Κονγκό: Αφού υπάρχει πλέον εμβόλιο για τον Έμπολα, γιατί η επιδημία εξελίχθηκε σε παγκοσμια απειλή;

Στη διετία 2014-16, ο Έμπολα χτυπούσε και πάλι την Αφρική. Παρά το γεγονός ότι τότε δεν υπήρχε εμβόλιο, η επιδημία συγκρατήθηκε. Σήμερα, η κατάσταση στο ανατολικό Κονγκό φαίνεται να βγαίνει εκτός ελέγχου και ο ΠΟΥ προειδοποιεί για παγκόσμια απειλή. Και όλα αυτά, ενώ πλέον υπάρχει εμβόλιο. Τι πήγε στραβά;

Μέχρι την τελευταία του πνοή, ο Σάλομον Ντούι Καμπάλε επέμενε ότι είχε δηλητηριαστεί από κάποιον και γι αυτό άρχισε να φτύνει αίμα. Ο 30χρονος άντρας δεν ήθελε να δώσει στις ιατρικές υπηρεσίες το τηλέφωνό του και όταν εκείνοι το βρήκαν και τον κάλεσαν, τους το έκλεισε. Οι αρχές προσπαθούσαν να τον πείσουν να εμβολιαστεί για τον ιό του Έμπολα.Αλλά δεν τα κατάφεραν και μέσα σε μέρες ο Ντούι ήταν νεκρός. Η χήρα του και τα τέσσερα παιδιά τους βγήκαν αρνητικοί στο τεστ για τον ιό, αλλά το ιατρικό προσωπικό τους ενημέρωσε χωρίς περιστροφές: «Αν δεν δεχτείτε τον εμβολιασμό, προετοιμαστείτε να πεθάνετε».

Η βαθιά έλλειψη εμπιστοσύνης, μαζί με την πολιτική αστάθεια και τη βία που ταλανίζουν τη χώρα, έχουν υπονομεύσει τις προσπάθειες των ιατρικών αρχών του Κονγκό να περιορίσουν το ξέσπασμα του ιού, βρίσκοντας και εμβολιάζοντας όσους έχουν έρθει σε επαφή με μολυσμένα άτομα.

Οι ειδικοί συμφωνούν ότι το πειραματικό εμβόλιο για τον ιό έχει σώσει πολλές ζωές στο ανατολικό Κονγκό. Όμως, μετά από έναν χρόνο και περίπου 171.000 δόσεις που έχουν μοιραστεί, η επιδημία δεν δείχνει κανένα σημάδι υποχώρησης. Ο ιός έχει σκοτώσει περισσότερους από 1.700 ανθρώπους και τώρα έχει φτάσει στη μεγαλύτερη πόλη της περιοχής, τη Γκόμα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας πρότεινε πριν από λίγες μέρες να κηρυχθεί ο ιός παγκόσμια απειλή.

AP Photo/Jerome Delay
Το εμβόλιο που μπορεί να σώσει ζωές

Κατά τη διάρκεια της επιδημίας Έμπολα του 2014-16 στη Δυτική Αφρική πέθαναν περισσότεροι από 11.300 άνθρωποι και το νοσηλευτικό προσωπικό μπορούσε μόνο να ονειρευτεί ότι θα υπήρχε εμβόλιο και μάλιστα ένα εμβόλιο με 97,5% επιτυχία, το οποίο μπορεί να σώσει ακόμα και όσους έχουν μολυνθεί.

«Το έχουμε τώρα, αλλά τελικά δεν είναι το θαύμα που πιστεύαμε ότι θα να είναι», είπε στο Assosiated Press η δρ. Τζοάν Λιού, επικεφαλής των Γιατρών χωρίς Σύνορα. «Το γεγονός ότι το έχουμε χρησιμοποιήσει τόσο πολύ και η επιδημία δεν έχει σταματήσει, δείχνει ότι δεν είναι εύκολο να βρούμε τα μολυσμένα άτομα και να παρακολουθήσουμε την εξάπλωση του ιού».

Ο ΠΟΥ λέει ότι το 90% των ανθρώπων που μπορούν να εμβολιαστούν, δέχτηκαν να το κάνουν. Αυτό, όμως, αφορά μόνο στα άτομα που μπόρεσαν να εντοπιστούν και για τα οποία υπήρχαν αρκετές πληροφορίες ώστε να μπουν σε κάποια λίστα. Το ποσοστό της επιτυχίας δεν περιλαμβάνει εκείνους που δεν εμπιστεύονται τις αρχές, αλλά ούτε και εκείνους που δεν μπορούν καν να βρεθούν.

Το ιατρικό προσωπικό έχει χρησιμοποιήσει τη μέθοδο του κυκλικού εμβολιασμού: Το εμβόλιο δίνεται πρώτα σε εκείνους που ήταν σε στενή επαφή με κάποιον ασθενή. Μετά δημιουργείται ένας άλλος κύκλος, δίνοντας το εμβόλιο σε όσους ήρθαν σε επαφή με όλα αυτά τα άτομα.

Αυτό, όμως, δεν είναι τόσο απλό…

AP Photo/Jerome Delay

Κάποιοι άνθρωποι δεν εμβολιάστηκαν έως ότου είχαν ήδη προσβληθεί από τον ιό και έτσι παρά το εμβόλιο, έπαθαν τελικά Έμπολα. Αυτό δημιούργησε επιπλέον σκεπτικισμό ανάμεσα σε όσους δεν εμπιστεύονταν τον εμβολιασμό από την αρχή.

«Οι φήμες έλεγαν ότι αν εμβολιαζόσουν θα πέθαινες», λέει ο Λιμπόκε Κακούλε Μουχίνγκι, ένας 43χρονος αγρότης στην Μανγκίνα, όπου και ξέσπασε η επιδημία τον περασμένο Αύγουστο. Η μητέρα του ήταν από τους πρώτους που πέθαναν. Μετά, η μια μετά την άλλη, οι έξι αδελφές του που είχαν φροντίσει την άρρωστη μητέρα τους, πέθαναν από τον ιό. Ο Κακούλε δέχτηκε το εμβόλιο και έβαλε και τη γυναίκα του με τα οκτώ παιδιά τους να το κάνουν. «Αν δεν το είχαμε κάνει, θα ήμασταν όλοι νεκροί», λέει ο ίδιος.

Σε κάποιες περιπτώσεις, οι αρχές δεν μπορούν καν να πλησιάσουν ολόκληρες περιοχές, λόγω της βίας ή της δραστηριότητας των ανταρτών, οι οπoίοι συνδέονται με τον ISIS. Πιο συχνά, όμως, οι ίδιοι οι άνθρωποι αποφεύγουν εσκεμμένα το ιατρικό προσωπικό, ή δεν κατάλαβαν ότι δεν πρέπει να ταξιδεύουν αφού εκτέθηκαν στον ιό. Ένας πάστορας, που είναι το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα στη Γκόμα, έδινε ψεύτικα ονόματα στις αρχές και στα διάφορα σημεία υγειονομικού ελέγχου στο δρόμο, για να αποφύγει να τον σταματήσουν. Είχε αρρωστήσει στην πόλη Μπουτέμπο και μετά πήρε το λεωφορείο…

Ο ΠΟΥ και οι αρχές του Κονγκό, αποφάσισαν να αλλάξουν τακτική και πλέον δίνουν το εμβόλιο σε όποιον το θέλει. Όμως, με την άφιξη του ιού στη Γκόμα, μια πόλη 2 εκατομμυρίων κατοίκων, όλοι πλέον αναρωτιούνται εάν το εμβόλιο επαρκεί, σε περίπτωση μιας γενίκευσης της επιδημίας.

Η εταιρεία που παράγει το εμβόλιο, η Merck, λέει ότι έχει 245,000 δόσεις του ενός mLκαι ότι μπορεί να κατασκευάσει ακόμα 900.000 δόσεις στους επόμενους 18 μήνες. Η δόση, στο Κονγκό, έχει μειωθεί στα 0.5 mL, προκειμένου να διπλασιαστούν τα εμβόλια.

«Εάν θα φτάσουν ή όχι τα εμβόλια για να καλύψουν τις ανάγκες, εξαρτάται από την εξέλιξη της επιδημίας, την πρόσβασή μας στις κοινότητες και την επιτυχή περεταίρω παραγωγή δόσεων από τη Merck το 20120», είπε ο ΠΟΥ.

Υπάρχει και ένα δεύτερο πειραματικό εμβόλιο, που παράγεται από τη Johnson & Johnson, αλλά οι αρχές του Κονγκό έχουν πει ότι δεν θα χρησιμοποιηθεί, επειδή χρειάζεται και άλλα τεστ, ενώ χρειάζεται και επαναληπτική λήψη στις δύο εμβομάδες, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση. Κανείς δεν ξέρει για πόσο θα μπορεί το εμβόλιο της Merck να προστατεύει τους ανθρώπους. Οι έρευνες δείχνουν ότι η προστασία που προσφέρει διαρκεί περίπου ένα χρόνο, αλλά η επιδημία διαρκεί ήδη τόσο…

Η νέα στρατηγική, να διατίθενται τα εμβόλια σε όποιον τα θέλει, περιλαμβάνει το στήσιμο αυτοσχέδιων ιατρείων στις γειτονιές που έχουν χτυπηθεί βαρύτερα. Ο Μπαράκα Κατέμπο Μακάσι, ένας 22χρονος αυτοκινητιστής, έφερε τη σύζυγο και τα δύο παιδιά τους για εμβολιασμό.

«Στην αρχή δεν ήθελα το εμβόλιο», λέει, «αλλά μετά είδα ανθρώπους να πεθαίνουν και το αποφάσισα»…

AP Photo/Jerome Delay
Πάμπλουτη χώρα με πάμφτωχους κατοίκους

Έχει κάποιο νόημα, ίσως, να καταλάβει κανείς γιατί το Κονγκό είναι στην κατάσταση που είναι.

Το 1908 το ελεύθερο κράτος του Κονγκό έγινε επίσημα αποικία του Βελγίου με την ονομασία Βελγικό Κονγκό. Η σκληρότητα με την οποία μεταχειρίστηκαν οι Βέλγοι αποικιοκράτες τους Κονγκολέζους είναι παροιμιώδης. Με τη λήξη του ΒΠΠ, ξεσπασε το κύμα των αντιαποικιακών αγώνων στην αφρικανική ήπειρο. Έτσι, μετά την Γκάνα, το 1957, ακολούθησαν πολλά κράτη της υποσαχάριας Αφρικής το 1960, μεταξύ αυτών και του Κονγκό, στις 30 Ιουνίου. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές έφεραν στην πρωθυπουργία τον πρώην ταχυδρομικό υπάλληλο Πατρίς Λουμούμπα. Ως αρχηγό του γενικού επιτελείου στρατού ο Λουμούμπα τοποθέτησε τον αξιωματικό Μομπούτου Σέσε-Σέκο.

Σύντομα η χώρα βυθίστηκε σε αναρχία και χάος, με στάσεις των στρατιωτών, ταραχές, απόσχιση της πλούσιας σε ορυχεία Κατάνγκα και στροφή του Λουμούμπα για βοήθεια προς την ΕΣΣΔ, σε αντίθεση με τον Μομπούτου στο πρόσωπο του οποίου Βέλγοι και Αμερικανοί βρήκαν τον ιδανικό συνεργάτη. Τον Ιανουάριο του 1961, ο Μομπούτου έδωσε τη διαταγή να συλληφθεί ο Λουμούμπα και να ξυλοκοπηθεί δημοσίως. Αργότερα στάλθηκε στην Κατάνγκα όπου ο κυβερνήτης της, Μόιζ Τσόμπε, συντόνισε την εκτέλεσή του.

Ο Μομπούτου ανέλαβε και επισήμως τη διακυβέρνηση της χώρας το 1965, επιβάλλοντας ένα στυγνό δικτατορικό καθεστώς. Παρέμεινε στην εξουσία ως το 1997. Τα τριάντα χρόνια του Μομπούτου (ο οποίος μιμήθηκε και ίσως και να ξεπέρασε σε αγριότητα τις πρακτικές των αποικιοκρατών) ήταν η οριστική καταδίκη του Κονγκό, μιας χώρας με καλές υποδομές, οργάνωση και οικονομία την εποχή που ανέλαβε τα ηνία της. Τότε, πραγματοποίησε τη «ζαϊροποίηση» και το Κονγκό μετονομάστηκε σε Ζαΐρ. Όταν εκδιώχθηκε από τη χώρα, από τον Λορέν Καμπιλά, το Ζαΐρ –που μετονομάστηκε πλέον σε Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό– ήταν ήδη χρεοκοπημένο.

Εκτός από μια κατεστραμμένη οικονομία, ο Μομπούτου άφησε και μια κληρονομιά αποχαλινωμένης βίας σε όλη τη χώρα. Το σοβαρότερο σφάλμα του ήταν να συμμαχήσει με τους Χούτου της Ρουάντα, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές του ’90, βαζοντας έτσι τα θεμέλια για την αιματηρή κρίση που μαστίζει τη χώρα έως σήμερα. Με το τέλος της γενοκτονίας στη Ρουάντα (1994), όταν οι Χούτου σκότωσαν περίπου 1,5 εκατομμύριο μέλη της φυλής Τούτσι, οι πρώτοι έλαβαν πρόσκληση από τον Μομπούτου να πάνε στο Κονγκό για προστασία. Ο ερχομός χιλιάδων Χούτου στο ανατολικό Κονγκό έφερε το τέλος του Μομπούτου, όταν τον ανέτρεψε ο Λορέν Καμπιλά με τη στήριξη των Τούτσι από τη Ρουάντα, καθώς και στρατευμάτων από την Ουγκάντα (ο Μομπούτου κατέφυγε στο Μαρόκο όπου πέθανε από καρκίνο του προστάτη).

Όμως και αυτή η συμμαχία αποδείχθηκε βραχύβια. Από το 1998 και μετά άρχισε ο ένας να μάχεται τον άλλο. Κάπως έτσι ξεκίνησε ο Μεγάλος Αφρικανικός Πόλεμος, στον οποίο αναμείχθηκαν χώρες όπως η Ζιμπάμπουε, το Τσαντ, η Ανγκόλα και η Ναμίμπια, καθώς και χιλιάδες μισθοφόροι από τη Δύση, με τους νεκρούς να ξεπερνούν τα τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους.

Σήμερα, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ένας από τους πιο πλούσιους τόπους στον πλανήτη, θεωρείται «παγκόσμια πρωτεύουσα των βιασμών», με την ανεξέλεγκτη βία ανταρτικών και παραστρατιωτικών ομάδων να κυριαρχεί. Το πόσο πλούσια γη είναι το Κονγκό, σε μεταλλεύματα ειδικά, είναι γνωστό. Το ουράνιο για τις ατομικές βόμβες που ρίχθηκαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι προέρχονταν από ορυχείο της Κατάνγκα και ήταν τα αποθέματα χαλκού στην ίδια περιοχή που χρησιμοποιήθηκαν για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης και της Ιαπωνίας μετά τον ΒΠΠ.

Σήμερα, το Κονγκό είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες στον πλανήτη, με πολύ φτωχούς κατοίκους.

Και η κοιτίδα μιας τεράστιας απειλής για την ανθρωπότητα.