Ο τρίτος δρόμος χρειάζεται Ηγέτη!

Του Θανάση Κ.

     Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 (κυρίως μετά το Μάη του ’68), στην παγκόσμια Αριστερά και Κεντροαριστερά, αναδείχθηκε το αίτημα του «Τρίτου δρόμου»…

    Τότε μίλαγαν για «Τρίτου δρόμο» προς τον Σοσιαλισμό, υποτίθεται…

    Και ως «τρίτο δρόμο», εννοούσαν κάτι διαφορετικό και διακριτό από τον παραδοσιακό Κομμουνισμό αφενός (που δεν συγκινούσε πολλούς πια), αλλά και την παραδοσιακή Σοσιαλδημοκρατία αφετέρου (που δεν συγκινούσε κανένα, αν και εκλογικά επικρατούσε σε πολλές χώρες…)

    Ο Τρίτος δρόμος λοιπόν, συμβόλιζε τότε την ανανέωση των κοινωνικών οραμάτων, την αναγέννηση των κοινωνικών κινημάτων, την πολιτική ταυτότητα που έψαχναν όλοι όσοι αμφισβητούσαν «τα κατεστημένα που γέρναγαν», ένα νέο ταξίδι στη Χίμαιρα…

    Τελικά ο «τρίτος δρόμος» εκείνης της εποχής, δεν οδήγησε σε ένα «Σοσιαλισμό με Δημοκρατία και Ανθρώπινο Πρόσωπο» όπως πίστεψαν οι οπαδοί του. Ανάμεσα στα «δύο κακά» που κατήγγελλαν τότε – τον Καπιταλισμό της Δύσης και τον Κομμουνισμό της Σοβιετικής Ένωσης – δεν αναδείχθηκε κάτι «τρίτο» και πιο «ελπιδοφόρο». Κατέρρευσε το ένα από τα δύο – ο Κομμουνισμός – και επικράτησε το άλλο – ο δυτικός Καπιταλισμός…

    Και οι πρώην οπαδοί του «Τρίτου δρόμου», στην μεγάλη πλειονότητα τους υπηρέτησαν μετά το Καπιταλισμό! Στη νέα, πιο «παγκοσμιοποιημένη» εκδοχή του πλέον…

    Ο «Τρίτος δρόμος στο Σοσιαλισμό» αποδείχθηκε … ο συντομότερος δρόμος στην καπιταλιστική «παγκοσμιοποίηση».

    Αν πάμε, όμως, λίγο πιο πίσω, θα διαπιστώσουμε πως πάντα, όταν οι λαοί ή οι διανοούμενοι βρίσκονται μπροστά σε ιστορικά αδιέξοδα, τότε αναζητούν κάποιον «τρίτο δρόμο».

    Στη Δύση αυτό βιώνεται με το Διαφωτισμό του 17ου Αιώνα. Όταν ανάμεσα στο «σκοταδισμό»- κυνισμό του «αρχαίου καθεστώτος» και στον ορμητικό Πλατωνικό ιδεαλισμό του Αναγεννησιακού πνεύματος,

    ανάμεσα σε αυτούς που φοβούνταν το χάος και την αναρχία και γι’ αυτό υπερασπίζονταν την «άνωθεν εξουσία», και σε εκείνους που αμφισβητούσαν την εξουσία, ξεπρόβαλε η ανάγκη μιας δυναμικής ισορροπίας:

    Στηριγμένης στη γνώση, στην αυτοσυνείδηση, στην Ελευθερία, στον «Ορθό Λόγο» και – κυρίως – στην Ισορροπία.

    Και τότε αναδείχθηκε η Αριστοτελική αρχή – θεμέλιο των κοινωνιών, της ηθικής και της ευημερίας τους: «Ουχ’ υπερβολή, ούδ’ έλλειψις!

    Κάθε πράγμα «με μέτρο».

    Ακόμα και τα «καλά», στην υπερβολή τους μπορεί να κάνουν κακό και να οδηγήσουν στο αντίθετό τους.

    –Η Ελευθερία του μέτρου, κατάργησε τις «κάθετες εξουσιαστικές δομές» (Αυτοκρατορικές και Εκκλησιαστικές) και γέννησε τον πολυκεντρισμό, τη χειραφέτηση των κοινωνιών, την αυτονόμησή τους και τον ανταγωνισμό μεταξύ τους. Άρα και τη συσσώρευση πλούτου, αλλά και τις συγκρούσεις τους…

    –Η Αισθητική του Μέτρου, έσπασε πατροπαράδοτες «φόρμες» αιώνων και γέννησε νέα πρότυπα, που αναζητούσαν την Αρμονία δεν την έπαιρναν ως «δεδομένη».

    –Η Γνώση του Μέτρου γέννησε τη σύγχρονη Επιστήμη. Όπου δεν προσπαθούσαν να επιβεβαιώσουν κλασικές «πατροπαράδοτες αλήθειες», αλλά να ανακαλύψουν την Αλήθεια! Με μελέτη, πειράματα, υπολογισμούς, ορθολογική αιτιοκρατία, έρευνα και μαθηματικές εφαρμογές.

    –Η Πολιτική του Μέτρου, γέννησε το Ρεαλισμό:

    Το ρεαλισμό της σύγκρουσης, αλλά και το ρεαλισμό του συμβιβασμού!

    Και την ανάγκη να τεθούν κοινά αποδεκτοί κανόνες και για τα δύο.

    Χωρίς αυτά η δημοκρατία δεν θα μπορούσε να υπάρξει δύο αιώνες αργότερα… 

    –Η Ηθική του Μέτρου, γέννησε τον Ανθρωπισμό. Δηλαδή την ανάγκη ηθικών κανόνων που δεν παραδίδονται άνωθεν ως «Θεία Εντολή», αλλά εσωτερικεύονται μέσα στις κοινωνίες με τη συναίνεση των ανθρώπων.

    Αυτή η συνεχής αναζήτηση δυναμικής ισορροπίας μέσα από την θεμελιακή εντολή «ουδ’ έλλειψις, ούχ’ υπερβολή» – όχι πολύ, ούτε λίγο – ήταν μια συνεχής πάλη, ανάμεσα σε «άκρα», «ακραίες λογικές», «ακραίες εκφάνσεις» πλούτου, ισχύος, ηθικών δοξασιών, πολιτικών δογμάτων και καθεστωτικών δομών.

    Γεννούσε τη συνεχή ροπή προς την εξέλιξη-ανατροπή – αλλά και την συνεχή αναζήτηση ισορροπίας.

    Κι αυτό μπολιάστηκε  στο DNA του Δυτικού Πολιτισμού από το Διαφωτισμό και μετά.

    Από τότε, οι λαοί και οι ηγεσίες τους και οι διανοητές τους αναζητούν τον «Τρίτο δρόμο», ανάμεσα στα κυρίαρχα δόγματα, ή επίφοβα «άκρα», ή «καθεστώτα» της εποχής τους.

    Η αναζήτηση της Αλήθειας, ή της Προόδου, ή της Ελπίδας, μετατρέπεται έτσι σε μια συνεχή «Οδύσσεια» ανάμεσα σε «Συμπληγάδες» που απειλούν να σε «μαγκώσουν» ή ανάμεσα σε «μυλόπετρες» που απειλούν να σε συντρίψουν, ή ανάμεσα σε κάποιου είδους «δίδυμα τέρατα», τύπου «Σκύλλας και Χάρυβδης», που απειλούν να σε αφανίσουν – αν κάνεις το λάθος και «λοξοδρομήσεις» προς τη μια ή προς την άλλη πλευρά…

    Τα περισσότερα μεγάλα πολιτικά (και θεωρητικά) ρεύματα του περασμένου αιώνα είναι μια αναζήτηση «τρίτου δρόμου» στην εποχή τους.

    –Ο Κέυνς και η (μικτή) Θεωρία του την περίοδο της Μεγάλης Κρίσης, είναι η χάραξη ενός Τρίτου δρόμου.

    –Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ στις ΗΠΑ της δεκαετίας του 30, χαράζει κι αυτός Τρίτο δρόμο.

    –Ο Ντε Γκώλ στη Γαλλία κι αυτός «Τρίτο δρόμο» χαράζει το 1958, με τη «γαλλική ηγεμονία» (που οδήγησε αργότερα στη «γαλλική ουδετερότητα»).

    –Ο Μιτεράν στη Γαλλία της δεκαετίας του ’80, όπως και η Θάτσερ στη Βρετανία και ο Ρέηγκαν στις ΗΠΑ την ίδια εποχή, κάνουν τις μεγάλες τομές τους και τις «μεγάλες συνθέσεις» τους, χαράζοντας – εντελώς διαφορετικούς μεταξύ τους – «τρίτους δρόμους» για τις χώρες τους.

    –Όπως και ο Μάο Τσε Τουνγκ στην Κομμουνιστική Κίνα της δεκαετίας του 60 ή ο Τέγκ Σιάο Πίγνκ στη μετα-Μαόίκή Κίνη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70…

    Όλοι αυτοί υπερβαίνουν αδιέξοδα που προϋπήρχαν, ξεπερνούν διλήμματα που κυριαρχούσαν ως τότε, κάνουν «υπερβάσεις» – επιλέγοντας ο καθένας το δικό του «Τρίτο δρόμο».

    Στην Ελλάδα τέτοιες «υπερβάσεις» αναζήτησης «τρίτου δρόμου», κατάφεραν να κάνουν στην εποχή τους:

    –ο Χαρίλαος Τρικούπης τον 19ο αιώνα (στηριγμένος στην κληρονομιά του Κουμουνδούρου),

    –ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα,

    –ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, στη δεκαετία του ’50 (στηριγμένος στην κληρονομιά Παπάγου-Μαρκεζίνη), αλλά και το 1974 (πάνω στα ερείπια της χούντας)

    Κάθε μεγάλο άλμα της χώρας πραγματοποιήθηκε επειδή κάποιος ηγέτης έκανε την «υπέρβαση» ενός τρίτου δρόμου.

    Και το αντίθετο: κάθε περίοδος στασιμότητας, καθίζησης, πολιτικής παραλυσίας και κοινωνικής παρακμής ανάγεται στην αδυναμία τέτοιας υπέρβασης: Όταν η χώρα συνθλίβεται ανάμεσα σε «Συμπληγάδες» και «μυλόπετρες», ανίκανη να βρει κάποιον «Τρίτο δρόμο»…

    Η περίοδος διακυβέρνησης Σαμαρά (Ιούλιος 2012 – Ιανουάριος 205), αξίζει να εξεταστεί ακριβώς γι’ αυτό:

    Γιατί αποτελεί την μοναδική προσπάθεια ως τώρα – τα τελευταία χρόνια – να χαραχθεί «Τρίτος δρόμος» μέσα από τα μεταπολιτευτικά αδιέξοδα:

    –Πρώτα-πρώτα ο ίδιος ο Σαμαράς είναι ο μόνος που μίλησε για «υπέρβαση», ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Κανείς δεν το κατάλαβε τότε…

    –Ύστερα, ως ευρωβουλευτής στις Βρυξέλλες, ήταν ο μόνος που διαφώνησε ανοικτά τότε με την μονοδιάστατη νομισματική πολιτική της ευρωζώνης – που αργότερα οι ίδιες οι Ευρωπαϊκές αρχές θεώρησαν πως υπήρξε …«κατασκευαστικό λάθος» του ευρώ και προσπάθησαν να το θεραπεύσουν.

    Στο διεθνή τύπο είχε κάνει ιδιαίτερη αίσθηση η παρέμβαση του ευρωβουλευτή Σαμαρά (και η δημόσια διαφωνία του με τον Τρισέ). Στην Ελλάδα της… «αστακομανακαρονάδας», τότε, ούτε πήρε χαμπάρι κανένας…

    –Ύστερα ως αρχηγός της αξιωματικής Αντιπολίτευσης, ο Σαμαράς προσφέρθηκε το Φεβρουάριο του 2010, να βάλει πλάτες στην τότε κυβέρνηση ΓΑΠ, για να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα και να μην πάμε σε μνημόνια. Δεν είχε ξαναγίνει ποτέ κάτι τέτοιο: να προσφερθεί η Αντιπολίτευση να στηρίξει αντιδημοφιλή μέτρα της κυβέρνησης για να αποφευχθούν τα χειρότερα.

    Τον ειρωνεύτηκαν τότε! Ποιοι; Οι ίδιοι που μετά τον κατηγόρησαν ως… «λαϊκιστή»!

    –Λίγο αργότερα, αρνήθηκε να ψηφίσει το πρώτο Μνημόνιο γιατί διέβλεψε εγκαίρως τα λάθη του!

    Κι όχι μόνο διέβλεψε τα λάθη του, αλλά κατέδειξε και πως μπορούσαν να διορθωθούν. Δεν εισακούστηκε όμως…

    Και τότε διάλεξε το μοναχικό «τρίτο δρόμο», ανάμεσα στους «μνημονιακούς» από τη μία, που ψήφιζαν τα πάντα, χωρίς να τα έχουν διαβάσει – και τους παθιασμένους αντιμνημονιακούς από την άλλη, που βιάζονταν να… «καταργήσουν τα μνημόνια με ένα άρθρο και ένα νόμο».

    Λίγο αργότερα εκπρόσωποι των δανειστών άρχισαν να ομολογούν τα σφάλματα του πρώτου μνημονίου:               

    Από τον Olivier Blanchard επικεφαλής οικονομολόγο του ΔΝΤ τότε, μέχρι τον πρώην Πρόεδρο του Eurogroup τον κ. Ντάισελμπλούμ (αυτός ο τελευταίες έκανε δακρύβρεκτη «αυτοκριτική» αφότου έφυγε από τη θέση του!)

    Ο Blanchard μάλιστα όχι μόνο παραδέχθηκε ότι ήταν λάθος οι «πολλαπλασιαστές» του πρώτου μνημονίου, αλλά κι ότι ο σωστός «πολλαπλασιαστής» ήταν αυτός που από την αρχή είχε επισημάνει ο Αντώνης Σαμαράς!

    –Στη συνέχεια ο Σαμαράς παρά το γεγονός ότι επέμενε πως ήταν λάθος το Πρόγραμμα, ψήφιζε ωστόσο, όλα τα επί μέρους «σωστά» του. Ως Αντιπολίτευση την περίοδο 2010-11 ψήφισε περισσότερα μέτρα προσαρμογής (μεταρρυθμίσεις και περικοπές σπατάλης), απ’ όσα έχει ψηφίσει ποτέ Αντιπολίτευση στην Ελλάδα!

    Ψήφισε μέσα σε δύο χρόνια περισσότερα απ’ όσα έχουν ψηφίσει όλες οι άλλες αντιπολιτεύσεις μαζί όλες τις προηγούμενες δεκαετίες!

    Ανάμεσα στην καταναγκαστική εμμονή των «μνημονιακών» και στις ψύχωση των «αντι-μνημονιακών», επέλεξε σταθερά τον «τρίτο δρόμο»: να καταγγέλλει τα σφάλματα (για να διορθωθούν) – και να στηρίζει τα σωστά (για να εφαρμοστούν).

    Κανείς άλλος δεν το έχει αυτό κάνει ποτέ. Ούτε ως τότε, ούτε έκτοτε…

    –Στη συνέχεια, ως κυβέρνηση πια, διόρθωσε το μνημόνιο και εφάρμοσε τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις που έχουν εφαρμοστεί ποτέ.

    Επέβαλε και στους δανειστές μείωση των φόρων (όπως το ΦΠΑ στην Εστίαση και η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών) την ώρα που μείωνε τα ελλείμματα. Ούτε κι αυτό έγινε ποτέ ξανά – ως τότε και έκτοτε…

    * Δεν το «έπαιζε» φιλελεύθερος. Ήταν φιλελεύθερος: Με τις μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε η ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας ανέβηκαν 41 θέσεις στη διεθνή κατάταξη μέσα σε 2,5 χρόνια. Έκανε τις περισσότερες αποκρατικοποιήσεις που έχουν γίνει ποτέ και τις περισσότερες μειώσεις φόρων που έχουν γίνει ποτέ, σε περίοδο που έκοψε τα ελλείμματα σε βαθμό που δεν έχουν κοπεί ποτέ (κατά 7 σχεδόν ποσοστιαίες μονάδες σε δυόμιση χρόνια). Κι ενώ ταυτόχρονα μείωνε το δημόσιο, κι έβγαζε τη χώρα στην ανάπτυξη.

    Αν αυτό δεν είναι ρεκόρ αληθινά φιλελεύθερης πολιτική, ποιο είναι;

    * Δεν το έπαιζε «υπερπατριώτης». Άσκησε γνήσια εθνική πολιτική: ανάγκασε το Ερντογάν να κάθεται φρόνημα την ώρα που σταματούσε τα τετελεσμένα της Τουρκίας στην ΑΟΖ, την ώρα που δημιουργούσε συμμαχίες ανάσχεσης της Τουρκίας (με Ελλάδα-Κύπρο-Αιγυπτο και Ισραήλ, πράγματα αδιανόητα ως τότε)…

    * Δεν το έπαιζε «υπέρ-δημοκράτης», αλλά όταν ξεσάλωσε η ΧΑ, έλυσε τα χέρια της Δικαιοσύνης να την παραπέμψουν ως «εγκληματική οργάνωση» και να τη βάλουν φυλακή. Μετά ήλθαν οι… τάχα μου «αριστεροί δημοκράτες» συνεργάστηκαν με τη ΧΑ για να ανατρέψουν το Σαμαρά και τώρα – τι σύμπτωση – η δίκη της ΧΑ έχει «παγώσει»…

    * Την ίδια στιγμή όμως, ο Σαμαράς καθάριζε σταδιακά το κέντρο της πόλης από την ανομία, σφράγιζε τα σύνορα και έδιωχνε λαθρομετανάστες από την Ελλάδα, μέσω «Αμυγδαλέζας». Τότε δεν υπήρχαν καν hot spots. Τώρα υπάρχει γενικευμένο χάος.

    Όλα αυτά που έκανε ο Σαμαρά – κι όσα δεν πρόλαβε να κάνει κι όσα δεν τον άφησαν να κάνει – ήταν ο «τρίτος δρόμος» για τη χώρα.

    –Στέρεα μέσα στην Ευρώπη, αλλά όχι ως «πειθήνιο ανδρείκελο» – όπως κάποιοι άλλοι, ονόματα δεν λέμε.

    –Αποφασιστικά μεταρρυθμιστής, αλλά όχι με «επικοινωνιακά πυροτέχνημα» – με αληθινές τομές.

    –Στέρεα δημοκράτης, αλλά αμείλικτος κατά των άκρων. Όλων των άκρων… 

    Ο Σαμαράς χάραξε τον Τρίτο δρόμο. Πρόλαβε κι απέδειξε ότι υπάρχει. Ότι είναι ρεαλιστικός. Ότι δουλεύει. Ότι βγάζει τη χώρα από το βάλτο…

    * Τον χτύπησαν ως «ακροδεξιό» οι εχθροί του! Αυτοί που συνεργάστηκαν με τη …ΧΑ για να τον ανατρέψουν…

    * Τον χτύπησαν ως «συναινετικό προς το ΠΑΣΟΚ» κάποιοι από το Κόμμα του. Αυτοί που τώρα ζητούν να συναινέσουμε προς το… ΣΥΡΙΖΑ!

    * Τον είπαν… «λαϊκιστή» αυτοί που υπηρέτησαν το «λεφτά υπάρχουν» του Γιώργου Παπανδρέου. Κι αυτοί που θαύμαζαν το «πρόγραμμα Θεσσαλονίκης» του Τσίπρα. Κι εκείνοι, οι δικοί του, που δεν ψήφιζαν τα μέτρα της διακυβέρνησής του, κι ύστερα παρακαλούσαν τον Τσίπρα και φέρει να ψηφίσει πολύ χειρότερα. Και αχρείαστα…

    Τι τα θέλετε;

    Σε περιόδους κρίσης, ο «Τρίτος δρόμος» είναι η σωτήρια υπέρβαση για ολόκληρη την κοινωνία.

    Αφορά όλους!

    Αλλά δεν τον μπορούν και δεν τον αντέχουν όλοι…

    ΥΓ, Και οι εθνικές απειλές απαιτούν ηγέτη – όπως και ο «τρίτος δρόμος».

    Και το Σκοπιανό, εδώ που το έφτασαν οι καραγκιόζηδες.

    Μόνο που στα εθνικά θέματα εκτός από «ηγέτης» χρειάζεται και «λαός».

    Τίποτε δεν χάνεται όσο ο λαός είναι όρθιος.

    Και τίποτε δεν σώζεται όταν ο λαός κοιμάται. Ή όταν ανοητεύει…