Μπορεί να αλλάξει ο εκλογικός νόμος; και από πότε θα ισχύσει;

Γράφει ο Χρήστος Ηλ.Τσίχλης Δικηγόρος Αθηνών -Συνταγματολογος. 

 
                                                         Στην Συνταγματική αναθεώρηση που ξεκίνησε η προηγούμενη Βουλή, περιέλαβε στις προς αναθεώρηση διατάξεις του Συντάγματος, αυτούσια την παράγραφο που προβλέπει ότι νέος εκλογικός νόμος για να ισχύσει στις αμέσως επόμενες εθνικές εκλογές, θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει 200 ψήφους Βουλευτών. Η συγκεκριμένη διάταξη(άρθρο 54, 1 Συντάγματος) κρίθηκε αναθεωρητεα από την προηγούμενη Βουλή με σχετική πλειοψηφία 151 Βουλευτών, ΑΛΛΑ το ακριβές περιεχόμενο θα αποφασισθεί από την σημερινή Βουλή. Δηλαδή, αν υπάρξει πλειοψηφία 180 ψήφων Βουλευτών και άνω, η οποία θα αποφασίσει ότι ο νέος εκλογικός νόμος θα ισχύσει από τις αμέσως επόμενες εθνικές εκλογές και όχι από τις μεθεπόμενες εκλογές, μπορεί αυτό να το εξασφαλίσει με Συνταγματική πρόβλεψη. Για τις διατάξεις που χαρακτηρίζονται ως αναθεωρητεες, στην πρώτη Βουλή με 180 Βουλευτές, η αναθεώρηση στην επόμενη Βουλή, μπορεί να γίνει με πλειοψηφία 151 ψήφων. Στην αντίστροφη περίπτωση, αν η πρώτη Βουλή, έχει την πλειοψηφία των 151 ψήφων σε μια αναθεωρητεα Συνταγματική διάταξη, η επόμενη Βουλή χρειάζεται τουλάχιστον 180 ψήφους Βουλευτών.
Εάν δεν αναθεωρηθεί η συγκεκριμένη Συνταγματική διάταξη, δηλαδή δεν καταφέρει να συγκεντρώσει τον απαιτούμενο αριθμό των 180 ψήφων στην Βουλή, τότε: για να αλλάξει το εκλογικό σύστημα και να εφαρμοστεί ένα νέο από τις αμέσως επόμενες εθνικές εκλογές, απαιτείται πλειοψηφία 2/3 της Βουλής.Πρέπει να δηλαδή να συμφωνήσουν 200 βουλευτές – και όχι 180.Αλλιώς, η κυβέρνηση είναι σε θέση να αλλάξει τον νόμο με απλή πλειοψηφία (151), όμως το σύστημα να ισχύσει από τις μεθεπόμενες εκλογές.
Σύμφωνα με τον ισχύοντα εκλογικό νόμο, οι εθνικές εκλογές γίνονται με σταυρό προτίμησης, αλλά και με λίστα.

Συγκεκριμένα, οι 288 έδρες κατανέμονται  σύμφωνα με την ενισχυμένη αναλογική στα κόμματα που συγκέντρωσαν ποσοστό ψήφων άνω του 3%, το οποίο είναι και το όριο εισόδου ενός κόμματος στο κοινοβούλιο.

Οι υπόλοιπες 12 έδρες προκύπτουν από δεσμευμένους συνδυασμούς (λίστες δηλαδή) που καταθέτουν τα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές. Αυτό είναι το λεγόμενο ψηφοδέλτιο επικρατείας.
Εκλογές με λίστα ή με δεσμευμένο συνδυασμό όπως λέγεται κανονικά, γίνονται σε περίπτωση πρόωρων εκλογών και συγκεκριμένα όταν αυτές γίνονται μέσα σε 18 μήνες από τις προηγούμενες εκλογές.
Οι έδρες καταλαμβάνονται από τους υποψηφίους σύμφωνα με τη σειρά που έχουν στη λίστα και όχι ανάλογα με το πλήθος των σταυρών που μάζεψαν. Με τον ίδιο τρόπο προκύπτουν και οι επιλαχόντες.

Ο ισχύων εκλογικός νόμος που ρυθμίζει το εκλογικό σύστημα είναι ο νόμος 3231/2004 περί εκλογής βουλευτών.

Ο νόμος 3636/2008, μετά από νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργού Εσωτερικών Π. Παυλόπουλου, τροποποίησε τον 3231/2004, παραχωρώντας στο πρώτο κόμμα 50 επιπλέον έδρες, δηλαδή 10 περισσότερες σε σχέση με το νόμο του 2004. Επίσης δυσχέρανε ιδιαίτερα τις προεκλογικές συνεργασίες κομμάτων, καθότι η επιπλέον παραχώρηση των 50 εδρών σε συνασπισμό συνεργαζόμενων κομμάτων προς διευκόλυνση σχηματισμού αυτοδύναμης κυβέρνησης λαμβάνει χώρα μόνο αν ο μέσος όρος της δύναμης των κομμάτων που τον απαρτίζουν είναι μεγαλύτερος από τη δύναμη του αυτοτελούς κόμματος που συγκέντρωσε το μεγαλύτερο αριθμό έγκυρων ψήφων. Μέσος όρος θεωρείται το πηλίκο του ποσοστού που έλαβε ο ανωτέρω συνασπισμός προς τον αριθμό των κομμάτων που τον αποτελούν. Αν για παράδειγμα ο συνασπισμός των κομμάτων Χ και Ψ έχει συνολική δύναμη 43% (μέσος όρος καθενός κόμματος 21,5%) και το αυτοτελές κόμμα Ω 30%, στο τελευταίο θα δοθούν οι επιπλέον 50 έδρες.

Τα σχετικά με το εκλογικό σύστημα στη χώρα μας προβλέπονται στο άρθρο 54 του Συντάγματος, το οποίο για τις επί μέρους λεπτομερείς ρυθμίσεις παραπέμπει στον κοινό νομοθέτη. Ο τελευταίος έχει θεσπίσει τον ισχύοντα εκλογικό νόμο.

Το Σύνταγμα εξουσιοδοτεί την νομοθετική εξουσία να προβλέψει με νόμο (αρ 54 Σ) το εκλογικό σύστημα (αναλογικό ή πλειοψηφικό), τον καθορισμό των εκλογικών περιφερειών και τον τρόπο κατανομής των εδρών με ανώτατο όριο 300 έδρες και κατώτατο 200 έδρες (αρ 51 Σ). Ο νόμος αυτός ονομάζεται εκλογικός νόμος, και ισχύει για τις επόμενες εκλογές εφόσον ψηφιστεί από τα 2/3 της Βουλής ή από τις μεθεπόμενες εφόσον ψηφιστεί από το ½ της Βουλής. Ο ισχύον εκλογικός νόμος είναι ο νόμος Σκανδαλίδη 3231/2004 όπως τροποποιήθηκε από τους νόμους Παυλόπουλου 3434/2006 και 3636/2008 και κωδικοποιήθηκε μαζί με άλλες εκλογικές διατάξεις στο Προεδρικό Διάταγμα 12/2012.

Ο εκλογικός νόμος στα πλαίσια του συστήματος της ενισχυμένης αναλογικής δίνει bonus 50 εδρών στο πρώτο κόμμα, αυτό όμως που δεν είναι γνωστό είναι ότι το bonus αυτό μπορεί να δοθεί και σε έναν συνασπισμό κομμάτων εφόσον ο μέσος όρος των κομμάτων που τον απαρτίζουν λάβει μεγαλύτερο ποσοστό από ένα αυτοτελές κόμμα. Ωστόσο όταν ο νομοθέτης αναφέρεται σε μέσο όρο, εννοεί στο άρθρο 99 του ΠΔ 26/2012 το συνολικό ποσοστό του συνασπισμού δια του πλήθους των κομμάτων αυτού, άρα εάν ένας συνασπισμός πάρει συνολικά 50% αλλά απαρτίζεται από 5 κόμματα ο μέσος όρος του είναι μόλις 10%.

Καθότι το 2008 δεν προέκυψε συναίνεση στην ψήφιση του, ο νέος εκλογικός νόμος δεν ίσχυσε στις εκλογές του 2009 αλλά στις επόμενες(σσ. από τις βουλευτικές του 2012 και ύστερα). Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι εκλογές δεν μπορούν να διεξαχθούν με άλλο εκλογικό σύστημα, μιας και όπως αναφέρθηκε η Βουλή έχει την δυνατότητα με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 να ψηφίσει νέο εκλογικό νόμο με άμεση ισχύ που θα αντιμετωπίζει τα προβλήματα του εκλογικού συστήματος.