ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ
Του Λεωνίδα Χ. Αποσκίτη*
Από την «Βοσνιακή Αίρεση» στην «Βαλκανική Άνοιξη»
«Την ιστορία την γράφουν οι νικητές.
Τους θρύλους τους δημιουργεί ο λαός.
Οι συγγραφείς επινοούν. Βέβαιος είναι
μονάχα ο θάνατος».
Ντανίλο Κις
Ο βραβευμένος Γιουγκοσλάβος συγγραφέας Ντανίλο Κις όσο ζούσε βυθιζόταν μέσα από τα βιβλία του στα άδυτα της ιστορίας και των πολιτικών θεμάτων των Βαλκανίων -και όχι μόνο- ανιχνεύοντας τις γνωστικές διδασκαλίες, τις αιρέσεις που απορρέουν από την Βίβλο και το Κοράνι και τα αινίγματα των μυστικιστών.
Ο Ντανίλο που πέθανε πολύ νωρίς, στα 54 χρόνια του στο Παρίσι το 1989, δεν πρόλαβε να δει την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και την διάλυση της πατρίδας του της Γιουγκοσλαβίας και όσα συνέβησαν μετά.
Οι πόλεμοι που ακολούθησαν στα Βαλκάνια, και ιδιαίτερα αυτός της Βοσνίας, ήταν μια τραγική μαρτυρία της πολιτικής και ιδεολογικής εκμετάλλευσης των θρησκευτικών διαφορών σε μια κοινωνία της οποίας η ιστορική συνέχεια ενσωματώνει ένα πολιτισμικό μωσαϊκό με βασικές ψηφίδες την Ορθοδοξία, τον Καθολικισμό και το Ισλάμ, μαζί με όλες τις παραφυάδες τους.
Ο γεωγραφικός χώρος της βαλκανικής χερσονήσου με τον συνοριακό χαρακτήρα του την καθιστούσε πάντοτε αποδέκτη τόσο των πνευματικών ρευμάτων Ανατολής και Δύσης, όσο και των επεκτατικών βλέψεών τους.
Οι δύο πόλοι ένθεν κακείθεν, της Ορθοδοξίας και του Καθολικισμού, η πλημμυρίδα του Ισλάμ, οι εγκατεστημένοι από νωρίς σλαβικοί πληθυσμοί, οι μετακινήσεις οπαδών των μανιχαϊστικών αιρέσεων του Βυζαντίου δημιουργούσαν το πρόσφορο έδαφος για κάθε είδους δυναμική αντιπαράθεση διάφορων κοινωνικών ομάδων.
Και, όπως έχει αποδείξει η ιστορία σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο νικητής επιβάλλει την δική του εκδοχή για τα γεγονότα και εξαφανίζει τα τεκμήρια που θα στήριζαν την αντίστοιχη εχθρική.
Στην περίπτωση δε των αρχαιολογικών δεδομένων και των γραπτών κειμένων, που σχετίζονται με τις θρησκευτικές διαμάχες και τις αιρέσεις, η αλήθεια αυτή είναι απόλυτη.
Αυτός είναι και ο λόγος που λίγοι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν ότι ο αρχικός εξισλαμισμός των Βαλκανίων δεν οφείλεται τόσο σε εξωγενείς παράγοντες, όπως η οθωμανική επέκταση στα εδάφη αυτά, όσο στις πολιτισμικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες της περιοχής.
Μιας περιοχής ευαίσθητης, όπου κυριαρχούσε πάντα ένας περίεργος και εκρηκτικός συγκρητισμός, ο οποίος υποβόσκει μέχρι σήμερα, παρά τις μεγάλες «εθνοκαθάρσεις» που έχουν γίνει απ’ όλες τις πλευρές τους τελευταίους αιώνες.
Όταν ο «λαϊκιστής» Ούγγρος πρωθυπουργός Ορμπάν, που αντιτίθεται στο ευρωιερατείο για τα θέματα της μετανάστευσης, τόλμησε να δηλώσει, την περίοδο του μαζικού προσφυγικού κύματος το 2015, ότι το Ισλάμ δεν έχει «την παραμικρή σχέση με την Ευρώπη», δέχθηκε σκληρή επίθεση από την μεριά των Βόσνιων.
Ο αρχηγός των Ουλεμάδων, των φυλάκων της πίστης, της μουσουλμανικής κοινότητας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, Χουσεΐν Καβάζοβιτς, του απάντησε ότι στο ευρωπαϊκό έδαφος των Βαλκανίων συναντά κανείς το παληότερο Ισλάμ της Ευρώπης (Le Monde Diplomatique, 13/11/2016, έρευνα των Jean-Arnault Derens και Laurent Geslim), υπενθυμίζοντάς του ότι και ο Χριστιανισμός, επίσης, είχε γεννηθεί εκτός της γηραιάς ηπείρου.
Στην μακραίωνη παρουσία του το Ισλάμ στα Βαλκάνια έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, που το διαφοροποιούν από την ισλαμική παράδοση στον αραβικό κόσμο και στην υπόλοιπη Ασία ή την Αφρική.
Ένα κύριο στοιχείο είναι η παρουσία μυστικών αδελφοτήτων και θρησκευτικών σεκτών στην περιοχή, που συνδέονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τον ανατολικό μυστικισμό και τις βυζαντινές αιρέσεις στους πρώτους αιώνες της Αυτοκρατορίας.
Έτσι, πολύ πριν τα Οθωμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στα εκχριστιανισμένα Βαλκάνια όπου συνυπήρχαν ελληνικές, σλαβικές, βουλγαρικές και άλλες χριστιανικές κοινότητες (γύρω στο 1370), τα ισλαμικά τάγματα των περιστρεφόμενων δερβίσηδων όργωναν την περιοχή και προσηλύτιζαν τοπικούς χριστιανικούς πληθυσμούς, πολλοί από τους οποίους ανήκαν κρυφά σε αιρέσεις και βρίσκονταν σε δυσαρέσκεια με τις επίσημες βυζαντινές εκκλησιαστικές αρχές.
Η Βαλκανική Άνοιξη
Οι βαλκανικές κοινωνικοθρησκευτικές και πολιτικές αναταράξεις συγκέντρωναν πάντα το ενδιαφέρον των δυνατών γεωπολιτικών παικτών της κάθε ιστορικής περιόδου.
Από το Βατικανό και τους Φράγκους ιππότες μέχρι τα γαλλικά σχέδια του μεσοπολέμου για την «Βαλκανική Αντάντ» ή την γερμανική οπτική για τα Βαλκάνια ως μέρος του «ζωτικού χώρου» του Βερολίνου πολύ πριν από τον Χίτλερ.
