Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος του Νίκου Καζαντζάκη
-Γράφει η Κίττυ Παπαδοπούλου*.
Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι, οὔτ’ ἐμόν ἐστιν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ· κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αποτελεί το μεγαλο ιστορικό πρόσωπο που ο Νίκος Καζαντζάκης επιλέγει ως κεντρικό ήρωα της ομώνυμης θεατρικής τραγωδίας.
Στον μεγαλο αυτό ήρωα μετουσιώνονται όλες οι σημαντικές έννοιες που χαρακτηρίζουν τα ιδεώδη του έθνους. Στον τελευταίο αυτοκράτορα του “Βυζαντίου”, ο Νίκος Καζαντζάκης συναντά την αδούλωτη ψυχή, το ανίκητο πνεύμα, τον ελεύθερο άνθρωπο.
Ο παγκόσμιος Κρητικός συγγραφέας στην θεατρική του τραγωδία επθυμει να αναδειξει τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της κλασσικής αρχαιότητας και της Ελληνικης-Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βασιλείου της Κωνσταντινουπόλεως με τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος.
Η μαρτυρική μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα αποτέλεσε διαχρονική πηγή έμπνευσης για τον Κρητικό δημιουργό.
Ο Καζαντζάκης από την αρχή της συγκλονιστικής λογοτεχνικής-φιλοσοφικής του πορείας ειχε ως πρότυπο τους Ηρωες που καθόρισαν την εποχή τους και που στάθηκαν παράδειγμα για την εξέλιξη ολόκληρων λαών. Παράλληλα διαμόρφωσαν και συνεχίζουν να το κάνουν, την διανόηση, την πνευματική, την ατομική και την συλλογική ολοκλήρωση.
ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Διγενής Ακρίτας, και ο Κωνσταντίνος Π., ο τραγικότερος όλων, ο στερνός ηγεμόνας της Πόλης των πόλεων και «ο πρώτος των Ελλήνων», όπως τον αποκαλεί ο Ελύτης.
Ο Καζαντζάκης δεν αντιμετωπίζει τον Δραγάση ως εναν απλό ήρωα που έπεσε μαχόμενος.
Αφιερώνοντας σε αυτόν ολοκληρη την θεατρική τραγωδια εθέσε όπως άλλωστε σε όλα του τα έργα, τα μεγάλα ερωτήματα που πάντα τον απασχολούσαν :
Ελευθερία η θανατος, ο διαρκής αγώνας, η πάλη που συχνά εξελίσσεται σε μοιραία σύγκρουση μεταξύ της κρατικής εξουσίας, οι έριδες, οι διχαστικές διαμάχες, η ποδηγέτηση και χειραγώγηση του λαού, η ψυχολογία του όχλου.
Από την άλλη εχουμε την φαινομενική αντίθεση ανάμεσα στην δύναμη του υπεράνθρωπου και της παντοδυναμίας του Θεού.
Ο Καζαντζάκης παρουσιάζει τον Παλαιολόγο στο κέντρο των ηρώων που διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά του ιδανικού Ελληνα ηγέτη, του ανθρώπινου μαχητή από σάρκα και οστά, με αδυναμίες, φόβους και στιγμές απελπισίας, που όμως θα παραμείνει απροσκύνητος, απτόητος-ελεύθερος και τελικά αήττητος στη εθνική συνείδηση. Συνδέει τον θρύλο, όχι με τον θρήνο, αλλά με την ελπίδα.
Ειναι ο βασιλιας που οδηγεί και εμπνεει τις αδούλωτες ψυχές όσων αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη, ατομική και συλλογική αλληλεγγύη και εν τέλει ελευθερία.
Αντιμετωπίζει το δραματικό φαινόμενο της ατομικής θυσίας ως μοναδική ευκαιρία ώστε να υπηρετήσει κανείς τα υψηλά ιδανικά του ανθρώπινου πνεύματος, να βρει και να ακολουθήσει όχι την οδό του μαρτυρικού θανάτου, αλλά την αποθεωτική πορεία της λυτρωτικής σωτηρίας, προς την Αθανασία.
Ο αυτοκράτορας ταυτίζεται με την Πόλη και με το υπέρτατο σύμβολο της, τον μνημειώδες ναό της Του Θεού Σοφίας.
Ένας ολόκληρος οικουμενικός Ελληνισμός, σε κάθε του έκφανση, στο βάθος της συνειδήσεως και στον πυρήνα της ψυχολογίας του, τοποθετεί αυτά τα δυο αδιαίρετα στοιχεία.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιόλογος έλαβε ένα στέμμα από αγκάθια και όχι αυτοκρατορικό, αρνείται να αποδεχτεί την προσφορά σωτηρίας που έκανε ο Μωαμεθ.
Θα μπορούσε να γίνει προδότης και να απαλλάξει την πόλη από την καταστροφή·να επιστρέψει στον Μυστρά, στην Πελοπόννησο· να κρατήσει τη ζωή του και ένα θρόνο και να δημιουργήσει το κέντρο μιας νέας Ελλάδας.
Όμως θα συνεχίσει τον δρόμο της θυσίας. Έχει επιλέξει το πιο δύσκολο μονοπάτι. Θα υπερασπιστεί μέχρι τέλους την Πόλη που εμπιστεύτηκαν στα χέρια του. Ο Κωνσταντίνος πηγαίνει στο πόστο του στην Πύλη του Ρωμανού, όπου θα πεθάνει ηρωϊκά.
ο Κωνσταντίνος Π. αποδεικνύεται απαραίτητος για να γνωρίσουμε το ιδεώδες του Καζαντζακικού ήρωα και ανθρώπου, εκείνου που ακολουθεί την ανώτατη εντολή τής Ασκητικής: να αγωνίζεσαι χωρίς ελπίδα, να πολεμάς παρ’ όλο που δεν υπάρχει τέλος ή ανταμοιβή.
Όπως και ο Νικηφόρος Φωκάς, ως πρόσωπο των υπόλοιπων τραγωδιών του Καζαντζάκη, έτσι και ο Κωνσταντίνος κατατρώγεται από την υπερκό- σμια φλόγα που οδηγεί τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει όλες τις αβύσσους και να θυσιαστεί για χάρη μιας ιδέας.
Ο λογος του είναι μεγαλειώδης από πνευματική και νοηματική άποψη και εκφράζει όλο τον δυναμισμό και την ψυχική ανάταση πάνω από κάθε ελπίδα, πίστη ή φόβο.
Παραμονές της Άλωσης, στην Πόλη διαδίδεται η φήμη ότι η επικείμενη καταστροφή είναι η τιμωρία του Θεού για τη συμμαχία με τους Φράγκους.
Στο παλάτι, Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος συσκέπτεται με τους άρχοντες και τους Φράγκους. Καθώς ο Λουκάς Νοταράς βγάζει πύρινους λόγους εναντίον των Δυτικών, ο αυτοκράτορας προσπαθεί να κρατήσει τις ισορροπίες, περιμένοντας βοήθεια από τον άρχοντα Χαρκούτση αλλά και την απάντηση του Ηγούμενου στις προτάσεις συμφιλίωσης.
Δυστυχώς, ο άρχοντας Φραντζής φέρνει άσχημα νέα.
Ο Ηγούμενος αρνείται κατηγορηματικά να συγχωρέσει την υποταγή στους παπικούς.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αποτελεί το μεγαλο ιστορικό πρόσωπο που ο Νίκος Καζαντζάκης επιλέγει ως κεντρικό ήρωα της ομώνυμης θεατρικής τραγωδίας.
Στον μεγαλο αυτό ήρωα μετουσιώνονται όλες οι σημαντικές έννοιες που χαρακτηρίζουν τα ιδεώδη του έθνους. Στον τελευταίο αυτοκράτορα του “Βυζαντίου”, ο Νίκος Καζαντζάκης συναντά την αδούλωτη ψυχή, το ανίκητο πνεύμα, τον ελεύθερο άνθρωπο.
Ο παγκόσμιος Κρητικός συγγραφέας στην θεατρική του τραγωδία επθυμει να αναδειξει τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της κλασσικής αρχαιότητας και της Ελληνικης-Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βασιλείου της Κωνσταντινουπόλεως με τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος.
Η μαρτυρική μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα αποτέλεσε διαχρονική πηγή έμπνευσης για τον Κρητικό δημιουργό.
Ο Καζαντζάκης από την αρχή της συγκλονιστικής λογοτεχνικής-φιλοσοφικής του πορείας ειχε ως πρότυπο τους Ηρωες που καθόρισαν την εποχή τους και που στάθηκαν παράδειγμα για την εξέλιξη ολόκληρων λαών. Παράλληλα διαμόρφωσαν και συνεχίζουν να το κάνουν, την διανόηση, την πνευματική, την ατομική και την συλλογική ολοκλήρωση.
ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Διγενής Ακρίτας, και ο Κωνσταντίνος Π., ο τραγικότερος όλων, ο στερνός ηγεμόνας της Πόλης των πόλεων και «ο πρώτος των Ελλήνων», όπως τον αποκαλεί ο Ελύτης.
Ο Καζαντζάκης δεν αντιμετωπίζει τον Δραγάση ως εναν απλό ήρωα που έπεσε μαχόμενος.
Αφιερώνοντας σε αυτόν ολοκληρη την θεατρική τραγωδια εθέσε όπως άλλωστε σε όλα του τα έργα, τα μεγάλα ερωτήματα που πάντα τον απασχολούσαν :
Ελευθερία η θανατος, ο διαρκής αγώνας, η πάλη που συχνά εξελίσσεται σε μοιραία σύγκρουση μεταξύ της κρατικής εξουσίας, οι έριδες, οι διχαστικές διαμάχες, η ποδηγέτηση και χειραγώγηση του λαού, η ψυχολογία του όχλου.
Από την άλλη εχουμε την φαινομενική αντίθεση ανάμεσα στην δύναμη του υπεράνθρωπου και της παντοδυναμίας του Θεού.
Ο Καζαντζάκης παρουσιάζει τον Παλαιολόγο στο κέντρο των ηρώων που διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά του ιδανικού Ελληνα ηγέτη, του ανθρώπινου μαχητή από σάρκα και οστά, με αδυναμίες, φόβους και στιγμές απελπισίας, που όμως θα παραμείνει απροσκύνητος, απτόητος-ελεύθερος και τελικά αήττητος στη εθνική συνείδηση. Συνδέει τον θρύλο, όχι με τον θρήνο, αλλά με την ελπίδα.
Ειναι ο βασιλιας που οδηγεί και εμπνεει τις αδούλωτες ψυχές όσων αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη, ατομική και συλλογική αλληλεγγύη και εν τέλει ελευθερία.
Αντιμετωπίζει το δραματικό φαινόμενο της ατομικής θυσίας ως μοναδική ευκαιρία ώστε να υπηρετήσει κανείς τα υψηλά ιδανικά του ανθρώπινου πνεύματος, να βρει και να ακολουθήσει όχι την οδό του μαρτυρικού θανάτου, αλλά την αποθεωτική πορεία της λυτρωτικής σωτηρίας, προς την Αθανασία.
Ο αυτοκράτορας ταυτίζεται με την Πόλη και με το υπέρτατο σύμβολο της, τον μνημειώδες ναό της Του Θεού Σοφίας.
Ένας ολόκληρος οικουμενικός Ελληνισμός, σε κάθε του έκφανση, στο βάθος της συνειδήσεως και στον πυρήνα της ψυχολογίας του, τοποθετεί αυτά τα δυο αδιαίρετα στοιχεία.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιόλογος έλαβε ένα στέμμα από αγκάθια και όχι αυτοκρατορικό, αρνείται να αποδεχτεί την προσφορά σωτηρίας που έκανε ο Μωαμεθ.
Θα μπορούσε να γίνει προδότης και να απαλλάξει την πόλη από την καταστροφή·να επιστρέψει στον Μυστρά, στην Πελοπόννησο· να κρατήσει τη ζωή του και ένα θρόνο και να δημιουργήσει το κέντρο μιας νέας Ελλάδας.
Όμως θα συνεχίσει τον δρόμο της θυσίας. Έχει επιλέξει το πιο δύσκολο μονοπάτι. Θα υπερασπιστεί μέχρι τέλους την Πόλη που εμπιστεύτηκαν στα χέρια του. Ο Κωνσταντίνος πηγαίνει στο πόστο του στην Πύλη του Ρωμανού, όπου θα πεθάνει ηρωϊκά.
ο Κωνσταντίνος Π. αποδεικνύεται απαραίτητος για να γνωρίσουμε το ιδεώδες του Καζαντζακικού ήρωα και ανθρώπου, εκείνου που ακολουθεί την ανώτατη εντολή τής Ασκητικής: να αγωνίζεσαι χωρίς ελπίδα, να πολεμάς παρ’ όλο που δεν υπάρχει τέλος ή ανταμοιβή.
Όπως και ο Νικηφόρος Φωκάς, ως πρόσωπο των υπόλοιπων τραγωδιών του Καζαντζάκη, έτσι και ο Κωνσταντίνος κατατρώγεται από την υπερκό- σμια φλόγα που οδηγεί τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει όλες τις αβύσσους και να θυσιαστεί για χάρη μιας ιδέας.
Ο λογος του είναι μεγαλειώδης από πνευματική και νοηματική άποψη και εκφράζει όλο τον δυναμισμό και την ψυχική ανάταση πάνω από κάθε ελπίδα, πίστη ή φόβο.
Παραμονές της Άλωσης, στην Πόλη διαδίδεται η φήμη ότι η επικείμενη καταστροφή είναι η τιμωρία του Θεού για τη συμμαχία με τους Φράγκους.
Στο παλάτι, Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος συσκέπτεται με τους άρχοντες και τους Φράγκους. Καθώς ο Λουκάς Νοταράς βγάζει πύρινους λόγους εναντίον των Δυτικών, ο αυτοκράτορας προσπαθεί να κρατήσει τις ισορροπίες, περιμένοντας βοήθεια από τον άρχοντα Χαρκούτση αλλά και την απάντηση του Ηγούμενου στις προτάσεις συμφιλίωσης.
Δυστυχώς, ο άρχοντας Φραντζής φέρνει άσχημα νέα.
Ο Ηγούμενος αρνείται κατηγορηματικά να συγχωρέσει την υποταγή στους παπικούς.
Στο μεταξύ, ο λαός επαναστατεί και λεηλατεί τα σπίτια των αρχόντων, οι οποίοι παρουσιάζονται έξαλλοι στον Κωνσταντίνο και απαιτούν να επιβάλει την τάξη.
Ο αυτοκράτορας ματαίως προσπαθεί να αποσοβήσει τις αντιθέσεις και να τους πείσει να σκεφτούν πατριωτικά.
Εκείνη τη στιγμή, έρχεται απεσταλμένος του σουλτάνου με πρόταση παράδοσης για να αποφευχθεί η αιματοχυσία. Παρά τις πιέσεις αρχόντων και λαού, ο Κωνσταντίνος αρνείται.
Ο απεσταλμένος, όμως, του φέρνει και ένα εμπιστευτικό μήνυμα από τον φίλο του τον βεζύρη, που τον συμβουλεύει να φύγει κρυφά με τους άρχοντες, επειδή ο σουλτάνος δεν πρόκειται να τηρήσει τους όρκους του· όμως, ο αυτοκράτορας αρνείται και πάλι.
Λίγο αργότερα, επιστρέφουν οι απεσταλμένοι στους ξένους ηγεμόνες, λέγοντας ότι δεν πρόκειται να έρθει βοήθεια. Ο μόνος που έρχεται να ενισχύσει την Πόλη είναι ο καπετάν Χαρκούτσης με τα παλικάρια του από την Κρήτη.
Ο Ηγούμενος έχει μια σφοδρή σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο, τον κατηγορεί για προδοσία και αυτο-ανακηρύσσεται βασιλιάς των Ρωμαίων. Ο αυτοκράτορας του προσφέρει το στέμμα και ο Ηγούμενος το φορά και περιμένει σημάδι από την Παναγία, το οποίο όμως δεν έρχεται. Οι δύο άντρες συμφιλιώνονται και αναχωρούν από το παλάτι.
Ο λαός δέεται στην Αγια-Σοφιά, όταν ανακοινώνεται ο θάνατος του Κωνσταντίνου στην μάχη.
Όλοι τους βλέπουν σε όραμα την Παναγία να τον κρατά στην αγκαλιά της, σαν να ήταν ο σταυρωμένος Χριστός. Όταν το όραμα χάνεται, οι Τούρκοι σπάζουν τις πόρτες και εισβάλουν στο ναό.
Με τρόπο αριστουργηματικό παρουσιάζεται η αγωνία του Παλαιολόγου να διατηρήσει τις εύθραυστες ισορροπίες ανάμεσα σε λαό και άρχοντες, σε ενωτικούς και ανθενωτικούς, στους γενναίους και σε εκείνους που είχαν ήδη παραδοθεί, στο ιερό καθήκον και την μάταιη ελπίδα για διαφυγή, στο φως της ελευθερίας και το σκοτάδι της υποταγής.
Ο αυτοκράτορας ματαίως προσπαθεί να αποσοβήσει τις αντιθέσεις και να τους πείσει να σκεφτούν πατριωτικά.
Εκείνη τη στιγμή, έρχεται απεσταλμένος του σουλτάνου με πρόταση παράδοσης για να αποφευχθεί η αιματοχυσία. Παρά τις πιέσεις αρχόντων και λαού, ο Κωνσταντίνος αρνείται.
Ο απεσταλμένος, όμως, του φέρνει και ένα εμπιστευτικό μήνυμα από τον φίλο του τον βεζύρη, που τον συμβουλεύει να φύγει κρυφά με τους άρχοντες, επειδή ο σουλτάνος δεν πρόκειται να τηρήσει τους όρκους του· όμως, ο αυτοκράτορας αρνείται και πάλι.
Λίγο αργότερα, επιστρέφουν οι απεσταλμένοι στους ξένους ηγεμόνες, λέγοντας ότι δεν πρόκειται να έρθει βοήθεια. Ο μόνος που έρχεται να ενισχύσει την Πόλη είναι ο καπετάν Χαρκούτσης με τα παλικάρια του από την Κρήτη.
Ο Ηγούμενος έχει μια σφοδρή σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο, τον κατηγορεί για προδοσία και αυτο-ανακηρύσσεται βασιλιάς των Ρωμαίων. Ο αυτοκράτορας του προσφέρει το στέμμα και ο Ηγούμενος το φορά και περιμένει σημάδι από την Παναγία, το οποίο όμως δεν έρχεται. Οι δύο άντρες συμφιλιώνονται και αναχωρούν από το παλάτι.
Ο λαός δέεται στην Αγια-Σοφιά, όταν ανακοινώνεται ο θάνατος του Κωνσταντίνου στην μάχη.
Όλοι τους βλέπουν σε όραμα την Παναγία να τον κρατά στην αγκαλιά της, σαν να ήταν ο σταυρωμένος Χριστός. Όταν το όραμα χάνεται, οι Τούρκοι σπάζουν τις πόρτες και εισβάλουν στο ναό.
Με τρόπο αριστουργηματικό παρουσιάζεται η αγωνία του Παλαιολόγου να διατηρήσει τις εύθραυστες ισορροπίες ανάμεσα σε λαό και άρχοντες, σε ενωτικούς και ανθενωτικούς, στους γενναίους και σε εκείνους που είχαν ήδη παραδοθεί, στο ιερό καθήκον και την μάταιη ελπίδα για διαφυγή, στο φως της ελευθερίας και το σκοτάδι της υποταγής.
Προσπαθεί να διασώσει ό,τι απέμεινε από το μεγαλείο μιας ολόκληρης εποχής, από την δόξα μιας χιλιόχρονης αυτοκρατορίας, της τελευταίας και σπουδαιότερης των Ελλήνων.
Ο λαός της Πόλης τον κατηγορεί για τα επερχόμενα δεινά, η εκκλησία τον εχθρεύεται, οι σύμμαχοι τον απαρνιόνται. Απορρίπτει το ενδεχόμενο να εγκαταλείψει την Πόλη και να καταφύγει είτε στην Δύση, είτε σε κάποια κτίση που θα του παραχωρούσε ο εχθρός. Εν τούτοις μένει μόνος.
Εκείνος και η αδούλωτη ψυχή της Ελλάδας. Μαζί με λίγους πιστούς συντρόφους, θα δώσει την τελική μάχη για την Αθανασία και θα πέσει στα Τείχη της Πόλης των Πόλεων.
Κλείνοντας να περάσουμε να δούμε τι αναφέρει σχετικά ο κατά γενική ομολογία όλων των πατριωτών, κορυφαίος Έλληνας σε ηθική, παιδεία, θάρρος, αξιοπρεπεια, ευρηματικότητα-
Επικρατέειν ή Απόλλυσθαι (Άγγελος Γιαννόπουλος)
ΚΛΙΚ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥΣ
*Η Κίττυ Παπαδοπούλου ειναι απόφοιτη φιλοσοφίας, παιδαγωγικής, ψυχολογίας και αθλήτρια
loading...
