«Σα να στέλνουμε τις μέλισσες σε πόλεμο»: Η θανάσιμη αλήθεια πίσω από το γάλα αμυγδάλου

Σε θανάσιμη απειλή για τις μέλισσες εξελίσσεται η στροφή που παρατηρείται στις διατροφικές συνήθειες εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, με την κατανάλωση γάλακτος αμυγδάλου. Οι παραγγελίες για το συγκεκριμένο προϊόν, που έχει εισβάλει στο καθημερινό τραπέζι αλλά και στις καφετέριες, έχουν εκτιναχθεί την τελευταία 10ετία. Μόνο στις ΗΠΑ η ζήτηση έχει αυξηθεί κατά 250%, σύμφωνα με την εταιρεία Nielsen.

Με τον ρόλο των μελισσών στην παγκόσμια τροφική αλυσίδα να παραμένει κομβικός, αυτή η εναλλακτική, vegan πρόταση απέναντι στο ζωικό γάλα έχει προβληματίσει τους επιστήμονες. Όπως σημειώνει ο Guardian, οι καλλιέργειες αμυγδάλου πολλαπλασιάζονται σαν τα «μανιτάρια», με τον καρπό –λόγω της αυξημένης ζήτησης- να αντιμετωπίζεται ακόμα περισσότερο ως «θησαυρός» για τους καλλιεργητές. Αποτέλεσμα: Οι αγρότες προσπαθούν με κάθε τρόπο να περιορίσουν τις απώλειες, χρησιμοποιώντας τεράστιες ποσότητες ζιζανιοκτόνων.

Αυτή, όμως, η πρακτική καταδικάζει σε θάνατο τις μέλισσες, που επικονιάζουν τις αμυγδαλιές. Τα μεγαλύτερα προβλήματα εντοπίζονται στις «αχανείς» καλλιέργειες του Central Valley στην Καλιφόρνια. Εκτιμάται ότι το 80% της παγκόσμιας παραγωγής αμυγδάλου βγαίνει από αυτήν την τεράστια περιοχή με τις ατέλειωτες οριζόντιες γραμμές των δέντρων που τείνουν να ενωθούν στον ορίζοντα.

Ένα από τα πιο διαδεδομένα φυτοφάρμακα είναι η γλυφοσάτη, η οποία κυκλοφορεί στην αγορά για γεωργική χρήση με την εμπορική ονομασία Roundup. Το συγκεκριμένο σκεύασμα είναι θανατηφόρο για τις μέλισσες. Παράλληλα, έχει αποδειχθεί ότι συνδέεται και με τον καρκίνο στους ανθρώπους. Η Bayer, πάντως, (σ.σ. εξαγόρασε τη «Mosanto», που το παρασκεύασε τη δεκαετία του 1970) επιμένει πως δεν υπάρχει καμία τέτοια σύνδεση.

Είναι πολλά τα λεφτά

Στον φάκελο «γάλα αμυγδάλου» τα λεφτά είναι πολλά και τα συμφέροντα ακόμα μεγαλύτερα. Μόνο στο Central Valley ο εκτιμώμενος τζίρος αγγίζει τα 11 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2000 υπήρχαν 5.000.000 στρέμματα με αμυγδαλιές. 18 χρόνια αργότερα, με τους καταναλωτές να βομβαρδίζονται καθημερινά από διαφημίσεις για το γάλα αμυγδάλου και τα οφέλη του, οι αμυγδαλιές καλύπτουν 10.000.000 στρέμματα. Όσον αφορά στην παραγωγή, αυτή ξεπερνά το 1 εκατ. τόνους αμύγδαλα ετησίως. Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ο μέσος Αμερικανός καταναλώνει περίπου 900 γραμμάρια αμυγδάλων κάθε χρόνο (σ.σ. περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο πολίτη άλλης χώρας στον πλανήτη).

Καλιφόρνια: Παραγωγός ραντίζει με φυτοφάρμακα αμυγδαλιές στο Central Valley/© EPA/MIKE NELSON

Εκτός, όμως, από τα φυτοφάρμακα υπάρχουν και δύο ακόμη παράγοντες που εξολοθρεύουν τις μέλισσες, καθιστώντας ακόμα πιο δυσοίωνο το μέλλον τους.

Πώς οι αμυγδαλιές οδηγούν στον θάνατο τις μέλισσες

Την περίοδο του χειμώνα το σμήνος παραμένει συνήθως μέσα στην κυψέλη, εξασφαλίζοντας με μικρές κινήσεις τη διατήρηση της θερμοκρασίας στους 32 βαθμούς Κελσίου, ώστε η βασίλισσα να παραμένει ζεστή. Η παρουσία αμυγδαλιών κοντά στις αποικίες ωθούν την έξοδο των εντόμων έως και δύο μήνες νωρίτερα από το κανονικό.

Από την άλλη οι αχανείς εκτάσεις με τον συγκεκριμένο τύπο δέντρου έχουν ως αποτέλεσμα την παρουσία εκατομμυρίων μελισσών σε σχετικά μικρές περιοχές, κάτι που κάνει ευκολότερη τη μετάδοση ασθενειών. Μόνο τον χειμώνα του 2018-2019, εκτιμάται πως στην περιοχή πέθαναν περίπου 50 δισεκατομμύρια μέλισσες.

Καλιφόρνια: Πρόβλημα η έλλειψη νερού στην πολιτεία, με την παραγωγή αμυγδάλου να χειροτερεύει την κατάσταση/© EPA/MICHAEL NELSON

Ιδιαίτερη έμφαση, όμως, πρέπει να δοθεί και στην παράμετρο της διαχείρισης των υδάτινων πόρων, ειδικά σε περιοχές όπου αυτοί είναι περιορισμένοι. Εκτιμάται ότι για τη δημιουργία ενός και μόνο αμυγδάλου απαιτούνται περίπου 3,87 λίτρα νερού –σημαντικό πρόβλημα για μια πολιτεία όπως η Καλιφόρνια όπου η ξηρασία είναι μεγάλη και οι αρχές φθάνουν στο σημείο να γεμίζουν με πλαστικά μπαλάκια δεξαμενές και λίμνες για να μην εξατμίζεται το νερό.

Σε απόγνωση οι μελισσοκόμοι

«Οι μέλισσες γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης και δεν αντιμετωπίζονται με σεβασμό» ανέφερε ο μελισσοκόμος Πάτρικ Πάινς.

«Η αυλή μου είναι γεμάτη με άδεια μελίσσια, που κάποτε φιλοξενούσαν υγιείς πληθυσμούς μελισσών» δήλωσε από την πλευρά του ο Ντένις Αρπ. Και πρόσθεσε ότι τη δεκαετία του 1980 ζούσε αποκλειστικά από την πώληση μελιού, χάνοντας ετησίως μόλις το 5% των μελισσών του. Εκείνα τα χρόνια στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι θάνατοι των εντόμων οφείλονταν σε ασθένειες ή ακραία καιρικά φαινόμενα.

Στις αρχές του 2000, όμως, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει προς το χειρότερο και από τη δεύτερη δεκαετία του νέου αιώνα έγινε δραματική. Πλέον, κάθε χρόνο ο Ντένις Αρπ χάνει το 30% περίπου των μελισσών. Και οι δύο, όπως και αρκετοί συνάδελφοί τους, βρίσκονται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, βλέποντας το μισό εισόδημά τους να κάνει «φτερά», καθώς οι χιλιάδες καλλιεργητές στην Καλιφόρνια συνεχίζουν να κάνουν business με το αμύγδαλο.

Μέλισσα/© EPA/LARRY W. SMITH

«Είναι σα να στέλνουμε τις μέλισσες στον πόλεμο. Πολλές δεν επιστρέφουν πίσω» εξηγεί ο Νέιτ Ντόουνλι, επιστήμονας του κέντρου Βιολογικής Ποικιλομορφίας. Όπως ξεκαθαρίζει, οι αποικίες μελισσών ευημερούν όταν υπάρχει μεγάλη βιοποικιλότητα. Ωστόσο, η μονο-καλλιέργεια αμυγδάλου απειλεί τον γενικό πληθυσμό της πολιτείας.

«Το μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας δημιουργεί ένα θλιβερό μοντέλο εργασίας για τους μελισσοκόμους» συμπεραίνει.

Υπάρχει λύση

Σε μια προσπάθεια να αλλάξει η υφιστάμενη κατάσταση, στην Καλιφόρνια έχουν δραστηριοποιηθεί ΜΚΟ, οι οποίες έρχονται σε συμφωνίες με καλλιεργητές αμυγδάλου για να εμπλουτίσουν το φυτικό κεφάλαιο στο χωράφι τους.

Χαρακτηριστική περίπτωση η Bee Better. Το deal με τους παραγωγούς είναι να φυτεύουν αγριολούλουδα και τριφύλλια ανάμεσα στις αμυγδαλιές, ώστε με αυτόν τον τρόπο οι μέλισσες να έχουν περισσότερες επιλογές.