Εθνικών και των Ιουδαίων.

Καταγράφεται, ότι οι τελευταίοι, εκμεταλλευόμενοι την ανοχή του Έπαρχου, διέπρατταν εγκληματικές ενέργειες έναντι των Χριστιανών. Για να αποφευχθούν οι ταραχές, ο Έπαρχος το 415 μ.Χ. προχώρησε στην έκδοση διατάγματος που ρύθμιζε τις δημόσιες συγκεντρώσεις των Ιουδαίων.

Η έπαρση του Κυρίλλου προκαλούσε το θυμικό του Ορέστη. Σε συνάντηση των πολιτικών δυνάμεων της Αλεξάνδρειας και του θρησκευτικού ηγέτη συνέδραμαν φανατικοί μοναχοί. Ένας εξ αυτών, ο Αμμώνιος, τραυμάτισε τον Ορέστη πετώντας του μία πέτρα στο κεφάλι. Ο μοναχός συνελήφθη από την φρουρά του Επάρχου και εκτελέστηκε άμεσα.

Η κατάσταση στην πόλη ήταν έκρυθμη. Η Υπατία εξαπέλυσε μύδρους κατά της τακτικής του Επισκόπου και στηλίτευσε την δίψα του για αύξηση της πολιτικής του δύναμης. Αυτό εξόργισε το μενομενο πλήθος του οποίου η οργή στράφηκε ενάντια στη γυναίκα που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και αγάπης από τον Ορέστη.

Η ωμότητα της δολοφονίας της φιλοσόφου προκαλεί αποτροπιασμό. Ο πέμπτος αιώνας στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας ανέτειλε σκοτεινός.

Υπηρξε η πιο σεβάσμια δασκάλα.

Για τον έπαρχο της Αλεξανδρειας Ορέστη ήταν σύμβουλος και πνευματική του μητέρα, την οποια δυστυχώς, δεν κατάφερε να την προστατέψει, γεγονός που το έφερε βαρέως.

Για τον επίσκοπο Συνέσιο ήταν η σεβάσμια Δέσποινα, γιατί τον βοήθησε να συμπεριληφθεί στους κόλπους μίας επιστημονικής αναγέννησης που κυοφορήθηκε στην αρχαία Αλεξάνδρεια.

Η Υπατία ήταν μια χαρισματική, εμβληματική μορφή, πρωτοπόρος στην εποχή της, αλλά και στους μετέπειτα αιώνες, μέχρι να καταστεί δυνατό να ακολουθήσουν και άλλες άξιες γυναίκες το δρόμο που εκείνη χάραξε. Μία γυναίκα ξεχωριστή, τόσο εμφανισιακά όσο και ψυχικά, μία γυναίκα φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός σε μία απόλυτα ανδροκρατούμενη κοινωνία, μία γνήσια Ελληνίδα, η Υπατία δυστυχώς έζησε σε μία ασυμβίβαστη με τα χαρίσματά της εποχή.

Η νεοπλατωνική φιλόσοφος και επιστήμονας Υπατία ήταν τόσο ξεχωριστή και αταίριαστη με τον υπόλοιπο γυναικείο πληθυσμό, που μόνο να προκαλέσει μπορούσε τους περισσότερους, Δυστυχώς για εκείνην, και για τον ελληνικό πολιτισμό της Αλεξάνδρειας αλλά και για όσες αντιπροσώπους του φύλου της ήθελαν να ακολουθήσουν το φωτεινό της παράδειγμα, υπερίσχυσαν οι μισογυνηδες με ολέθρια αποτελέσματα για την ίδια.

Η φημισμένη Αλεξάνδρεια βυθιζεταί στο κρασί των καπηλειών, στις ηδονές των γυναικών του δρόμου, στις δεισιδαιμονίες, στις φιλοσοφικές διαφορές και διαμάχες των θρησκευτικών φανατισμών με τους φονικούς διωγμούς.

Μέσα σε αυτή την εκρυθμη κατάσταση, μια γυναίκα αφοσιωμένη στα Ελληνικά ιδεώδη διδάσκει στο πανεπιστήμιο, στους δρόμους και στο σπίτι της το αιωνιο Ελληνικό πνεύμα.

Αυτο δεν της στερεί το γυναικείο ένστικτο και την θηλυκότητα και στο πρόσωπο του χριστιανού έπαρχου βρίσκει τον έμπιστο φίλο και άντρα.

Η φιλία και ο πλατωνικός δεσμός που αναπτύσσεται ανάμεσά τους ενοχλεί τον κλήρο που δεν αργεί να στραφεί εναντίον της και να της προσάψει κατηγορίες ως μάγισσας και υποκινήτριας εχθρικών ενεργειών εναντίον του

Δύο άνθρωποι γεμάτοι ηθικό χρέος απέναντι στις ηγετικές θέσεις που κατέχουν και στις κοινωνικές συνθήκες της θρησκόληπτης φανατικής εποχής, ζουν κρυφά ανομολόγητες στιγμές αγάπης χωρίς ποτέ να εχουν σεξουαλική επαφή.

* Η Κίττυ Παπαδοπουλου ειναι απόφοιτη φιλοσοφίας, παιδαγωγικής, ψυχολογίας