Μερικές σταράτες κουβέντες για το θέμα της Μακεδονίας

Τις τελευταίες μέρες, με αφορμή το συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη, ακούγονται πολλά, σχετικά με το αν είναι δίκαιο ή όχι να χρησιμοποιηθεί σύνθετη ονομασία που να περιέχει το συνθετικό
Μακεδονία στην ονομασία του κράτους των Σκοπίων. Εκφράζονται απόψεις που δικαιολογούν την πρόθεση αυτή της κυβέρνησης, στηριζόμενες είτε στις αρχές της αυτοδιάθεσης και αυτοπροσδιορισμού, είτε σε διάφορα ατεκμηρίωτα ιστορικά γεγονότα. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν τα πράγματα.

               Υπάρχει η γεωγραφική Μακεδονία η οποία ορίζεται βορείως από το όρος Σκάρδος, ανατολικά από την οροσειρά της Ροδόπης και την κοιλάδα του Νέστου, νότια από την οροσειρά του Ολύμπου και την κοιλάδα των Τεμπών αι δυτικά από την οροσειρά της Πίνδου. Η περιοχή αυτή ανήκει περίπου η μισή στην Ελληνική επικράτεια, ένα 39% στα Σκόπια και το υπόλοιπο στη Βουλγαρία. Μέσα σε αυτή την περιοχή γεννήθηκε και αναπτύχθηκε το Βασίλειο των Μακεδόνων και κυρίως στο κομμάτι που βρίσκεται σήμερα στην Ελληνική επικράτεια. Με τη σημερινή χάραξη των συνόρων καθιερώθηκαν οι ονομασίες Ελληνική Μακεδονία, Μακεδονία του Βαρδάρη αι Μακεδονία του Πιρίν αντίστοιχα για τα τρία κράτη.

               Ως έθνος οι Αρχαίοι Μακεδόνες ήταν Ελληνικό Δωρικό φύλο. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, γενάρχης των Μακεδόνων ήταν ο Μακεδνός ο οποίος σύμφωνα με τον Ησίοδο,  ήταν γιος του  Δία και της Θυίας, της κόρης του Δευκαλίωνα και της Πύρρας.  Ο Ελλάνικος αργότερα θεωρεί τον Μακεδόνα γιο του Αιόλου και εγγονό του Έλληνα, του μυθικού γενάρχη των Ελλήνων. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Μακεδόνες είναι ελληνικό φύλο, ταυτόσημο με τους Δωριείς, το οποίο αρχικά κατοικούσε στην Πίνδο. Οι ίδιοι οι Μακεδόνες θεωρούσαν προγόνους τους, τους Ηρακλείδες και η βασιλική δυναστεία των Μακεδόνων, οι Αργεάδες, απέδιδε την καταγωγή της στον πρώτο Δωριέα βασιλιά του Άργους Τήμενο Οι Μακεδόνες μιλούσαν στην αρχαιότητα τη Δωρική διάλεκτο. Από το 504 π.Χ συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες,  όταν ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος ο Α΄ απέδειξε στους  Ελλανοδίκες την ελληνική καταγωγή των Μακεδόνων. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο Έλληνες μπορούσαν να συμμετάσχουν στους Ολυμπιακούς αγώνες. Πέραν όλων αυτών οι αρχαίοι Μακεδόνες διέθεταν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν το έθνος. Γλώσσα, θρησκεία, ήθη – έθιμα και γενικότερα εθνική συνείδηση. Βέβαια ο όρος «έθνος» δεν χρησιμοποιούνταν την εποχή εκείνη Ο Θουκυδίδης αναφέρεται στο έθνος με την έννοια φυλή. Σε κάθε περίπτωση όμως τα χαρακτηριστικά υπήρχαν και το σημαντικότερο, σύμφωνα με τις σύγχρονες απόψεις χαρακτηριστικό αυτό της εθνικής συνείδησης, καταμαρτυρείται τόσο με τη συμμετοχή στους Ολυμπιακούς αγώνες, όσο και αργότερα με την ένωση όλων των Ελληνικών πόλεων-κρατών από τον Μ. Αλέξανδρο για την πραγματοποίηση της εκστρατείας (334-323 π.Χ.). Μάλιστα σε μια επιστολή του προς τον Δαρείο αναφέρει «Οι πρόγονοί σας εκστράτευσαν στη Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα και μας κακοποίησαν χωρίς να έχουν αδικηθεί πιο μπροστά από μας. Εγώ λοιπόν, αφού ανέλαβα την ηγεμονία των Ελλήνων, επιθυμώντας να τιμωρήσω τους Πέρσες για τα τότε κακουργήματά τους εκστρατεύω τώρα». Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος ο Μέγας διέταξε να μεταφράσουν στα ελληνικά μια ξενόγλωσση επιγραφή για να μπορούν να τη διαβάζουν οι στρατιώτες του. Στα ελληνικά. Όχι στα ελληνικά και στα μακεδονικά. Και στο στρατό του υπηρετούσαν κατά κύριο λόγο Μακεδόνες. Ο ίδιος συγγραφέας μας πληροφορεί ότι προκειμένου ο Αλέξανδρος να εντάξει στο στρατό του τριάντα χιλιάδες Πέρσες «εκέλευσε γράμματα μανθάνειν ελληνικά και μακεδονικοις όπλοις εντρέφεσθαι.». Και φυσικά την ελληνική γλώσσα διέδωσε στις χώρες που κατέκτησε.

               Ο Τίτος Λίβιος (59π.Χ.-17μ.Χ.) αναρωτιέται «Πόση είναι η Μακεδονία….και οι ίδιοι οι Μακεδόνες αγνοούσαν».

Στη συνέχεια ο Στράβων στα «Γεωγραφικά» το 65 π.Χ. αν θυμάμαι επακριβώς, αναφέρει το γνωστό «εστί νουν Ελλάς και η Μακεδονία». Κατόπιν ο όρος Μακεδόνας χάνεται με την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους.

Πάμε να δούμε για τους Σκοπιανούς τώρα. Οι πρώτες απόψεις για την κοιτίδα των Σλάβων ανάγονται στον 12ο αιώνα και στο ρωσικό Χρονικό του Νέστωρα.  Δύο είναι κυριότερες εκδοχές: α) βορειοδυτικά των Καρπαθίων  και β) στην περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στον ποταμό Βίστουλα στα δυτικά και τον μέσο ρου του ποταμού Δνείπερου στα ανατολικά, δηλαδή στη σημερινή ανατολική Πολωνία, δυτική Ουκρανία, και νοτιοδυτική Λευκορωσία. Η δεύτερη εκδοχή είναι η περισσότερο θεμελιωμένη από τα πορίσματα της αρχαιολογίας, της γλωσσολογίας και της παλαιοδημογραφίας. Γειτνίαζαν με τους  Βαλτικούς λαούς στα βόρεια, τους Ιλλυριούς και τους Κέλτες στα δυτικά, στα νότια με τους Θράκες και ανατολικά με τους ιρανικούς πληθυσμούς. Αυτή η Πρωτοσλαβική εθνότητα δεν ήταν χωρισμένη σε έθνη και μιλούσε την κοινή σλαβική, μια ενιαία γλώσσα. Οι Σλάβοι με το όνομα Άντες και Σκλαβηνίες κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση σε βυζαντινά έγγραφα στις αρχές του 6ου αιώνα. Βυζαντινοί ιστοριογράφοι επί Ιουστινιανού Α΄ (527-565), όπως ο Προκόπιος ο Καισαρεύς, ο Ιορδάνης ο Αλανός και ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης περιγράφουν φυλές με αυτά τα ονόματα να εμφανίζονται από την περιοχή των Καρπαθίων, του κάτω Δούναβη και του Εύξεινου Πόντου, εισβάλλοντας στις επαρχίες της Ανατολικής Αυτοκρατορίας.

Ο Προκόπιος έγραψε το 545 ότι «οι Σκλαβηνίες και οι Άντες είχαν στην πραγματικότητα ένα μόνο όνομα στο απομακρυσμένο παρελθόν · γιατί και οι δύο ονομάζονταν Σπόροι παλαιότερα». Τους χαρακτήριζε ως βάρβαρους, που ζούσαν με δημοκρατία, και πιστεύουν σε έναν θεό, το «δημιουργό των κεραυνών» (Περούν), στον οποίο έκαναν θυσίες. Ζούσαν σε διάσπαρτα σπίτια και άλλαζαν συνεχώς οικισμούς. Όσον αφορά τον πόλεμο ήταν κυρίως πεζικάριοι με μικρές ασπίδες και τσεκούρια, ελαφρώς ντυμένοι, μερικοί έμπαιναν στη μάχη γυμνοί, με καλυμμένα μόνο τα γεννητικά τους όργανα . «Η γλώσσα τους είναι «βαρβαρική» (δηλαδή μη ελληνόφωνη) και οι δύο φυλές δεν διαφέρουν ως προς την εμφάνιση, είναι ψηλοί και ανθεκτικοί, ενώ το σώμα και τα μαλλιά τους δεν είναι ούτε πολύ ξανθιά, ούτε κλίνουν εντελώς προς το σκούρο, αλλά είναι ελαφρώς κοκκινωπά. Και ζουν σκληρή ζωή χωρίς να δίνουν προσοχή στις σωματικές ανέσεις». Την εποχή των Μεγάλων Μεταναστεύσεων (5ος-6ος αιώνες μ.Χ.) τα σλαβικά φύλα άρχισαν να διεκδικούν τον ανατολικό ευρωπαϊκό χώρο. Θα ολοκληρωθούν οι μετακινήσεις αυτές στα τέλη του 8ου αιώνα μ.Χ. Όταν σταμάτησαν οι μεταναστευτικές τους κινήσεις εμφανίστηκαν μεταξύ των Σλάβων οι πρώτες κρατικές οντότητες, με επικεφαλής ένα πρίγκιπα με θησαυροφυλάκιο και αμυντική δύναμη. Επιπλέον αυτό ήταν η αρχή της ταξικής διαφοροποίησης και οι ευγενείς δεσμεύονταν για πίστη είτε στους Φράγκους / Αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είτε στους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες.

Κάπως έτσι φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα Οθωμανικά έγγραφα, οι πληθυσμοί της Μακεδονίας αναγράφονται: Ρουμ ή Γιουνάν (Έλληνες), Μπουλγκάρ (Βούλγαροι), Σέρμπ (Σέρβοι), Ουλάχ (Βλάχοι), Ερμένι (Αρμένιοι), Γιαχουντί (Εβραίοι). Πουθενά ο όρος «Μακεντόν» σαν υποδηλωτικό εθνότητας. Και ο περίφημος Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή στα 1669 ταξιδεύοντας στη Μακεδονία μιλάει για τους πληθυσμούς της, Τούρκους, Έλληνες, Βουλγάρους, Αλβανούς. Δε διακρίνει όμως ιδιαίτερη μακεδονική εθνότητα.

Πέραν όλων αυτών, υπάρχει και μια ζώσα υπερχιλιετής μαρτυρία: το Άγιο Όρος. Υπάρχουν εκεί μονές ελληνικές, σερβικές, βουλγαρικές, ρουμανικές και ρωσσικές. Γιατί όχι και μακεδονική; Γιατί στα έγγραφα του Αγίου Όρους δε μνημονεύεται μακεδονική εθνότητα ενώ η ίδια η χερσόνησος ανήκει στο μακεδονικό χώρο και οι περισσότεροι μοναχοί προέρχονταν από τη Μακεδονία; Γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα έγγραφο συντεταγμένο στη «μακεδονική» γλώσσα;

Εάν υπήρχε μακεδονικός λαός με συνείδηση αυθυπαρξίας, είναι σίγουρο ότι ο Ρήγας Φεραίος, ένα πνεύμα κατεξοχήν αντι-εθνικιστικό, θα έκανε λόγο στο «Θούριο» περί Μακεδόνων. Κι όμως, ενώ καλεί τους πάντες, ακόμη και τους Αρμενίους και τους Αιγυπτίους (Αράπηδες) να εξεγερθούν κατά του Σουλτάνου, αγνοεί τους Μακεδόνες (όπως και τους Θράκες, Ηπειρώτες, Θεσσαλούς), όχι γιατί δεν υπήρχαν, αλλά γιατί τους θεωρούσε τμήμα του Μείζονος Ελληνισμού. Στη συνέχεια, στους αγώνες κατά των Τούρκων, όλοι σχεδόν οι βαλκανικοί λαοί ανέπτυξαν μικρή ή μεγάλη αντίσταση. Αναφέρονται αγώνες των Ελλήνων, των Σέρβων, των Βουλγάρων, των Αλβανών. Μόνο αγώνες των Μακεδόνων δεν αναφέρονται. Όχι γιατί οι απόγονοι του Αλεξάνδρου ήταν δειλοί αλλά γιατί απλώς δεν υπήρχε αυτόνομη μακεδονική εθνότητα. Οι κάτοικοι της γεωγραφικής Μακεδονίας, που προσδιορίσαμε στην αρχή, ήταν Έλληνες, Βούλγαροι ή Σέρβοι.

Από όλα αυτά γίνεται αντιληπτό και στον πλέον ανίδεο το ανεδαφικό των ισχυρισμών περί ύπαρξης Μακεδονικής καταγωγής των Σκοπιανών. Χαρακτηριστικό είναι ότι όλα αυτά τα στοιχεία (τα οποία αποτελούν ενδεικτικό μόνο μέρος μόνο των διαθέσιμων υπαρχόντων), δηλώνουν μια συνέχεια στους Μακεδόνες, ταυτόσημη και αλληλένδετη με την πορεία των υπολοίπων Ελλήνων.

               Πάμε τώρα στο πολιτικό κομμάτι της υπόθεσης. Όλος αυτός ο θόρυβος γίνεται εξαιτίας των διαπραγματεύσεων. Και πάλι λίγο ιστορία. Υπήρξαν στο παρελθόν κράτη που προήλθαν από έθνη (Έλληνες, Ιταλοί, Σέρβοι), σε αντίθεση με την δυτική Ευρώπη όπου δύο περίπου αιώνες πιο πριν οι ηγεμόνες, μέσα από διαδικασίες ομογενοποίησης θα δημιουργήσουν έθνη σε προϋπάρχοντα κράτη. Τα πρώτα στηρίζουν την κρατική τους ύπαρξη στην εθνική ενότητα, ενώ τα δεύτερα την εθνική τους ενότητα στους στόχους και στις φιλοδοξίες του μέλλοντος (Γερμανία, ΗΠΑ, Γαλλία κ.α.).

               Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι οι γείτονές μας δεν αποτελούν έθνος, αφού δεν συνδέονται με καμία ιστορική καταβολή, πολλώ δε μάλλον με την αρχαία Μακεδονία. Αποτελούν κράτος μετά τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας και επομένως εμπίπτουν στη δεύτερη περίπτωση που αναφέραμε. Όμως καπηλευόμενοι την ιστορία προσπαθούν να τεκμηριώσουν την ύπαρξη έθνους στα όρια του κράτους τους, γεγονός που από μόνο του γεννάει ερωτήματα αλυτρωτισμού, στοιχείο που υπάρχει σήμερα στο Σύνταγμά τους. Στο σημείο αυτό θα προλάβω κάποιους αφελείς οι οποίοι θα πουν ότι δεν έχουν στρατό, μέσα, οικονομία ή ότι άλλο θα τους βοηθούσε να πραγματοποιήσουν τους αλυτρωτικούς σκοπούς τους. Μια τέτοια απόφαση παραχώρησης του όρου Μακεδονία είναι εξόχως σημαντική, όχι μόνο για τις όποιες εξελίξεις τις τωρινές, που προσπαθεί ο αμαθής Έλληνας πρωθυπουργός να διευθετήσει αλλά και για το ιστορικό μέλλον του έθνους μας, Σε κάποια δεδομένη στιγμή στο μέλλον, που η υποστήριξη από μεγάλα κράτη, οι συγκυρίες και ενδεχομένως οι ανάγκες δημιουργήσουν στις επόμενες δεκαετίες, οι γείτονες να είστε σίγουροι ότι θα εκμεταλλευτούν την όποια ευκαιρία. Και πάλι θα προλάβω τον άλλον αφελή που θα ισχυριστεί ότι όλοι τους λένε μακεδόνες και θα του απαντήσω ότι ακόμη και αν οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα όλα τα κράτη και οι εξωγήινοι τους αναγνωρίσουν, γι΄ αυτούς δεν μετράει αν δεν τους αναγνωρίσουμε εμείς. Σε αυτή την περίπτωση άμεσα βάζουμε πλώρη για να αναστήσουμε την Ελλάδα της Μελούνας μιας και η Θράκη θα απομονωθεί. Το πρόβλημα λοιπόν είναι δικό τους καθαρά. Από την πλευρά μας δεν έχουμε πρόβλημα. Ας μη λυθεί ποτέ. Οι ίδιοι πιέζονται για να προλάβουν την εκδήλωση διασπαστικών τάσεων, οπότε πάμε στη θεωρία παιγνίων (chicken game), όπου η χώρα μας ακόμη και στην περίπτωση της σύγκρουσης (μιλάμε για σύγκρουση στη θεωρία παιγνίων) δεν έχει να χάσει. Οι γνώστες καταλαβαίνουν πόσο άθλιος πρέπει να είναι ο παίχτης που αφήνει το έπαθλο χωρίς να υφίσταται το ενδεχόμενο απώλειας.

               Σε κάθε περίπτωση τα αντανακλαστικά του λαού μίλησαν στο μεγαλειώδες συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης. Η συγκέντρωση εκατοντάδων χιλιάδων κόσμου (ο ίδιος ο κ. Μάρδας μίλησε για 250.000), δείχνει το δρόμο σε οποιονδήποτε κυβερνώντα. ΔΕΝ πρέπει να παραχωρήσουμε τον όρο Μακεδονία σε οποιονδήποτε σύνθετο προσδιορισμό και με κανέναν τρόπο. Τόσο απλά. Η Θεσσαλονίκη έδειξε το δρόμο. Το τελικό χτύπημα στους καπηλευτές της ιστορίας θα δώσει η πόλη της δημοκρατίας και του πολιτισμού, η πρωτεύουσά μας η Αθήνα. Μακριά λοιπόν από οποιαδήποτε κομματική προτίμηση, ας δώσει ο καθένας το παρών και εκεί ή οπουδήποτε αλλού πραγματοποιηθούν συγκεντρώσεις, σκεπτόμενος τις επόμενες γενιές, προκειμένου το μήνυμα να πάει παντού, χρωστάμε άλλωστε σ΄ αυτούς που ήρθαν, πέρασαν, θα έρθουν θα περάσουν κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι και οι νεκροί.

Βιβλιογραφία:

1.            Σαράντος Καργάκος, Από το Μακεδονικό Ζήτημα στην εμπλοκή των Σκοπίων

2.            https://www.impantokratoros.gr/6500D663.el.aspx άρθρο από τον κ. Τέζα Γεώργιο καθηγητή φιλολογίας

3.            Η ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Παπαρηγοπούλου)

             
Ζήσης Α. Μαρκόπουλος