Η Πτώχευση της Ελλάδος το 1893…

«Δὲν ἠθέλομεν φθάσει εἰς τὴν κατάστασιν εἰς τὴν ὁποίαν ἐφθάσαμεν, ἐὰν δὲν διεστρέφομεν τὴν ἀλήθειαν, ἐὰν δέν ἀσπαζόμεθα τὸ ψεῦδος, ἐὰν δὲν ἐπλανῶμεν τὸν ἑλληνικὸν λαὸν, ἐὰν δὲν ἐδίδομεν πεπλανημένας καὶ ψευδεῖς πληροφορίας εἰς τὸ Στέμμα». Ἀγόρευση τοῦ Θεόδωρου Δηλιγιάννη στὴν βουλή, μετά τὴν ἀναγγελία τῆς πτωχεύσεως.

Την 13η Δεκεμβρίου 1893, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Χαρίλαος Τρικούπης ανακοίνωσε από του βήματος της βουλής την αδυναμία του κράτους να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του και την ανάγκη διαπραγματεύσεων προς τους δανειστές. Ήταν τότε που ανέφερε την φράση «δυστυχῶς ἐπτωχεύσαμεν» (1). Η φράση αυτή έμελλε να αποτελέσει διαχρονικά το επιτυχέστερο επίγραμμα για την περιγραφή των περιόδων κρίσεων της οικονομίας της χώρας μας.

Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης

Ο Χαρίλαος Τρικούπης

Το Ιστορικό της Κρίσεως
Τον Ιούνιο του 1892 η επάνοδος του Τρικούπη στην εξουσία, μετά την πτώση της κυβερνήσεως του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, δημιούργησε μεγάλες ελπίδες τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η πτώση όμως της τιμής της σταφίδας, σε συνδυασμό με την διεθνή χρηματιστηριακή κρίση επηρέασαν αρνητικά την ελληνική οικονομία. Ο Τρικούπης πίστευε ότι η ανάπτυξη αποτελούσε την καλύτερη λύση για την οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Η απαραίτητη για την επιβίωση της χώρας μας σύναψη δανείου, προσέκρουσε στην δυσπιστία των Γάλλων και Άγγλων κεφαλαιούχων. Στην φάση αυτή κρίθηκε αναγκαία η αποστολή διεθνούς επιτροπής, υπό τον Βρετανό πρώην ταγματάρχη Εδουάρδο Λω, με σκοπό την επιθεώρηση της οικονομικής καταστάσεως της Ελλάδος. Ο Λω πρότεινε τον δανεισμό της Ελλάδος, υπό την προϋπόθεση περιστολής των κρατικών δαπανών, οργανώσεως της λειτουργίας του δημοσίου και βελτιώσεως του φοροεισπρακτικού μηχανισμού. Οι τραπεζίτες ζήτησαν επιπλέον τον έλεγχο των δημοσίων προσόδων, γεγονός που οδήγησε στην παραίτηση του Τρικούπη, αρνούμενου να δεχθεί την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας. Η κυβέρνηση Σωτηροπούλου που τον διαδέχθηκε, σύναψε δάνειο υπό εξαιρετικά δυσμενείς όρους, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την κεφαλαιοποίηση των οφειλόμενων τόκων των δανείων του ελληνικού δημοσίου. Αντί τόκων οι κάτοχοι των δανείων θα ελάμβαναν ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Η σύμβαση αυτή δεν επικυρώθηκε από την βουλή, με αποτέλεσμα την πτώση της κυβερνήσεως την 30η Οκτ. του 1893. Ο Τρικούπης ανάλαβε εκ νέου την εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως και επωμίσθηκε την ευθύνη αναγνωρίσεως της χρεωκοπίας.
Ο Οραματιστής Πολιτικός
Ο Τρικούπης υπήρξε ο πιο ολοκληρωμένος και έντιμος πολιτικός του 19ου αιώνος, ο οποίος προσπάθησε να μετατρέψει την Ελλάδα σε σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Έθεσε σαν στόχους την οργάνωση του κρατικού μηχανισμού επί επιστημονικής βάσεως και την κατασκευή έργων υποδομής. Ήταν ο πρώτος που προσέδωσε στον προϋπολογισμό αναπτυξιακό χαρακτήρα. Έπρεπε όμως να αντιπαλέψει με τον άκρατο λαϊκισμό των πολιτικών του αντιπάλων και ιδιαίτερα του Δηλιγιάννη, την κερδοσκοπική απληστία των Ελλήνων και ξένων κεφαλαιούχων και τέλος με την α-προθυμία των Ελλήνων να υποτάξουν τα προσωπικά τους συμφέροντα σε αυτά του συνόλου. Ήταν ο γνησιώτερος οπαδός του κοινοβουλευτισμού και συνέδεσε το όνομά του με την «αρχή της δεδηλωμένης» (2). Παρά τις πικρίες που έλαβε από το εκλογικό σώμα, συνήθιζε να δηλώνει: «Τὴν λαϊκή γνώμη ἀκόμη καὶ ἐσφαλμένη δὲν τὴν ἀντικατέστησε τίποτα καλύτερο». Φρόντισε για την πολεμική προπαρασκευή της χώρας, έχοντας κατά νου την Βαλκανική συνεννόηση κατά της Τουρκίας. Στις εκλογές της 16ης Απριλίου 1895 το κόμμα του υπέστη συντριπτική ήττα, μη εκλεγέντος βουλευτού ούτε του ιδίου. Ο Μεσολογγίτης πολιτικός αποσύρθηκε της πολιτ-κής και αιτήθηκε συντάξεως. Επί μια δωδεκαετία, είχε διατελέσει 7 φορές πρωθ-πουργός. Η απονεμηθείσα σ’ αυτόν σύνταξη ανήλθε στο ποσό των 504 δραχμών. Την 06:30 της 30ης Μαρτίου 1896, ο Χαρίλαος Τρικούπης υπέκυψε στο μοιραίο, στις Κάννες της Γαλλίας.
Είναι άδικο να κρίνουμε τον Τρικούπη από το γεγονός της πτωχεύσεως. Το δίκαιο είναι να συγκρίνουμε τι παρέλαβε και τι παρέδωσε. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι σύγχρονοί του ήσαν ανώριμοι πολιτικά, για να τον κατανοήσουν. Εάν ζούσε σήμερα, θα αδυνατούσαμε και πάλι να τον καταλάβουμε. Ο μέσος Έλληνας διαθέτει την ευφυΐα να ξεχωρίζει τον ικανό και τον έντιμο, επιλέγει όμως με γνώμονα το προσωπικό και όχι το συμφέρον της πατρίδος. Αναγνωρίζουμε την υπεροχή του Τρικούπη, αλλά ψηφίζουμε τον Δηλιγιάννη.
Αντγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

(1) Υποστηρίζεται ότι δεν την είπε κατά την αγόρευσή του, αλλά απευθυνόμενος στους δανειστές, γιατί δεν έχει καταχωρηθεί στα πρακτικά της βουλής.
(2) Όρος του Συνταγματικού Δικαίου σύμφωνα με τον οποίον η κυβέρνησις οφείλει να έχει τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της απόλυτης πλειοψηφίας των Βουλευτών. Διαχρονικά αυτή η εμπιστοσύνη δηλώνεται με σχετική ψηφοφορία της Βουλής μετά από κάθε σχηματισμό νέας κυβερνήσεως, με την οποία εξασφαλίζεται η δημοκρατική νομιμοποίηση της .